AZƏrbaycan d L və n tq məDƏn yy



Yüklə 470,19 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/7
tarix21.04.2017
ölçüsü470,19 Kb.
#14974
  1   2   3   4   5   6   7

 

AZƏRBAYCAN  D L   VƏ  N TQ  MƏDƏN YYƏT   FƏNN   ÜZRƏ  MTAHAN 



SUALLARININ CAVABLARI 

Sual 1. Dil nədir və onun vəzifələri nədən ibarətdir? 

        Dil  çox-çox  qədim  zamanlarda  toplu  halında  yaşayan  insanların  bir-biri  ilə 

ünsiyyət  saxlamaq  zərurətindən  meydana  çıxmışdır.Deməli,  dil  insanlar  arasında 

ünsiyyət  vasitəsidir.  Dil  ünsiyyət  vasitəsi  kimi  yalnız  müəyyən  şəraitdə  ─  insan 

cəmiyyətində yaranır və fəaliyyət göstərir. Dilin varlığı üçün bəşər cəmiyyətinin olması 

vacib şərtdir.  nsan cəmiyyəti olmayan yerdə dil mövcud ola bilməz. Buna görə də 

dil ictimai hadisə sayılır.  

        Dil  ancaq  insana  məxsusdur  və  təfəkkürlə  bağlıdır.  Dilin  yaranmasında  insan 

orqanizminin şaquli vəziyyətdə olması da mühüm rol oynamışdır. 

        Dilin  irsi  və  irqi  cəhətlərlə  bağlılığı  yoxdur.  Belə  ki,  bir  zənci  balası  körpəlik 

çağından valideynlərindən ayrı düşərək, məsələn, bir azərbaycanlı ailəsində böyü-yərsə, 

o, Azərbaycan dilində danışmağa başlayacaq.  

        Dil mənsub olduğu xalqın həyatı ilə sıx bağlıdır. Hər hansı bir xalqın milli şüuru, 

mədəni səviyyəsi inkişaf etdikcə onun dili də inkişaf  edir, təkmilləşir. 

        Dilin üç vəzifəsi vardır: 

        1. Dil cəmiyyətdə ünsiyyət vasitəsidir. 

        2. Dil insanı əhatə edən əşya və hadisələrin adlarını bildirir. 

        3. Dil fikri ifadə edir. 

 

        Sual 2. Dilin qayda-qanunları, xüsusiyyətləri və quruluşunu öyrənən elm necə 



adlanır və  onun hansı sahələri vardır? 

 

        Dilin qayda-qanunları, xüsusiyyətləri və quruluşunu öyrənən elm dilçilik elmi 



adlanır. Dil müxtəlif  baxımdan öyrənildiyi üçün ayrı-ayrı sahələrə bölünür. Dilçiliyin 

fonetika,  leksikologiya  (frazeologiya  da  bura  daxildir),  morfologiya  və  sintaksis  kimi 

bölmələrdən  başqa,  etimologiya,  lüğətçilik,  dialektologiya  kimi  sahələri  də  vardır. 

Fonetikada  danışıq  səsləri,  ahəng  qanunu,  heca  və  vurğu,  fonetik  hadisələr, 

leksikologiyada  dilin  lüğət  tərkibi,  sözlərin  mahiyyəti,  onların  forma    və  məzmunca 

ə

mələ  gətirdiyi  qruplar,  sözlərin  mənşəyi  və  işlənmə  dairəsi,  eləcə  də  frazeoloji 



birləşmələr öyrənilirsə, morfologiyanın predmeti sözün tərkibi, nitq hissələri və onların 

dəyişmə qaydalarıdır, sintaksisdə isə söz birləşmələri və cümlələr tədqiq edilir. 

        Sözün mənşəyini, kökünü, nədən törəməsini öyrənən dilçilik sahəsinə etimo-logiya 

deyilir.  Dilimizdə  yaranma  tarixi  çox  qədim  olan  elə  sözlər  var  ki,  indiki  şəklində 

daşıdığı  leksik  məna  anlaşılmır,  yəni  kökü,  mənşəyi  izah  edilə  bilmir.  Bu  halda 

etimologiya  elminə  üz  tutmaq  lazım  gəlir.  Ya  elmi  əsaslara  söykənən  elmi 

etimologiyanın,  ya  da  xalqın  məntiqinə  əsaslanan  xalq  etimologiyasının,  başqa  sözlə, 

yalançı etimologiyanın imkanlarından istifadə edilir. Sözün kökünü üzə çıxarmaq, onun 

başqa  sözlərlə  bağlılığını  öyrənmək  üçün  aparılan  dilçilik  araşdırmalarına  etimoloji 

təhlil deyilir. 

        Lüğətçilik (leksikoqrafiya) dilçiliyin praktik sahəsi olub, lüğətlərin tərtibi, yaranma 

qaydalarını öyrənir. Lüğətlərin tərtibi ilə məşğul olan mütəxəssis lüğət-  



 

çi ─ leksikoqraf  adlanır. Lüğətlərin bir neçə növü var: izahlı lüğətlər, tərcümə lü-ğətləri 



və terminoloji lüğətlər. 

        Dialektologiya  dialekt  və  ya  şivəni  öyrənən  dilçilik  sahəsidir.  Bir  çox  şivələ-

rimizdə  elə  qədim  sözlər  qorunub  saxlanmışdır  ki,  vaxtilə  ədəbi  dilimizdə  işlənmiş, 

lakin  indi  unudulmuşdur.  Bu  baxımdan  dialektlər  dilimizin  tarixini,  onun  inkişaf  

mərhələlərini öyrənmək üçün çox əhəmiyyətlidir. 

        Nitq  mədəniyyəti  də  dilçiliyin  praktik,  yəni  təcrübi  sahəsi  olub,  dildə



ünsiyryət  vasitəsi  kimi  istifadə  qaydalarını  öyrənir.  Nitq  mədəniyyətinə  yaxşı 

yiyələnmək  üçün  dilin  fonetik,  leksik  və  qrammatik  qayda-qanunlarını  bilmək  və  nitq 

zamanı onlara əməl etmək zəruridir. 

        Nitq mədəniyyətində dilçiliyin nəzəri fikirləri əməli şəkildə həyata keçirilir. Buna 

görə  də  nitq  mədəniyyəti  dilçiliyin  nəzəri  yox,  praktik  sahəsi  sayılır.  Nitq 

mədəniyyətində ayrı-ayrı dil faktları və ya dil hadisələri yox, dilçiliyin qayda-qa-nunları 

sistemi öyrənilir. Ümumiyyətlə, nitq mədəniyyətinin konkret  predmeti yoxdur. 

 

        Sual 3. Yazı və onun növləri barədə məlumat yazın.   



 

         nsanların  səsin  çatmadığı,  ünün  yetmədiyi  yerlərlə  də  əlaqə  saxlamaq  ehtiya-

cından  yazı  yaranmışdır.  Yazı  səsli  dilin  norma  ilə  qavrayışını  təmin  edən  işarələr 

sistemidir. 

        Yazının  ilkin  növü  əşyaların  köməyi  ilə  olmuşdir.  nsanlar  uzaq  yerlərə  öz  fi-

kirlərini  əşyaların  köməyi  ilə  çatdırmışlar.  Buna  görə  də  həmin  yazı  əşyəvi  yazı  ad-

lanır. 

       Yazının ikinci növü şəkli (piktoqrafik) yazıdır. Bu yazıda nəzərdə tutulan əşyanın 



şə

kli çəkilir. Piktoqrafik yazıya aid nümunələr bugünkü həyatımızda da müşahidə edilir. 

Məsələn,  gözəllik  salonunun  qarşısında  qadın  şəkli,  qayçı,  daraq  şəkli,  zoomağazanın 

qarşısında heyvanların şəkli və s. piktoqrafik yazı nümunələ-ridir.  

        Piktoqrafik yazıdan sonra  fikri (ideoqrafik) yazı ortaya çıxmışdır. Bu yazıda da 

fikir  şəklin  köməyi  ilə  çatdırılır.  Piktoqrafik  yazıda  şəkil  birbaşa  əşyanın  özünü 

bildirdiyi  halda,  ideoqrafik  yazıda  şəkil  rəmzi  mənada  (ideya  şəklində)  işlənir:  günəş 

şə

kil işıq, nur anlayışı bildirir. 



        Yazının ən son və müasir növü hərfi (fonoqrafik) yazıdır. Fonoqrafik yazının ilk 

mərhələsi heca yazısı (sillabik yazı) olmuşdur. Bu yazıda bir neçə səs bir işarə ilə ifadə 

olunmuşdur.  Əsl  fonoqrafik    yazıda  isə  hər  bir  səs  bir  hərflə  işarə  olunur.  Hazırda 

istifadə etdiyimiz latın qrafikalı Azərbaycan əlifbası fonoqrafik yazıya əsaslanır.  

 

       Sual  4.  Qohum  dillər.  Türk  dilləri  ailəsində  Azərbaycan  dilinin  yeri  barədə 

yazın. 

       Dünya dilləri yarandığı ilk dövrlərdə çox az sayda olmuşdur. Zaman keçdikcə bu 

dillər arasında bölünmə getmiş, bir dildən onlarla dil formalaşmış, formalaşan-ların da 

hər birindən sonralar yeni dillər əmələ gəlmişdir. Beləliklə, bu gün dünya-  

da 3500-dən çox dil vardır.  



 

        Bir kökdən törəyən dillərə qohum dillər deyilir. Qohum dillərin hamısı birlikdə 



dil ailəsi adlanır. Azərbaycan dili türk dilləri ailəsinə mənsubdur. Türk dilləri ailəsi bir 

neçə qrupa bölünür: oğuz qrupu, qıpçaq qrupu, qarluq qrupu. 



        Dilimiz  oğuz  qrupuna  daxildir,  bu  qrupa    həmçinin  Türkiyə  türkcəsi, 

türkmən  və  qaqauz  dilləri  aid  edilir.  Oğuz  qrupundan  olan  dillərin  formalaşması 

eramızın  birinci  minilliyində  başa  çatır.  XVI  əsrdən  etibarən  Azərbaycan dili  milli dil 

kimi  yetişmiş  və  oğuz  qrupuna  daxil  olan  digər  dillərdən  fərqli  keyfiyyətlər 

qazanmışdır.  Qazax,  qırğız,  tatar,  başqırd,  qumıq    dilləri  qıpçaq  qrupunu  təşkil  edir. 

Qarluq qrupuna isə özbək, uyğur və salur dilləri daxildir.  

        Azərbaycan dili Azərbaycan Respublikasında, Cənubi Azərbaycanda, eləcə də bir 

çox ölkələrdə yaşayan  azərbaycanlıların ana  dilidir. 50 milyondan çox azər- 

baycanlı bu dildə danışır. 

        Azərbaycan  dili  müstəqil  respublikamızın  dövlət  dilidir.  Azərbaycan 

Respublikasının  bütün  dövlət  orqanlarında  yazılı  və  şıfahi  əlaqə  işləri  Azərbaycan 

dilində aparılır. Yəni dövlət idarələrində vəzifə tutan müxtəlif  xalqların nümayəndələri 

öz işlərini məhz Azərbaycan dilində  həyata keçirirlər.  

        Dövlət dilinin vahidliyi demokratizmi ilə səciyyələnir. 

Ölkəmizdə

  yaşayan azsaylı 

xalqların, etnik qrupların nümayəndələrinin öz aralarında ana dilində ünsiyyət saxlamaq 

hüququ vardır. 

 

    Sual 5. Azərbaycan dilinin inkişafında ulu öndər HeydəƏliyevin rolu  



haqqında məlumat yazın. 

Görkəmli  ictimai-siyasi  xadim,  ulu  öndərimiz  Heydər  Əliyevin  hərtərəfli  yaradıcılıq 

fəaliyyətində dilçilik məsələləri, ilk öncə ana dili, dil və mədəniyyət, dil və millət, dil və tarix, 

dil  və  ədəbiyyat,  dil  quruculuğu  kimi  önəmli  sosiolinqvistik  məsələlər  də  xüsusi  yer  tutur. 

Bütün  böyük  siyasi  xadimlər  kimi  Heydər  Əliyev  də  öz  xalqının,  öz  ölkəsinin  iqtisadiyyatı, 

maddi  rifah  halının  yaxşılaşması  ilə  bərabər,  onun  ümummədəni  tərəqqisinin  də  qayğısına 

qalmış, yaşadığı ölkənin, mənsub ölduğu xalqın dünyanın ən inkişaf etmiş ölkələri və xalqları 

səviyyəsinə yüksəlməsinə ciddi diqqət yetirmişdir.  

Hər  bir  millətin  inkişafında  onun  ən  mühüm  varlıq  və  yaşam  amili  olan  milli    dilinin 

müstəsna rolu vardır.  Təsadüfi deyildir ki, Heydər Əliyevin dil  doktrinasında  dil amili başqa 

amillərdən  uca  tutulur.  Azərbaycan  Respublikasının  yeni  Konstitusiya  layihəsini  hazırlayan 

komissiyanın  dövlət  dili  məsələsinə  həsr  olunmuş  iclaslarından  birində  o  deyir:  « ndi  biz 



dilimizdə  sərbəst  danışırıq  və  hər  bir  mürəkkəb  fikri  ifadə  etməyə  qadirik.  Bu,  böyük 

nailiyyətdir.  Bu,  iqtisadi  və  başqa  nailiyyətlərin  hamısından  üstün  bir  nailiyyətdir  ki, 

bizim bir millət kimi özümüzə məxsus dilimiz var və o da o qədər zəngindir ki, dünyanın 

hər bir hadisəsini biz öz dilimizdə ifadə edə bilirik». 

Dili  iqtisadi  və  başqa  nailiyyətlərin  hamısından  üstün  nailiyyət  sayan  ulu  öndər  Heydər 

Ə

liyev  1960-cı  illərin  sonundan  başlayaraq  öz  zəngin  təcrübəsi,  yüksək  intellekti,  milli 



mədəniyyətimizə və mənəviyyatımıza dərindən bələd olması sayəsində ardıcıl milli dil siyasəti 

işləyib  hazırlamış  və  bütün  çətinliklərə  sinə  gərərək  onu  dönmədən  həyata  keçirmiş, 

Azərbaycan  dilinin  dövlət  dili  olması,  xalqımızın  mənəvi  mövcudluğunun  əsas  amillərindən 

olan dilimizin inkişafı və yüksəlişi uğrunda ardıcıl mübarizə aparmışdır. 



 

Ümummilli  liderimiz  Heydər  Əliyevin  ana  dilinə  qayğısı  və  diqqəti  sonrakı  illərdə  də 



davam etmişdir. 1978-ci ildə müttəfiq respublikaların yeni konstitusiyaları qəbul edilən zaman 

onun  göstərdiyi  təşkilati  fəaliyyət  də  çox  böyük  olmuşdur.    Bəlli  olduğu  kimi,  o  vaxt 

respublikalarda  qəbul  olunmuş  konstitusiyaların  heç  birində  ana  dili  dövlət  dili  kimi  qeyd 

olunmamışdı.  Zaqafqaziya  respublikalarından  başqa  digər  respublikalar  üçün  belə  problem 

artıq  mövcud deyildi. Azərbaycanda  isə dövlət dili maddəsi uğrunda qızğın mübarizə gedirdi. 

Ümummilli  lider  o  günləri  xatırlayaraq  deyirdi:  «1977-78-ci  illərdə  biz  yeni  konstitusiyanı 

qəbul  edərkən  bu  məsələ,  şübhəsiz  ki,  əsas  məsələlərdən  biri  idi.  Biz  yeni  konstitusiyada 

Azərbaycanın  dövlət  dilinin  Azərbaycan  dili  olması  barədə  maddə  hazırladıq.  Qeyd  etdiyim 

kimi,  mən  həmin  konstitusiyanı  hazırlayan  komissiyanın  sədri  idim  və  bu  işlərə  rəhbərlik 

edirdim...”  



Sual 6 Fonetika haqqında ümumi məlumat yazın

 

Yazılı və şifahi nitq müəyyən vahidlərdən ibarətdir: səslər, hərflər, sözlər, cümlələvə s. 



Fonetikada  öyrənilən  səslər  və  hərflər  dilin  ən  kiçik    vahidləridir. Ümumilikdə fonetika 

danışıq səslərini öyrənir. Ahəng qanunu, heca, vurğu, səsartımı və səsdüşümü fonetikanın 

mövzuları  sırasına  daxildir.  Fonetika  yunan  sözü  olub  "fone"  (səs)  və  "tika"  (elm) 

sözlərindəəmələ gəlib. 

Danışıq  zamanı  tələffüz  etdiyimiz  səslər  danışıq  səsləri  adlanır.  Danışıq  səslərinin 

yaranmasında dodaqlar, dil və səs telləri daha fəal iştirak edir. Bundan başqa ağ ciyər, nəfəs 

borusu, qırtlaq, ağız boşluğu, dişlər, burun boşluğu, alt çənə kimi üzvlər də danışıq səslərinin 

yaranmasında  iştirak  edir.  Ən  fəal  danışıq  üzvü  dildir.  Danışıq  səsləri  şifahi  nitqin 

vahidləridir. Yazılı nitqdə isə bu, hərflərdə öz əksini tapır. Səslər hərflərdən müəyyən cəhətlərə 

görə fərqlənir: Səslər tələffüz olunur və eşidilir. Hərflər yazılır və oxunur(görünür). 

Sual 7 Sait və samit səslərin təsnifatı haqqında məlumat yazın. 

Azərbaycan dilində 9 sait səs var: [a], [ı], [o], [u], [e], [ə], [i], [ö], [ü]. Dodaqların 

və  dilin  müəyyən  vəziyyətlərə  düşməsi  ilə  əlaqədar  saitlərin  müxtəlif  növləri  yaranır. 

Dilimizdə saitlər üç qrupa bölünür və bu baxımdan hər saitin də üç əlaməti özünü göstərir: 

1.

  Dilin üfüqi vəziyyətinə görə:a) dilarxası və ya qalın saitlər: a,ı,o,u 

 

b)dilönü və ya incə saitlər: ə,i,ı,ö,ü,e 

2.Dilin şaquli vəziyyətinə görə: a) qapalı və ya dar saitlər: ı, i, u, ü 

 

b) açıq və ya gen saitlər: a,ə,o,ö,e 

3.Tələffüz zamanı dodaqların aldığı vəziyyətə görə: a) dodaqlanan: o,ö,u,ü 

                                                     b) dodaqlanmayan saitlər: a,ə,ı,i,e 

Samit səslərin yaranmasında səs tellərinin iştirakı fərqlidir. Səs tellərinin iştirakına 

görə samit səslər iki növə bölünür: kar, cingiltili 

       l)Kar samitlərin yaranmasmda səs telləri iştirak etmir və ona görə də təkcə küydəibarət 

olur. 


 

       2)Cingiltili  samitlərin  yaranmasmda  səs  telləri  iştirak  etdiyi  üçün  küylə  yanaşı,  avaz  da 



olur.  

     Yaranma və səslənmə ardıcıllığına görə kar və cingiltili samitlər bir-biri ilə qarşılıq təşkil 

edir.  

 

Sual 8.Leksika. Söz, sözün leksik və qrammatik mənaları haqqında yazın. 

Söz  dilin  əsas  vahididir.  Dildəki  sözlərin  hamısı  birlikdə  dilin  lüğət  tərkibini,  yəni 

leksikasını təşkil edir. Dilin lüğət tərkibini öyrənən elm leksikologiya adlanır. 

Leksikologiya  yunanca  iki  sözdən-lexikos  (söz)  və  loqosdan  (təlim)  ibarətdir. 

Leksikologiya dilçiliyin bir bölməsi olub, dildəki bütün sözləri öyrənir. 

Sözlər əşyaları, hərəkəti, əlaməti, miqdarı və s. ifadə etməyə xidmət göstərir. Hər bir sözün 

birbaşa  ifadə  etdiyi  mənaya  onun  leksik  mənası  deyilir.  Sözlərin  leksik  mənası  izahlı 

lüğətlərdə  öz  ifadəsini  tapır.  Məs.:  Kərə-əridilmiş  yağ,  şit  yağ;  Maya  -  I.Qıcqırma  əmələ 

gətirən maddə, rüşeym, döl, müəyyən bir şeyə qoyulan pul, II.Dişi dəvə. 

Sözün  leksik  mənası  ilə  yanaşı,  qrammatik  mənası  da  olur.  Məs.:  Dəryaz  sözünün  ot 

çalmaq üçün uzun saplı, dişsiz orağa oxşayan alət olması onun leksik mənasıdır; isim olması, 

adlıq halda işlənməsi isə qrammatik mənasıdır. 

Ə

sas  nitq  hissələrini  təşkil  edən  bütün  sözlər  leksik  və  qrammatik  mənaya  malik  olur. 



Amma köməkçi nitq hissələrinin yalnız qrammatik mənası olur. 

zahlı  lüğətlərdə  sözlərin  leksik  mənaları,  orfoqrafıya  lüğətində  onlarm  düzgün  yazılış 

qaydaları, orfoepiya lüğətində düzgün tələffüz qaydaları və s. əhatə olunur. 

Lüğətlərin  növləri  çoxdur:  orfoqrafiya,  orfoepiya,  leksika,  termin  lüğətləri  və  s.  Bunların 

hamısında sözlər əlifba sırası ilə düzülür. 

>  Bütün sözlərin leksik mənası olmur. 

>  Sözün leksik mənası onun məzmununu əks etdirir. 

>

  Sözün qrammatik mənası sözlərin hansı nitq hissələrinə aid olması və həmin nitq hissəsinə 



xas olan xüsusiyyətləri ifadə etməsi ilə müəyyənləşir. 

Bütün sözlərin və hətta şəkilçilərin  qrammatik mənası olur. 

 

Sual 9. Təkmənalı  və coxmənalı sözlər nəyə deyilir? 

Yalnız  bir  leksik  mənası  olan  sözə  təkmənalı  söz  deyilir.  Məs.:  moruq,  böyürtkən, 

avtobus, yaşıl və s. 



Eyni  leksik  məna  ilə  bağlı  bir-birinə  yaxın  müxtəlif  mənaları  bildirən  sözə  isə 

çoxmənalı  söz  deyilir.  Məs.:  üz-adamın  üzü,  suyun  üzü,  yorğanm  üzü;  göz  -  adamın  gözü, 

bulağın gözü, şkafın gözü və s. 



 

Çoxmənalılıq yaradan sözlər həmişə eyni nitq hissəsinə aid olur. Məs.: 



Həqiqi məna: 

Məcazi məna: 

polad balta (isim) 

polad bilək (isim)

 

gözəl mənzərə (sifət) 



gözəl fikir (sifət)

 

Bu  zaman  həmin  sözlər  və  birləşmələr  bir-biri  ilə  oxşar  əlamətlərə  malik  əşyaları  ifadə 



edir. Beləliklə, sözlərin çoxmənalılığı  yaranır. Məs.: alovun dili,  çəkmənin dili, insanın dili, 

heyvanın dili. Bu söz birləşmələrindən insanın dili, heyvanın dili nümunələrində “dil” leksik 

vahidi həqiqi mənada, alovun dili, çəkmənin dili nümunələrində isə məcazi mənada işlənib. 

Çoxmənalı sözlər bu və ya digər cəhətdən bir-birinə oxşar əşyaları, yaxud oxşar əlamət və 

hərəkəti bildirir. Məs.: kağız sözü bir neçə mənada işlənir. Kağız-üzərində yazı yazılan, yazı 

çap edilən xüsusi materialdır. Kağız-hər cür rəsmi sənəddir (yaş kağızı, icazə kağızı və s.). Bu 

mənaların ikisində də bir-birinə yaxınlıq var. 

  Bütün sözlər çoxmənalı ola bilməz. 



  Çoxmənalı sözlər, əsasən,bədii üslubda işlədilir. 

     Çoxmənalı sözlərə dilimizin, demək olar ki, bütün əsas nitq hissələrində təsadüf olunur. 

Bunların içərisində isimlər, fellər və sifətlər daha çoxdur. 



Sual 10.Omonim, sinonim  və antonimlər  barədə yazın. 

Çoxmənalı  sözlərdə  mənalardan  biri  əsas,  digərləri  isə  ondan  törəmə  olur.  Yəni 

çoxmənalılıq  sözün  əsas  mənasının  məcazlaşması  yolu  ilə  yaranır.  Məs.:  ət  maşını,  minik 

maşını, təbliğat maşını və s. 

Ə

gər  sözün  mənaları  arasında  heç  bir  bağlılıq  yoxdursa,  deməli,  bunlar  ayrı-ayrı  leksik 



vahidlərdir, yəni omonimlərdir. Məs.: ləpə-su dalğası, ləpə-qoz 

ləpəsi.Deyilişi  və  yazılışı  eyni  olan,  lakin  leksik  mənalarına  görə  tamamilə 



fərqlənən sözlərə omonimlər deyilir. 

•  Lüğətlərdə  omonimlər  ayrı-ayrı  sözlər  kimi  verilir  və  onların  üzərində 

sıra nömrəsi qoyulur: 

Divan

1

  -  oturmaq  üçün  vasitə  Divan

2

  -  şeirlər 

külliyyatı 

Çoxmənalı sözlərdən fərqli olaraq, omonimlər ayrı-

ayrı  mənaları  bildirir.  "Balıq  tutmaq"  sözü  ilə 

kiminsə  "fikrini  tutmaq"  birləşmələrindəki  "tut" 

sözləri çoxmənalıdır, amma "tut yemək" birləşməsi 

ilə  "topu  tut"  ifadələrindəki  "tut"  sözləri 

omonimdir. 

  Çoxmənalı sözlərdən fərqli olaraq, omonimlər yalnız həqiqi mənada olur. 



  Çoxmənalı  sözlərdən  fərqli  olaraq,  omonimlər  həm  eyni,  həm  də  ayrı-ayrı  nitq 

hissələrinə  aid  olur.  Məs.:  "adamın  üzü",  "kitabın  üzü"  ifadələrindəki  "üz"  sözləri 


 

çoxmənalı  sözlərdir  və  isimlərdir,  "kitabın  üzü"  ifadəsi  ilə  "dənizdə  üz"  ifadəsindəki 



"üz"lərdən birincisi isim, ikincisi isə feldir. 

Yazılışı  və  deyilişi  müxtəlif  olan,  lakin  eyni  və  ya  yaxın  mənaları  bildirən  sözlərə 

sinonimlər deyilir. 

Sinonimlər  eyni  mənanı  bildirsə  də,  onların  nitqdə  işlənməsində  incə  fərqlər  var.  Məs.: 

qaçmaq  -  yüyürmək  sinonimlərindən  ikincisində  hərəkət  daha  güclüdür.  Yaxud  böyük,  iri, 

yekə sinonimləri eyni əlaməti bildirsə də, bunlardan iirincisini hadisə sözünə,üçünçüsünü  isə 

kompyuter sözünə aid etmək mümkün deyil. 

  Sinonimləri təşkil edən sözlər eyni bir nitq hissəsinə aid olur. "Kal" və "yetişməmiş", 



"şəkər" və "şirin" tipli sözlər sinonim hesab edilmir. Çünki kal sifət, yetişməmiş feli 

sifətdir, şəkəisim, şirin sifətdir. 

  Sinonimlər  fikri  daha  dəqiq  ifadə  etməkdə  mühüm  rol  oynayır,  sözləri 



yersiz təkrar etməyin qarşısını alır. 

  Sinonimlik özünü daha çox isim, sifət və fellərdə göstərir. 



Sinonimlərdən, əsasən, bədii üslubda istifadə olunur. 

Eyniköklü sözlər sinonim ola bilmir: bivəfa-vəfasız 



Yüklə 470,19 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin