Zil o L a X u do y ber g a n o V a X a yru lla h a m id o V turk tilining

-(y)acagi gelmek, -(y)aci gelmek 
shaklidagi feining analitik shak­
li bilan ifodalanishi mumkin: 
Sizleri док gorecegim geldi. - Sizlarni
juda ко 'rgim keldi. Birak aglamayi diyesi gelirdi. -Q ani, qani, bolalik
qilma
, 
yig ‘lashni qo 'y, degisi kelardi.
KESIMSIZ GAPLAR
Bosh boiagi egadan iborat boigan gaplar 
kesimsiz gaplardir.
253

---

Bunda ot yoki otlashgan so‘zlar biror bo iak predmet yoki voqea-ho- 
disa nomini atab, uning mavjudligini aniqlaydi.
Nominativ gaplar. 
Kesimsiz gaplarning turlaridan biri 
nominativ gaplar 
boiib, bosh boiagi substantiv xarakterda boiadi: 
Dtigiin gecesi...— Nikoh oqshomi... Giizel bir sonbahar gimuydii.
- Kuzning cijoyib kuni edi.
Nominativ gaplar odatda so‘z birikmasi 
shakliga ega boiadi hamda voqea-hodisalarni nomlashga xizmat 
qiladi.
Atov gaplar. 
Atov gaplar turli sarlavhalar, gazeta. jurnal 
nomlaridir: 
“Bir kadin du^mam”. — "AyoJ dushmani"'.
Baho ifoda etuvchi gaplar. 
Baho ifoda etuvchi gaplarda 
so'zlovchi biron predmetning mavjudligini tasdiqlash orqali ifoda 
etilayotgan tushunchaga boigan bahosini ifoda etadi: 
Zavalli Sara!
-
Bechora Sara!
So‘z-gaplar. 
So‘z-gaplar bir so'zdan tashkil topgan boiadi. 
Ular odatda 
evet - ha, hayir, yok - yo‘q, tabii - albatta, tamam
- bo‘pti, peki - yaxshi 
kabi bir so‘zlardan tashkil topgan boiadi. 
Bunday gaplarning biror so‘z yoki gap boiagi bilan toidirilishi talab 
etilmaydi: 
Tamam. - B o ‘pti.
GAPNING IKKINChI DARAJALI BO ‘LAKLAR
IShTIROKIGA KO‘RA TURLARI
Tayanch so‘z va iboralar: 
yoyiq gaplar, yig ‘iq gaplar.
Gaplar tarkibida ikkinchi darajali boiaklar ishtirok etishi yoki 
umuman ishtirok etmasligi mumkin. Ba’zida gaplar faqat ega va 
kesimdan tashkil topadi. Matn talabi bilan bunday gaplar aniqlovchi, 
toidiruvchi yoki hoi bilan toidirilishi mumkin. Shu sababli turk tilidagi 
gaplar ikkinchi darajali boiaklar ishtirok etishi yoki etmasligiga ko’ra 
ikki xil boiadi: 1. Yig‘iq gaplar. 2. Yoyiq gaplar.
Yig‘iq gaplar. 
Agar gaplar faqat bosh boiaklardan tashkil 
topgan b o isa yoki bosh boiaklardan birigina gapni hosil qilgan bo' Isa, 
bunday gaplar 
yig‘iq gaplar 
hisoblanadi. Masalan: 
Ders ba^ladi
(Dars boshlandi). Zil qaldi (Qo'ng'iroq chalmdi).
Bunday gaplar 
ega va kesimdan iborat. Keyingi gaplarda birinchisi va ikkinchi si bir 
so‘zdan - egadan tashkil topgan boiib, ular bir bosh boiakli yigiq 
gaplardir. Biroq uchinchi gap yoyiq sodda gapdir. Chunki ega (herkes),
254

---

qaratqich-aniqlovchi (deniz) va kesimdan tuzilgan (kiyisinda). 
Yaz.
Sicak. Herkes deniz kiyisinda. - Yoz. Issiq. Hamma dengiz qirg ‘og ‘ida.