1-Mavzu: “Iqtisodchilar uchun matematika” fani maqsad va vazifalari Reja

1-Mavzu: “Iqtisodchilar uchun matematika” fani maqsad va vazifalari


Reja:
1.1.“Iqtisodchilar uchun matematika” fanini maqsad va vazifalari. Fannining predmeti.
1.2.Boshlang’ich tushunchalar. Fanni iqtisodiyotni rivojlantirishdagi o`rni.


Tayanch iboralar: jarayon; kichik model; iqtisodiy kibernetika; matematik statistika; ekonometriya; ekonometrik modellar; iqtisodiy jarayonlarni modellashtirish; maqsad funksiyasi.


Foydalanilgan adabiyotlar.
1.Tuneyev M.M., Suxopukov V.M. Ekonomiko-matematicheskiye metodы v

opganizasii i planipovanii selskoxozyaystvennogo ppoizvodstva. Moskva. "Finansы i statistika". 1986.

2.Kupnosov A.P. Vыchislitelnaya texnika i ppogpammipovaniye Moskva. "Finansы i statistika". 1991.

1.K.Safayeva, N. Beknazarov. Operasiyalarni tekshirishning matematik usullari. 1-qism. Toshkent. O‘qituvchi. 1984.

2.A.Qo‘chqorov, U. Mizrapov. Matematik programmalashtirish. Toshkent. O‘qituvchi.

1985.
3.V.V.Fedoseyev, A.N.Garmash, D.M.Dayitboyev, I.V.Orlova, V.A.Polovnikov.
Ekonomiko-matematicheskiye metodы i prikladnыye modeli. Moskva. Yuniti. 2001.

4. 
   I.L.Akulich. Matematicheskoye programmirovaniye v primerax i zadachax. Moskva. Vыsshaya shkola. 1986.
   

5.H.Urdushev, R.Usmonov. Qishloq xo‘jaligida iqtisodiy - matematik usullar va modellar. O‘quv qo‘llanma. Samarqand. 2002.

Jarayon - muayyan texnologiya yordamida iste'molchiga oldindan belgilangan mahsulotlarni, xizmatlarni taqdim qilishni o'zgartiradigan barqaror va maqsadli o'zaro bog'liq harakatlar to'plamidir.

Biz xayotda nusxa, maket yoki model degan so‘zlarga ko‘plab duch kelamiz. Masalan yer sharini, kichiklashtirilgan nusxasi-globus uning modeli bo‘ladi. Samolyotlarning turli kattalikdagi modellari bilan tanishmiz.

1870 yilda Angliya flotida «Kepten» kemasi suvga tushiriladi. Suvga tushirilgan «Kepten» kemasi tez vaqt ichida dengizgaa g‘arq bo‘ladi va 523 dengizchi halok bo‘ladi. Bu voqyeani sababi fakat bir odamgagina ma‘lum edi. U «Kepten» kemasi ishga tushirilishidan ancha oldin bu kemani kichik modelini yaratgan va unda barcha sinovlar va hisob-kitoblarni utkazib, kema halokatini oldindan aytib bergan edi. Bu kema modelini yaratgan odam V.Rid edi.Tabiiyki, kemani xalokati flot korchalonlarini Edvard Rid (ingliz injener-kemasoz) fikri bilan hisoblashmaganliklari, uni Qoyalarini umuman nazarga ilmaganliklari natijasida yuz bergan edi.

Model deyilganda, material yoki ideal (ya‘ni biror bir belgilar bilan ifodalangan)

formaga ega bo‘lgan real obyekt (jarayon)ning obrazi tushuniladi. Bu obraz modellashtirilayotgan obyekt (jarayon)ning muhim xossalarini uzida ifodalaydi, uni tadqiq qilish va boshqarishda urnini bosadi.

Iqtisodiy-matematik modellashtirish - bu sotsial-iqtisodiy tizimlarni matematik vositalar yordamida ifodalanishidir. Iqtisodiy-matematik modellashtirish deyilganda, real iqtisodiy jarayonning asosiy xususiyatlarini, ularning o‘zaro bog‘liq bo‘lgan funksional bog‘lanishlarini matematik munosabatlar yordamida aks ettirilishi tushuniladi.

Iqtisodiy-matematik modellashtirishning amaliy vazifasi quyidagilardan iborat:
-iqtisodiy obyektlar va jarayonlarni tahlil qilish;
-iqtisodiy prognozlash, iqtisodiy jarayonlarni oldindan aytib berish;

-turli xil pog‘onadagi xo‘jalik yuritish bo‘ginlarda boshqarish qarorlarini ishlab chiqish. Iqtisodiy-matematik modellashtirishda adekvatlik deyilganda, tuzilgan modelni real

jarayonga muvofiq kelishi tushuniladi.

Iqtisodiy-matematik usullar va modellarni quyidagi bo‘limlarga bo‘lish mumkin (asosiylari):