ZƏHĠRƏDDĠn məHƏMMƏd babur

(35  b)  sahilində  Bədiüzzaman  Mirzənin  adamlarının  bir  qismilə  qarşılaşdı, 

onların bəzilərini atdan saldı, bir neçəsinin də başını kəsdi. 

Sonra bu məğlubiyyətin qisasını almaq üçün Şeydim Əli Dərban, onun 

kiçık qardaşı [Sultan Baba] Qulu bəy və Bəhlul Əyyub bir dəstə yaxşı igidlə 

birlikdə gələrək Əmbər dağının ətəyindəki Xoca-Çəngəl civarında, Xorasan 

əsgərlərinin köçdüyü  yerdə çarpışdılar; amma o biri tərəfdən bir çox adam 

yetişib  Şeydim  Əli,  Qul  Baba  [Sultan  Baba  Qulu  bəy]  və  bir  dəstə  yaxşı 

igidlərin hamısını ələ keçirdi. 

Bu xəbər Sultan Hüseyn [Bayqara] Mirzəyə çatdı. Hisarın bahar yağ-

murları  üzündən  ordu  da  təhlükədə  idi.  Uzlaşma  yolunu  tutaraq  içəridən 

Mahmud Barlas, dışarıdan isə Hacı Pir Bəkavul ilə böyük ağalar

1

 görüşdülər. 

Sultan  Hüseyn  Mirzə  nə  qədər  sazəndə  və  xanəndə  varsa  hamısını  yığıb 

Sultan Mahmud Mirzənin Xanzadə bəyimdən olan böyük qızını, yəni Sultan 

Əbu  Səid  Mirzənin  qız  nəvəsini  [Bikə  bəyimi]  Payəndə  Sultan  bəyimdən 

olan  [oğlu]  Heydər  Mirzə  ilə  evləndirərək  Hisardan  çəkildi  və  Qunduza 

doğru  hərəkət  etdi.  Qunduza  gəlincə  bir  az  siyasət  işlədərək  buranı  müha-

                                                           

1

 Ağa,  yaxud  ağaca:  yaşca böyük anlamına gələn ağa termini sonradan hansısa bir qu-

rumun başında duranlara məxsus ünvan olmuşdur.  

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 

54 

sirəyə  almağa  çalışdı.  Axırda  [oğlu]  Bədiüzzaman  Mirzənin  araya  girməsi 

ilə barışdılar. Hər iki tərəf əsir düşənləri qarşılıqlı dəyişdirərək (36 a) öz ye-

rinə-yurduna qayıtdı. 

Xosrov şahın bu qədər böyüməsinin və başından yekə işlərə girişmə-

sinin səbəbi Sultan Hüseyn Mirzənin iki dəfə gəlib Hisarı ala bilmədən geri 

qayıtması idi. 

Sultan Hüseyn Mirzə Bəlxə gələndə Mavəraünnəhr vilayətinin asayişi 

üçün Bəlxi [oğlu] Bədiüzzaman Mirzəyə, onun vilayəti Əstərabadı isə [digər 

oğlu]  Müzəffər  Hüseyn  Mirzəyə  verdi.  Hər  ikisini  də  Bəlx  və  Əstərabad 

üçün bir məclisdə yükündürdü

1

 və bu üzdən Bədiüzzaman Mirzə incidi. Ne-

çə illərdən bəri davam edən düşmənçilik və fitnələrin səbəbi bu idi. 

 

TARXANLARIN ÜSYANI 

 

Həmin ramazan ayında Səmərqənddə tarxanların üsyanı vardı. Səbəbi 

də bu idi: Baysunqur Mirzə Hisar bəyləri və sipahiləri ilə o qədər səmimi və 

bərabər olduğu halda, Səmərqənd bəyləri və sipahiləri ilə belə deyildi. Şeyx 

Abdullah Barlas böyük və ixtiyar sahibi bir bəydi, oğulları Baysunqur Mirzə 

ilə o dərəcə yaxın və səmimi arxadaş idi ki, bunlan aşiq-məşuqa bənzədirdi-

lər. Tarxan bəyləri ilə bəzi Səmərqənd bəyləri bu üzdən gücəndilər. 

Dərviş Məhəmməd Tarxan Buxaradan gəldi və [Sultan Mahmud Mir-

zənin  oğlu] Sultan Əli Mirzəni  Qarşıdan gətirdib padşah elan edərək  Baği-

Nova gəldilər. Orada [Sultan Əlinin böyük qardaşı] Baysunqur Mirzə olurdu. 

Ona  əsir  kimi  davranaraq  (36  b)  adamlarından  və  xilmətçilərindən  ayırıb 

ərkə gətirdilər. Orada hər iki Mirzəni eyni yerdə oturtdular. İkindi namazına 

doğru Baysunqur Mirzəni Göy saraya çıxarmaq fikrində idilər. 

Baysunqur Mirzə  abdəst  almaq bəhanəsi  ilə  Bostan-Sarayin  şimal  tə-

rəfindəki imarətlərdən birinə girdi. Tarxanlar qapıda gözlədilər, o, Məhəm-

mədqulu Koçin və Həsən Şərbətçi Mirzə ilə birlikdə içəri girdi. Qismətdən, 

Mirzənin abdəst üçün girdiyi evin arxa tərəfində kərpiclə hörülmüş bir qapı 

varmış və həyətdən dışarı çıxırmış. Mirzə dərhal bu qapını yıxdı, ərkin Qat-

fər tərəfində qalanın içindən su kəməri yolu ilə keçdi, qala divarından aşağı 

atılaraq Xocakə Xocanın Xoca-Kəfşirdəki evinə gəldi. Abdəstxananın qapı-

sında duranlar bir müddət sonra içəri girib Mirzənin qaçdığını gördülər. Er-

təsi sabah tarxanlar toplanıb Xocakə Xocanın qapısına gəldilər, ancaq Xoca 

burada  olmadığını  söyləyərək  Mirzəni  təhvil  vermədi.  Bunlar  da  zorla  ala 

bilmədilər. Xocaların mövqeyi o qədər yüksək idi ki, zorla almaq mümkün 

deyildi. 

                                                           

1

 Yükündürmək: Baburda hökümdarın oğullarına və  ya bəylərinə hər hansı bir rütbə və 

ya mövqe verərkən keçirilən bir törəni göstərir. Digər bir mənası hökmdar önündə sayğı ilə 

diz çökməkdir. Bax: Qeydlər və izahlar. 

BABURNAMƏ 

 

55 

Bir-iki gün keçəndən sonra Xoca Əbülməkarim, Əhməd Hacı bəy, di-

gər  bəzi  igidlər,  sipahilər  və  bütün  şəhər  əhalisi  hamısı  birdən  tarxanların 

üzərinə hücum çəkdilər. (37 a) Baysunqur Mirzəni Xocanın evindən gətirdi-

lər və Sultan Əli Mirzə  ilə  tarxanları  ərkdə mühasirəyə  aldılar.  İçəridəkilər 

ərki bir gün belə müdafiə edə bilmədilər. Məhəmməd Məzid Tarxan Dörd-

yol qapısından çıxaraq Buxaraya getdi. Sultan Əli Mirzə ilə Dərviş Məhəm-

məd Tarxan yaxalandılar. 

Baysunqur  Mirzə  Əhməd  Hacı  bəyin  evindəydi.  Dərviş  Məhəmməd 

Tarxanı  da  oraya  gətirdilər.  Baysunqur  Mirzə  ona  bir-iki  sual  verdi,  ancaq 

Dərviş Məhəmməd Tarxan cavab verə bilmədi. Elə iş tutmamışdı ki, cavab 

verə bilsin. Edam edilməsini əmr etdi. Dərviş Məhəmməd Tarxan taqətsizli-

yindən dirəyə yapışdı. Ancaq dirəyə yapışmaqla onu buraxardılarmı? Edam 

etdilər. [Baysunqur Mirzə] Sultan Əli Mirzənin də Göy saraya çıxarılıb göz-

lərinə mil çəkilməsini əmr etdi.Teymur bəyin tikdirdiyi böyük imarətlərdən 

biri  Göy  saraydır.  Səmərqəndin  ərkindədir.  Bu  imarətin  qəribə  bir  özəlliyi 

var. Teymur bəyin övladlarından biri üsyan edərək taxta çıxsa, taxta burada 

oturur.  Taxt  qovğası  üzündən  başını  itirsə,  yenə  burada  itirir.  Hətta  «filan 

şahzadəni Göy saraya çıxardılar» ifadəsi onun öldürüldüyü mənasına gəlir. 

Sultan  Əli  Mirzəni  Göy  saraya  çıxarıb  gözlərinə  mil  çəkdilər.  Lakin 

gözlərinə  çəkilən  milin  Sultan  Əli  Mirzəyə  zərəri  toxunmadı.  Cərrah  bunu 

(37  b)  bilə-bilə  və  ya  istəməyərək  etmişdi.  Ancaq  Sultan  Əli  Mirzə  bunu 

dərhal  bəlli  etmədi  və  [Xoca  Übeydullahın  oğullarından]  Xoca  Yəhyanın 

evinə  gəldi.  İki-üç  gün  sonra  isə  qaçıb  Buxaraya  tarxanların  yanına  getdi. 

Bu  üzdən  də  Xoca  Übeydullahın  övladları  arasında  təəssübkeşlik  yarandı. 

Böyüyü  böyüyünə  yol  göstərici  olarkən  kiçiyi  də  kiçiyinə  qol-qanad  gərdi. 

Bir neçə gün sonra Xoca Yəhya da Buxaraya getdi. 

Baysunqur Mirzə Buxaraya qoşun çəkərək Sultan Əli Mirzənin üstünə 

yürüş etdi. Buxaraya yaxınlaşanda Sultan Əli Mirzə və tarxan bəyləri onun 

qarşısına çıxdılar. Yüngül bir çarpışma oldu. Üstünlük Sultan Əli Mirzə tə-

rəfində qaldı, Baysunqur Mirzə  məğlub  oldu.  Əhməd Hacı  bəy və  bir neçə 

yaxşı igid daha ələ keçirildi, çoxu öldürüldü. Əhməd Hacı bəyi Dərviş Mə-

həmməd Tarxanın qətl edilməsində ittiham edərək şərəfsizcəsinə öldürdülər. 

Sultan Əli Mirzə də Baysunqur Mirzənin arxasınca Səmərqəndə yürüdü. 

 

BABURUN SƏMƏRQƏNDĠ MÜHASĠRƏYƏ ALMASI 

 

Bu  xəbər  bizə  şəvval  ayında  [=1496  iyun-iyul]  Əndicanda  çatdı.  Hə-

min  ay  biz  də  Səmərqəndi  ələ  keçirmək  üçün  qoşuna  hərəkət  əmri  verdik. 

Sultan Hüseyn [Bayqara] Mirzə Hisardan və Qunduzdan çəkilmişdi, Sultan 

Məsud  Mirzə ilə  Xosrov şahın  ürəyi  yerinə  gəlmişdi. Bundan istifadə  edən 

Sultan (38 a) Məsud Mirzə də Səmərqəndi almaq məqsədilə Şəhrisəbz üzə-

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 

56 

rinə  gəldi.  Xosrov  şah  kiçık  qardaşı  Vəlini  də  Mirzə  ilə  birlikdə  göndərdi. 

Üç-dörd ay boyunca Səmərqəndi bu şəkildə üç tərəfdən mühasirəyə aldıq. 

Sultan Əli Mirzənin elçisi kimi Xoca Yəhya mənim yanıma gəldi və 

ittifaq  quraraq  vahid  cəbhə  yatarmağı  təklif  etdi.  Görüşməyi  qərara  aldıq. 

Mən əsgərimlə Səmərqənddən iki-üç ağac daha aşağıda olan Soğd tərəfdən 

görüş yerinə getdim; o tərəfdən də Sultan Əli Mirzə əsgəriylə gəldi. Oradan 

dörd-beş  adamla  Sultan  Əli  Mirzə,  buradan  da  dörd-beş  adamla  birlikdə 

mən Kuhək çayının ortasına gedərək at üstündə görüşüb danışdıqdan sonra 

onlar o tərəfə döndülər, mən də bu tərəfə gəldim. Molla Bənnai ilə Məhəm-

məd  Salihi  orada,  Xoca  Yəhyanın  xidmətində  gördüm.  Məhəmməd  Salihi 

yalnız bir dəfə orada ikən görmüşdüm. Ancaq Molla Bənnai sonralar mənim 

xidmətimdə də bir xeyli çalışdı. Sultan Əli Mirzə ilə görüşdükdən sonra qış 

yaxınlaşdığı və Səmərqənd əhalisi də ciddi sıxıntı çəkmədiyi üçün mən Ən-

dicana qayıtdım, Sultan Əli Mirzə də Buxaraya getdi. 

Sultan Məsud Mirzə Şeyx Abdullah Barlasın qızına möhkəm aşiq idi. 

Onunla evləndi və torpaq davasından vaz keçərək Hisara (38 b) döndü. Bəl-

kə də buraya gəlməsinin səbəbi o qız idi. 

Mehdi Sultan Şiraz və Kənbay civarından qaçaraq Səmərqəndə getdi. 

Həmzə Sultan da izin alaraq Zamindən Səmərqəndə getdi.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

BABURNAMƏ 

 

57 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

FƏRQANƏ - 902 (9 SENTYABR 1496 – 30 AVQUST 1497) 

 

DOQQUZ YÜZ ĠKĠNCĠ ĠLĠN HADĠSƏLƏRĠ 

 

Bu qış Baysunqur Mirzənin işləri hər yöndən yaxşı getdi. Əbdülkərim 

Eşrit  Sultan  Əli  Mirzə  tərəfindən  Kufin  civarına  göndərilmişdi,  Mehdi 

Sultan  isə  Baysunqur  Mirzənin  axınçılarına  başçılıq  edərək  Səmərqənddən 

oraya  gəldi  və  üstlərinə  yürüdü.  Əbdülkərim  Eşrit  ilə  Mehdi  Sultan  qarşı-

laşdılar. Mehdi Sultan özünün çərkəz qılıncıyla Əbdülkərimin atını vurunca 

at  yıxıldı.  Əbdülkərim  yerdən  qalxmaq  üzrə  ikən  Mehdi  Sultan  onun  əlini 

biləyindən kəsib saldı. Onu əsir aldı və axınçılarını da möhkəm məğlub etdi. 

Bu  [Özbək]  sultanlar  Səmərqənddə  işlərin  pis  və  mirzələrin  vəziyyə-

tinin qarışıq olduğunu görüncə, ertəsi yaz Şeybani xanın yanına getdilər. Sə-

mərqəndlilər isə bu durumdan cəsarət alaraq Sultan Əli Mirzəyə qarşı qoşun 

çəkdilər.  Baysunqur  Mirzə  Sərpülə,  Sultan  Əli  Mirzə  də  Xoca-Kardzənə 

gəldi.  Bu  əsnada Xoca  Münir Uşinin təşviqi ilə Xoca Əbülməkarim, Əndi-

can bəylərindən (39 a) Veys Lağari, Məhəmməd Bakir və digər bəzi igidləri, 

Mir  Qasım  Dulday  və  Baysunqur  Mirzənin  bir  dəstə  yaxınlarından  ibarət 

axınçılarla birlikdə Buxara üzərinə göndərildi. Lakin Buxaradakılar onların 

gəldiyindən xəbərdar olunca heç bir şey elə bilmədən geri qayıtdılar. 

 

BABURUN SƏMƏRQƏNDĠ ĠKĠNCĠ DƏFƏ MÜHASĠRƏ ETMƏSĠ 

 

Sultan  Əli  Mirzə  ilə  görüşəndə  yazda  onların  Buxaradan,  mənim  isə 

Əndicandan  gələrək  Səmərqəndi  mühasirəyə  alacağımız  qərarlaşdırılmışdı. 

Biz  bu  qərara  uyğun  olaraq  ramazan  ayında  [=1497  may]  Əndicandan  hə-

rəkət  edərək Yar-yaylaq civarına gəldik və mirzələrin qarşıda olduqları xə-

bərini  aldıq.  Tolun  Xoca  Moğulu  iki-üç  yüz  qazax

1

 igidlə  birlikdə  axınçı 

olaraq  göndərdik.  Bunlar  yaxınlaşanda  Baysunqur  Mirzə  gəlişimizi  xəbər 

alaraq intizamsız şəkildə geri çəkildi. Bu igidlər o gecə onların ordugahına 

girərək bir çox adamını oxla vurdular və çoxlu qənimət gətirdilər. 

                                                           

1

 Qazax: bu söz həm "mərd, cəsur", həm də «köçəri» mənasında işlənir.  

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 

58 

İki gün sonra Şiraz kurqanına vardıq. Şiraz Qasım Duldayda idi. Dar-

ğa  Şiraz  kurqanını  döyüşsüz  təhvil  verdi.  Şiraz  kurqanının  idarəsi  İbrahim 

Saruya tapşırıldı. 

Ertəsi  gün  ramazan  bayramı  namazını  orada  qıldıqdan  sonra  Səmər-

qəndə yürüş edərək Abyar qoruğuna gəldik. O gün Qasım Dulday, Veys La-

ğari,  Həsən  Nəbirə,  Sultan  Məhəmməd  Seyfəl  (Dərviş)    (39  b)  və  Sultan 

Məhəmməd Veys üç-dörd yüz adamla gəldilər və mənimlə görüşüb ehtiram-

la «Baysunqur Mirzə geri çəkiləndə biz də ondan ayrılıb padşahın xidmətinə 

gəldik»  dedilər.  Lakin  sonra  anlaşıldı  ki,  bunlar  Şirazı  müdafiə  məqsədilə 

Baysunqur Mirzədən ayrılmışlar və Şiraz işi belə olunca çarəsiz qalıb bizim 

yanımıza gəlmişlər. 

Qara-Bulaqda dayananda bizim tərəfə keçən və bəzi kəndlərdə sərkəş-

lik  edən  moğolları  tutub  gətirdilər.  Qasım  bəy  ibrət  üçün  bunlardan  iki-üç 

adamı parçalatdı. Dörd-beş il sonra, qazaxlıq günlərində Məsihadan [moğol 

xanı Sultan Mahmud] xanın hüzuruna gedərkən Qasım bəy bu üzdən bizdən 

ayrılaraq Hisara getdi. 

Qara-Bulaqdan qalxıb çayı keçərək Yam qarşısında durduq. O gün bə-

zi içki

1

 bəylər xiyaban başında Baysunqur Mirzənin adamlarıyla çarpışdılar. 

Sultan  Əhməd  Tənbəlin  boğazına  nizə  ilə  vurdular,  lakin  atdan  düşmədi. 

Xoca  Kəlanın  böyük  qardaşı  olan  Hacəgi  Molla  Sədrin  boynuna  ox  isabət 

etdi və  yerindəcə  Allahın rəhmətinə  qovuşdu.  Çox  yaxşı  bir igid  idi. Atam 

da  ona  böyük  iltifat  göstərərək  özünə  möhürdar

2

 təyin  eləmişdi.  Elmlə  (40 

a)  məşğul  olurdu. Nəsri  də  gözəl  idi. Quşçuluq  və  yadaçılıqdan da başı  çı-

xırdı.

  

Biz Yam civarında ikən şəhərdən bir çox tüccar və tüccar olmayanlar 

çıxıb  ordu bazarında ticarət  edirdi.  Bir  gün ikindi  namazı  vaxtında ümumi 

bir qarışıqlıq çıxdı və bu müsəlmanların malları yağmalandı. Lakin qoşunda 

intizam  çox  güclü  idi.  Dərhal  əhalinin  malını,  heç  kimin  tək  bir  şeyi  belə 

gizləmədən  geri  verməsi  əmr  edildi.  Ertəsi  gün  daha  bir  pəhər

3

 belə  olma-

mışdı, qoşunda yağmanın ən kiçık parçası da qalmadı, kiçık bir ip parçasına, 

ya da iynə qırığına qədər hamısı sahiblərinə geri verildi. 

Oradan qalxıb Səmərqənddən üç küruh

4

 məsafədə olan Xan Yurdunda 

dayandıq.  Qırx-əlli  gün  bu  yurdda  oturduq.  Burada  olduğumuz  müddət  ər-

zində  hər  iki  tərəfdən  könüllü  igidlər  xiyabanda  bir  neçə  dəfə  yaxşıca  çar-

pışdılar. Bir dəfə  İbrahim Bəycik də [Tağayi] bu çarpışmalarda iştirak etdi 

və üzündən yaralandı. Bundan sonra ona İbrahim Çapıq deməyə başladılar. 

                                                           

1

 İçki: içə aid, səmimi dost, xas adam, qvardiya deməkdir.  

2

 Möhürdar. Tamğa, nişan və daha sonra işlənən möhür termimi yazılan rəsmi məktub-

ların başqaları tərəfindən açılmaması üçün qoyulan işarəyə deyilir.  

3

 Pəhər: Hindistanda günün səkkizdə birinə (3 saat) verilən ad.  

4

 Küruh: Hindistanda 4.000 qədəm uzunluqdakı məsafə ölçüsünə verilən ad.  

BABURNAMƏ 

 

59 

Bir dəfə də xiyabanda, Məğaq körpüsündə Əbülqasım Kuhbər toppuz 

işlətdi. Bir dəfə də xiyabanda arx civarında bir çarpışma oldu və (40 b) Mir-

şah Koçin toppuzla vuruşdu. Ona elə vurdular ki, boynu yarısına qədər kə-

sildi və yalnızca böyük şahdamarı qaldı.

 

Xan Yurdunda olduğumuz zaman kurqandakılar adam göndərdilər və 

«Gecə Gari-Aşiqanə  gəlin, kurqanı təslim edək»  deyə hiylə qurdular. Buna 

inanaraq gecə hərəkət edib Məğaq körpüsünə gəldim. Qərarlaşdırılmış olan 

yerə bir dəstə yaxşı igid və piyada göndərildi. Məsələni anladıqları vaxt içə-

ridəkilər bizim piyadalardan dörd-beşini əsir almışdılar. Bunlar çox qüvvətli 

piyadalar idi. Birinin adı Hacıydı və kiçıkliyindən bəri mənim xidmətimdə 

idi. Birinə də Mahmud Kundursəngək deyirdilər. Hamısını öldürdülər. 

Bu  yurdda  olduğumuz  zaman  Səmərqəndin  şəhər  əhalisindən  və  əs-

nafdan  o  qədər  çox  adam  dışarı  çıxmışdı  ki,  ordugah  artıq  bir  şəhər  halına 

gəlmişdi. Şəhərlərdə nə axtarsan ordugahda tapardın. 

Bu müddət ərzində Səmərqənd istisna olmaqla digər bütün kurqanların, 

dağların və ovaların hamısı bizə itaət etmişdi. Şavdar dağının ətəyindəki Ör-

kət  adlı  bir  kurqanı  bəzi  adamlar  gücləndirmişdilər.  Bu  üzdən  bu  yurddan 

qalxıb  Örkətə  yürüş etmək lazım gəldi.  Axırda bizə qarşı dayana bilməyə-

cəklərini anladıqları zaman da Xoca [Mövlana] qazını (41 a) minnətçi salıb 

itaət  etdilər.  Biz  də  onların  xətalarını  bağışlayaraq  yenidən  Səmərqəndin 

mühasirəsi ilə məşğul olduq. 

 

SULTAN HÜSEYĠN MĠRZƏ ĠLƏ 

BƏDĠÜZZAMAN MĠRZƏ ARASINDA ÇARPIġMA 

 

Bu  il  Sultan  Hüseyn  [Bayqara]  Mirzə  ilə  [oğlu]  Bədiüzzaman  Mirzə 

arasındakı anlaşmazlıqlar bunları savaşa sürüklədi. Məsələ belə idi: keçən il 

Sultan  Hüseyn  Mirzənin  Bəlxi  Bədiüzzaman  Mirzəyə,  Əstərabadı  isə  Mü-

zəffər Mirzəyə  verərək onları  yükündürdüyünü nəql  etmişdik. O zamandan 

bugünə  qədər  bir  çox  elçilər  gəlib  getdi.  Axırda  Əlişir  bəy  [Nəvai]  də  elçi 

olaraq gəldi. Nə qədər çalışsalar da Bədiüzzaman Əstərabadı kiçık qardaşına 

verməyə  razı  olmadı  və  «Mənim  oğlum  Məhəmməd  Mömin  Mirzə  sünnət 

olunanda, [babası] Sultan Hüseyn Mirzə oranı ona hədiyyə etmişdi» dedi.  

Bir  gün Əlişir bəylə Mirzə arasında bir söhbət  oldu  ki,  bu, Mirzənin  

sürətli fəhminə, Əlişir bəyin də həssasiyyətinə bir dəlildir. Əlişir bəy bir çox 

məhrəm sözü Mirzəyə pıçıltıyla söylədi və «Bu sözləri unudun» dedi. Mirzə 

də dərhal «hansı sözləri?» deyə soruşanda, Əlişir bəy çox mütəəssir oldu və 

uzun-uzun ağladı. 

Ata  ilə  oğul  arasındakı  bu  dedi-qodular  axırda  belə  nəticələndi:  atası 

oğlu,  oğlu  da  atası  üzərinə  Bəlx  və  Əstərabada  qoşun  yeritdi.  Gürzüvan 

ətəyində  yerləşən  (41  b)  Yekçıraq  çayırına  aşağıdan  Sultan  Hüseyn  Mirzə 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 

60 

yuxarıdan da [oğlu] Bədiüzzaman Mirzə gəldi. Ramazan başlanğıcında çər-

şənbə axşamı günü [=3 may 1497] Sultan Hüseyn Mirzənin bir neçə bəyi və 

bir dəstə süvarisi ilə birlikdə [digər oğlu] Əbülmöhsün Mirzə irəlilədi. Ciddi 

bir  vuruşma  olmadan  Bədiüzzaman  Mirzə  məğlub  oldu.  Bir  çox  yaxşı  igid 

əsir  düşdü.  Sultan  Hüseyn  Mirzə  hamısının  başını  kəsdirdi.  Yalnız  burada 

deyil, hansı oğlu düşmən olaraq qarşısına çıxsa, məğlub etdi və əsir düşən 

adamlarının hamısının başlarını kəsdirdi. Nə eləsin, haqq onun tərəfində idi. 

Bu mirzələr zövq və səfahətə o dərəcədə düşkün idilər ki, ataları kimi 

təcrübəli və ağıllı bir padşah onlara yarım günlük məsafəyə qədər yaxınlaş-

dığı və digər tərəfdən də ramazan kimi mübarək və əziz bir aya girməyə yal-

nızca bir gecə qaldığı halda, onlar atalarından çəkinmədən, Allahdan qorx-

madan  yalnızca  şərab  içib  zövq  və  səfa  sürməklə  məşğul  idilər.  Şübhəsiz, 

belə hərəkət edən adamlar belə yenilgilərə uğrayar və belə insanların öhdə-

sindən hər kəs gələr.  

Əstərabadın  idarəsi  neçə  ildir  Bədiüzzaman  Mirzənin  əlində  idi.  Ət-

rafındakılar və igidləri fövqəladə zövqə və süsə düşkün idilər. Altın və gü-

müş qab-qaşıqları və əşyaları hədsiz dərəcədə çoxalmışdı. Süslü geydirilmiş 

igidlərinin (42 a) və cins atlarının sayı-hesabı yox idi. Orada hamısını itirdi. 

Dağ yollarından qaçarkən, qayalıqlardan və uçurumlardan böyük çətinliklər-

lə endi, amma bir çox adamı bu uçurumlarda tələf oldu. 

Sultan Hüseyn Mirzə oğlunu  yendikdən sonra Bəlxə gəldi. Bədiüzza-

man Mirzə Bəlxdə Şeyx Əli Tağayini qoymuşdu. O da çarəsiz qaldı və Sul-

tan  Hüseyn  Mirzəyə  itaət  edərək  Bəlxi  təslim  etdi.  Sultan  Hüseyn  Mirzə 

Bəlxi  [digər  oğlu]  İbrahim  Hüseyn  Mirzəyə  verib  Məhəmməd  Vəli  bəylə 

Şah Hüseyn Çöhrəni də onunla birlikdə qoydu və özü Xorasana geri qayıtdı. 

Məğlub olan, malı-mülkü yağmalanan Bədiüzzaman Mirzə ətrafındakı 

igidləri, piyada və çılpaq adamlarıyla birlikdə Qunduza, Xosrov şahın yanı-

na getdi. Xosrov şah ona yaxşı üz göstərdi. At və dəvələrlə birlikdə kiçık və 

böyük  çadırlar,  sipahilərə  gərəkən  təchizatı  verərək,  həm  Mirzənin  özünə, 

həm də başının adamlarına o qədər yaxşı rəftar və insaniyyət göstərdi ki, gö-

rənlər Mirzənin öncəki və bugünkü təchizatı arasındakı fərqin yalnızca süslü 

və yaldızlı alətlərin olmaması olduğunu söylədilər. 

 

SULTAN MƏSUD MĠRZƏ ĠLƏ 

XOSROV ġAH ARASINDAKI UYUġMAZLIQ 

 

Sultan Məsud Mirzə ilə Xosrov şah arasında birinin ölçüsüzlüyü, digə-

rinin isə özünü böyük görməsindən uyuşmazlıq yarandı. Xosrov şah Vəli və 

Baqini  [Çağanyanı]  (42  b)  Bədiüzzaman  Mirzə  ilə  birlikdə  Hisara  Sultan 

Məsud  Mirzənin  üzərinə  göndərdi.  Lakin  kurqana  yaxınlaşa  bilmədilər. 

Civardakı bölgədə hər iki tərəf bir-iki dəfə qılınc işlətdi. Bir dəfə də Mühib 

BABURNAMƏ 

 

61 

Əli  Qurçu  qafilədən  ayrılaraq  Hisarın  şimal  tərəfində  yerləşən  Quşxanaya 

gəlib  yaxşı  çarpışdı.  Atdan  yıxılıb  ələ  keçiriləcəyi  zaman  arxadaşları  gəlib 

onu qurtardılar. Bir neçə gün sonra sülhə bənzər bir şey bağlayıb geri qayıt-

dılar. 

Bundan bir neçə gün sonra Bədiüzzaman Mirzə dağ yolundan Qəndə-

hara  və  Zəmindavərə,  Zünnun  bəy  Arğun  ilə  oğlu  Şah  Şüca  Arğuna  getdi. 

Zünnun bəy Arğun xəsis olduğu halda yaxşı münasibət göstərdi və bir dəfə 

də  qırx  min  qoyun  hədiyyə  etdi.  Qəribə  bir  təsadüfdür  ki,  Sultan  Hüseyn 

Mirzənin [oğlu] Bədiüzzaman Mirzəni məğlub  etdiyi eyni  çərşənbə axşamı 

günündə [digər oğlu] Müzəffər Mirzə də [Bədiüzzamanın oğlu] Məhəmməd 

Mömin  Mirzəni  Əstərabadda  məğlub  etmişdi.  Daha  da  qəribəsi  budur  ki, 

Çərşənbə adlı bir adam Məhəmməd Mömin Mirzəni əsir edərək gətirmişdi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 

62 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

FƏRQANƏ - 903 (30 AVQUST 1497 – 19 AVQUST 1498)