Zil o L a X u do y ber g a n o V a X a yru lla h a m id o V turk tilining

ikki
bosh bo‘lakli gaplardir. 
Masalan: 
Yalmzhgi seven bir ruhunuz vardi.
— Yolg ‘izlikni sevguvchi ruhingiz bor edi.
Bu gapda ega (
ruhunuz
) va 
kesim 
(vardi)
mavjud bo'lib, ikki bosh bo'lakli gapdir
Gapda bosh bo'laklardan faqat bittasi - ega yoki kesimning 
ishtirokidan 
bir bosh bo‘lakli gaplar 
shakllantiriladi. Bir bosh 
bo'lakli gaplar ikki xil boiadi: 1. Egasiz gaplar. 2. Kesimsiz gaplar.
Egasiz gap struktura asosi - bosh boiagi kesimdan tashkil 
topgan gapdir. Shaxsi aniq, shaxsi noaniq, shaxsi umumlashgan, egasi 
topilmaydigan gaplar egasiz gaplarning ko'rinishlaridir. Kesimsiz 
gaplar nominativ, atov, baho ifodalovchi gaplar, tasavvur nomlari: 
so'z-gaplar shaklidagi gaplarni o'z ichiga oladi.
EGASIZ GAPLAR
Shaxsi aniq gap. 
Ega grammatik jihatdan shakllanmagan, 
harakat bajaruvchi kesimdan anglashilib turgan gaplarga 
shaxsi aniq
gap 
deyiladi. Shaxsi aniq gaplar ifoda maqsadiga ko'ra so'roq, darak, 
buyruq gap bilan ifodalanishi mumkin.' 
Bes, alti ay diyim sik. Besh-olti
oy tishingni-tishingga qo ‘yib chida.
Kesimi 
III 
shaxs shaklidagi fe'l 
bilan ifodalangan egasiz gaplarning shaxsi aniq tipi faol ishlatiladi: 
Hava cok sicak oldugu igin camlanm agik birakarakyatagina uzandt.
-
Havo juda issiq bo ‘Iganligi uchun derazalarni ochib, yotog 'iga
cho ‘zildi.
Shaxsi noaniq gaplar. 
Bunday gaplar egasi topiladigan bir 
bosh bo'lakli gaplarning ko'rinishlaridan biri bo'lib, kesimi fe’lning 
III shaxs shakllari bilan ifodalanadi. Bunday gaplarda ish-harakat 
bajaruvchi shaxs noaniq bo'ladi: 
Ama en док alti ay tutuyorlar
hastanede. — Ammo eng ко 'pi bilan kasalxonada uch oy ushlab
turishadi.
Ya’ni tilga olingan gaplardagi harakat bajaruvchi shaxs -
gap egasi kim ekanligi noaniq. Biroq kesimi III shaxsdagi fe’l bilan
252

---

ifodalangan boisa-da, egani ushbu gapdan oldin yoki keyin kelgan 
gaplardan aniqlashtirish mumkin boisa, bunday gaplar shaxsi aniq 
gap qatoriga kiritiladi.