Aviatsiya injiniringi

TOSHKENT DAVLAT TRANSPORT UNIVERSITETI

“AVIATSIYA INJINIRINGI” KAFEDRASI

QAYTA TOPSHIRISH
MAVZU: Havo sathining strukturasi va undan foydalanish qoidasi. Normativ asos. Havo kengligining tasniflanishi. Havo kengliging strukturasi. Havo kengligidan foydalanish tartibi.
Bajaradi: Sobirov O.
Qabul qildi: Taxirov. J


Toshkent-2023
Asosiy termin va tushunchalar
Xavfsizlik va parvoz muntazamligi, UA dan foydalanishning iqtisodiy ko‘rsatkichlari parvozlarning to’xtovsiz boiishiga qarab aniqlanadi. Buzilmaslik deb, obyektning qandaydir vaqt davomida yoki ishlash muddatida ishchan holatini saqlab turish qobiliyatiga aytiladi. Buzilmaslik — bu buyuinning ishonchlilik xususiyatidan biridir. UA qurilmasining borgan sari murakkablashgani bois, uning buzilmasligiga e’tibor kuchaytirildi, shuningdek, uning ko'p qismlardan iborat bo'lgan tizimlariga bloklar va uzellar liamda ular bajaradigan funksiyalarning bir maromda ishlashini oshirishga dolzarbligini kuchaytirdi. AT ning buzilmasdan ishlashiga, shuningdek, uning sifatiga turli omillar: loyihalash, ishlab chiqarish va ekspluatatsiya sharoitlari ta’sir qiladi. Oinillarni talilil qilishda UA tizim agregatlarining ishdan chiqishi konstruksion, ishlab chiqarishdagi kamchiliklar va ekspluatatsiyada shikastlanishidan kelib chiqadi. UA tizimi, agregatlari, kuch qurilmasining ishonchliligi yetarli eniasligi, nazoratga yaroqliligining qoniqarsizligi, shuningdek, TXK jarayonida texnik holati uchish oldindan yetarli darajada tekshirilmasligi oqibatidir. Uchish va qo'nishda shassiga ta’sir qiluvchi dinamik kuchlar; bir xil turmaydigan aylanuvchi massalarga ta’sir qiluvchi vibratsion kuchlar; germokabinadagi ortiqcha bosim; qurilmaga ta’sir etuvchi akustik bosim; dvigatelning issiq qismlariga ta’sir qiluvchi termik kuchlar; gidro va pnevmo tizimdagi bosimning puisatsiyasi; yaxlashdan qurilma massasining oshishi; quyosh radiatsiyasi, past 6 temperaturalar; atmosfera yogdnlari va boshqalarni kiritish mumkin. Yuqorida keltirilgan omillarning UA ga ta’siri uning konstruksion materiallar tuzilmasini o‘zgartiradi, tutashgan detallarni islidan chiqishi, himoyalovchi qoplamaning shikastlanishi, zanglashiga olib keladi va oqibatda nuqsonlar, nosozlikiar, buzilishlar sodir boiib, vaqt o‘tgan sari ularning soni osha boshlaydi. Har bir obyekt ekspluatatsiya jarayonida soz, nosoz, ishga yaroqli, ishga yaroqsiz holatda boiadi. Soz holat — bu obyektning konstruktiv va me’yoriy-texnik hujjatdagi barcha talablarga mos kelgan holatdir. Agar obyekt soz bodsa, u doimo ishga yaroqli bodadi. Nosoz holat -shunday holatki, konstmktiv va me’yoriy hujjatdagi talablardan birontasiga to ‘g‘ri kelmagan holdir. Obyektning nosoz holatga o‘tishi unda shikastlanganlikning paydo bodishidir. Shikastlanishning paydo bodishi — lat yeyish yoki islidan chiqish kodinishida bodadi. Shikastlanish — bu shunday hodisaki, unda obyekt holatining sozligi buziladi. Bunda obyektning ishchanligini aniqlovchi bir qator parametrlar belgilangan chegarada bodib, obyektning boshqa, uning ishchanligiga bevosita ta'sir qilmaydigan tavsifnomalari talablarga javob bermaydi (bo’yalishning buzilishi, zanglashi, tashqi timdalangani va boshqalar). Ishlamay qolishlik — bu obyekt ishchanligining buzilishidir. Ishga yaroqlilik deb obyektning shunday holatiga aytiladiki, uning parametrlari me’yoriy-texnik talabiga to‘gdi kelishidir. Ishga yaroqsiz holatga obyekt soz va nosoz holda odishi mumkin. Shikastlanish xarakteri bo‘yicha yaroqsizlik va ishlamay qolishlikni xavfli va xavfsiz turlarga bo‘lish mumkin. Xavflilari obyektni aviatsion halokatga keltiradi, ularni iléyi boricha tezroq bartaraf qilish kerak. Xavfsizlari UA ning ekspluatatsiyasida tanaffuslar talab qilmaydi va u reglament ishlarida sekin-asta yo'qotiladi. AT ga TXK ning asosiy masalalaridan biri — UA ni ekspluatatsiya jarayonida ish holatida ushlab turish, ishlamay qolishliklar, nosozliklarni bartaraf qilish hisobiga va uning ishga yaroqliligini rnaxsus muhandis-texnik ishlarini bajarish orqali qisqa muddatda tiklashdir.