Eylem atam asining lug‘aviy m a’nosi
ish-harakat dir
(eylem ek- aylamoq, qilmoq). Fiil (fe ’l, ish-harakat) atam asi turk
tiliga arab tilidan o ‘zlashgan b o iib , hozirgi zam on turk tilidagi
eylem gram m atik atam asiga sinonim hisoblanadi, lekin
eylem atam asidan
k o ‘ra faolroq q o ila n a d i. Ta’kidlash joizki, turk tilida fe ’llarning
boshqa so ’z turkum laridan m uhim farqi, deyarli so f turkiy so'zlar
ekanligidir.
Yer yuzidagi butun jonli m avjudotlar va predm etlarning makon
va zam on ichida o 'z joyini o '/g artirish i. siljishiga harakat
(hareket, eylem) deyiladi. Boshqacha aytganda, fe ’llar jon li m avjudot va
predm etlarning harakati, holati, b o iish i. ish bajarishini ifodalovchi
so‘zlardir.
Til bilimida harakat yoki holat, voqea-hodisa yuz berishining
xarakteriga k o ‘ra fe ila r, um um iy qilib, to 'rt asosiy guruhga b o iib
ko‘rib chiqiladi:
Ish-harakat fe ila ri:
gelmek, almak, tafimak, ko§mak, yemek; Holat fe ila ri:
yatmak, susmak, dtifiinmek, uyumak; B o 'lish (yuz berish):
olmak, bulunmak, a§agilanmak; Shuningdek, fe’llarni um um iy tilshunoslik nuqtai nazaridan,
eng katta so‘z zahirasiga ega b o ig a n m ustaqil so ‘z turkum i sifatida
m a’no xususiyatlari va semantik belgilariga ko ’ra quyidagi guruhlarga
b o iis h m aqsadga muvofiq:
71
1. Faol va aniq ish-harakatni ifodalovchi fe ’llar:
gitmek, gelmek, gikmak, ytirumek, gezmek, ko$mak, atmak, vurmak, yapmak; 2. Jism oniy holatni ifodalovchi fe ’llar:
uzanmak, yatrnak, uyumak, durmak, oturmak; 3. Ruhiy holatni ifodalovchi fe ’llar:
