«zoologiya»

Tumsıqchasining dúzilisi tómendegi bólimlerden ibarat : joqarı erin, bir jup joqarı jaq (mandibula), bir jup tómengi jaq (maksilla), alqımoldi (gipofarinks) hám tómengi labdan.
Joqarıǵı labi kanalsimon bolıp, suyıq awqattı sorıw waqtında ol arqalı as sińiriw qılıw aǵzasına túsedi.
Alqımın ishinen jińishke kanal ótedi, qan sorıw waqtında ol arqalı qan tamırına so'lak túsedi. Qandı sorıw waqtında tómengi labi eki márte qısqarib sırtda qaladı, bul waqıtta teshuvchi bólegi kapilyarlarni tesip, qandı soradı.
Shıbınlardıń er adamları qan so'rmaydi, sol sebepli olardıń tumsıqchalaridagi jaqları reduksiyalangan [15, 16].
Anopheles urıwına kiretuǵın er adam shıbınlardıń sırtqı jınıslıq o'simtalari (genitaliysi) (olardı payda etiwde juwan qarındı IX hám X buwınları qatnasadı ) gipopigiy dep ataladı, olar júdá quramalı dúzilgen hám hár bir túrde ayriqsha dúzılıwǵa iye, sol sebepli shıbınlardıń erkagini genitaliysini dúzilisi - shıbın túrlerin anıqlawda júdá zárúrli belgi esaplanadı.
Kesellik dáregi
Keselliktiń jasırın (inkubasion) dáwiri tropik bezgekte, eń qısqa 7 kún, úsh kúnlik bezgekte bolsa 10 kún bolıp, bul kórsetkishler bezgek máwsimi elementlerin esaplawda isletiledi. Kóbinese tropik bezgekte jasırın dáwir 10 -12 kún, úsh kúnlikniki bolsa 14-16 kún boladı. Bunnan tısqarı, úsh kúnlik bezgekte 5 aydan 12 ayǵasha cho'ziluvchi uzaq jasırın dáwir da bolıwı múmkin.
Bezgek, shıbın arqalı yuqganda kesellik dáregi bolıp qanda jetik gametositlarni tutatuǵın nawqas yamasa parazit tasıwshı esaplanadı.
Gametositlar: Úsh kúnlik bezgekte - klinikalıq belgiler (tiykarınan ısıtpalaw ) kórinetuǵın bóle baslawı menen (zálellangandan keyin eń keminde 10 kún); tropik bezgekte -kesellik baslanǵannan keyin 12 kún ótip, yaǵnıy zálellangandan keminde 19 kún ótip payda boladı.
P. falciparum menen kesellengen nawqas, gametositlarning uzaq yashay alıwı sebepli, eritrositar shizogoniya tawsılǵannan keyin de bir neshe hápte (6 háptege shekem) dawamında shıbınlar ushın zıyanlı derek bolıp qaladı. Basqa túrdegi bezgek parazitlari bar nawqaslar, olarda eritrositar shizogoniya tawısıwı menen zıyansiz bolıp qaladı, sebebi olarda gametositlar tez nobud boladı. Nawqastıń parazit tasıwshına salıstırǵanda shıbınlardı zıyan jetkeziwde áhmiyeti kóbirek boladı, sebebi onıń joqarı temperaturası shıbınlardı ózine tartadı hám olardan jaqsı qorǵawlana almaydı. Tap sonday sebeplerge kóre, shıbınlardı zıyan jetkeziwde úlkenlerge salıstırǵanda balalar kóbirek áhmiyetke iye [19, 21]. Atap kórsetiw kerekki, bezgek qozǵawtıwshılarınıń tasıwshıların demde anıqlaw qıyın bolǵanı ushın, olar bezgekti tarqatıwda derek retinde zárúrli áhmiyetke iye. Parazit tashuvchanlik tek ǵana bezgek menen kesel bolıp ótkennen keyin rawajlanıwı múmkin. Bezgek menen kesellenbegen adamda baslanǵısh parazit tashuvchanlik bolıwı múmkin emes.