10-mavzu: shaxsning xissiy-irodaviy soxasi va kasbga moslashish reja

10-MAVZU: SHAXSNING XISSIY-IRODAVIY SOXASI VA KASBGA MOSLASHISH
Reja:
1.Xissiy xolatlarni ifodalanishi.
2.Xissiyot turlari.


Tayanch tushunchalar: hissiyot, emotsiya, intellektual, estetik, kayfiyat, stress, dipressiya, affekt, stress, ehtiros, depressiya, iroda, undovchi tormozlash, to'xtatuvchi, tavakkalchilik, intilish, istak.

Inson idrok etish, hayol surish va fikrlash jarayonlarida faqat voqelikni bilib qolmay, balki shu bilan birga hayotdagi u yoki bu narsalarga qanday bo'lmasin munosabat bildiradi. Unda ularga nisbatan u yoki bu tarzda his-tuyg'u paydo bo'ladi. Bunday ichki shaxsiy munosabatning manbai - faoliyat va munosabat jarayonlari bo'lib, u ana shunday jarayonlarda ro'y beradi, o'zgaradi, barqaror tus oladi yoki yo'qoladi.

Hissiyot - kishining o'z hayotida nimalar yuz berayotganiga, nimalarni bilib olayotganiga yoki nima bilan mashg'ul bo'layotganiga nisbatan o'zicha turli xil shaklda bildiradigan ichki munosabatidir.
Hissiyot yoki emotsiya deb kishining bilmoqchi va qilmoqchi bo'lgan narsalariga o'z munosabatlarini tuyg'ularidan kechirishini, ya'ni muhitdagi narsa va hodisalarga, o'z ishlariga, o'ziga va o'zining qilgan harakatlariga bo'lgan munosabatlaridan tug'ilgan tuyg'ularga aytiladi. Bir narsadan huzurlanish yoki behuzur bo'lish, suyunush, qayg'urish, muhabbat, qahru-g'azab, g'ayrat va shijoat, qo'rqish, iztirob, tashvish, xotirjamlik kabi hollarning har qaysisi hissiyot yoki emotsiyaning bir misolidir.
Hissiyot manbalari haqiqatda mavjud bo'lgan har xil narsa va hodisalarki, odam o'z hayoti va faoliyatida bu narsa va hodisalarga to'qnashadi. Biroq har bir narsa va hodisani odam bevosita o'zi idrok qilmaguncha, yoki biron boshqa yo'l bilan uni bilmaguncha, bu narsa va hodisalar hissiyot manbai bo'lolmasligi aniqdir. Biron narsaga qandaydir munosabatda bo'lmoq uchun uni biron jihatdan bilmoq kerak. Shu sababli hissiyot hamisha sezgi, idrok, xotira yoki hayol obrazlari, fikr shu kabi bilish jarayonlari bilan birgalikda kechadi.
Emotsional holatlar boshqa ruhiy jarayonlar singari miya faoliyatining natijasi yoki mahsuli bo‘lib hisoblanadi. Emotsional holatlarning yuzaga kelishiga tabiatda va jamiyatda sodir bo‘layotgan o‘zgarishlar, munosabatlar, aloqalar, taassurotlar asosiy sababchidir. O‘zgarishlar o‘z navbatida,
- birinchidan, shaxs hayoti va faoliyatining jadallashishi yoki pasayishiga;
- ikkinchidan, insondagi ayrim ehtiyojlarning paydo bo‘lishiga yoki yo‘qolishiga;
- uchinchidan, odam ichki organlari funksional xolatlarining beqarorlashuviga olib keladi.
His-tuyg‘ular uchun eng xususiyatli fiziologik jarayonlar negizi sifatida shartsiz va shartli reflekslar xizmat qiladi va ularning muayyan tizimi bosh miya katta yarim sharlari po‘stida yuzaga keladi hamda shu joyda mustahkamlanadi. Murakkab shartsiz reflekslar esa:

• 
  yarim sharlarning po‘stloqosti bo‘shliqlari;
  
• 
  miya stvoliga tegishli ko‘rish tepachalari (do‘ngliklari);
  
• 
  nerv ko‘zg‘alishlarini miyaning yuqori bo‘linmlaridan vegetativ tizimiga o‘tkazib beruvchi markazlari orqali amalga oshiriladi.
  

Shaxsda his- tuyg‘ularning kechishi hamisha miya po‘sti bilan po‘stloqosti markazlarining birlikdagi (ham- korlikdagi) faoliyati natijasida ro‘yobga chiqadi.