Bu patologiyalar arasında meqakolon xüsusi və özünəməxsus yer tutur. Meqakolon yoğun bağırsaq
Yüklə 51,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xaləddİn Musayev
- 1. anadangəlmə səbəblər
- 2. qazanılma səbəblər
- 3. naməlum səbəbli meqakolon - idiopatik meqakolon.
|
70
KONSİLİUM 03/2010
konsilium Bu patologiyalar arasında meqakolon xüsusi və özünəməxsus yer tutur. Meqakolon yoğun bağırsaq divarının hipertrofiyası və möhtəviyyatın evakuasiyasının pozulması fonunda onun anatomik ölçülərinin böyüməsi halıdır. Meqakolon haqqında ilk məlumatlar XVII əsrə aid olsa da xəstəliyin etiopatogenezi uzun müddət naməlum qalmışdır. Bu istiqamətdə ilk inqilabi sıçrayış 1886-cı ildə pediatr-alim Hirşprunq tərəfindən, Hirşprunq xəstəliyinin açılması olmuşdur. O dövrdə tibb ictimaiyyətində yanlış olaraq belə bir fikir formalaşmışdır ki, güya meqakolonun yeganə səbəbi Hirşprunq xəstəliyidir. Meqakolon zamanı müşahidə olunan bütün simptomlar məhz yoğun bağırsağın genəlməsi ilə əlaqələndirilmiş və yoğun bağırsağın qiqantizmi ilə gedən bütün patoloji hallar “Anadangəlmə idiopatik meqakolon” adlandırılmışdır. Meqakolon təlimi Meqakolon və onun müasir müalicə prinsipləri Müasir elmi-tədqiqat məlumatlarına görə qəbizlik artıq “əsrin xəstəliyi”, ”sivilizasiyanın bəlası” kimi dəyərləndirilir. Dünyada milyonlarla insan qəbizlikdən əziyyət çəkir. Statistikaya görə hər il ABŞ-da 2,5 milyon insan həkimə bu problem ilə müraciət edir və işlətmə dərmanlarına təxminən 400 mln. dollar xərclənir. Digər ölkələrdə də iqtisadi vəziyyət və qidalanma spesifikasından asılı olaraq əhalinin 10-60%-i qəbizlikdən əziyyət çəkir. Qəbizlik kişilərlə müqayisədə qadınlarda 3 dəfə artıq müşahidə olunur (xüsusilə 60 yaşdan yuxarı və hamilələrdə). Köhnə ədəbiyyatlarda tamamilə unikal müşahidələrə rast gəlmək olar: misal üçün 368 gün ərzində stulun olmaması (D.Geib, J.Jones,1902) və ya defekasiya aktının ayda 1 dəfə olması (W.Heberdon,1806).
tibb elmləri namizədi, M.Topçubaşov adına Elmi Cərrahiyyə Mərkəzinin koloproktologiya şöbəsinin müdiri
1
Psixi pozulma, düz və cənbər bağırsağın, o cümlədən anusun anomaliyası ilə müşahidə olunmayan qəbizliklər. Bunlara düzgün qidalanmayan və qeyri-sağlam həyat tərzi keçirən xəstələrdə, hamilə qadınlarda, yaşlı insanlarda rast gələn qəbizliklər, eləcə də ləngimiş bağırsaq tranziti ilə müşahidə olunan idiopatik qəbizliklər, eyni zamanda “Qıcıqlanmış bağırsaq sindromu” aiddir. 2
dəyişiklikləri ilə müşahidə olunan qəbizliklər. Bu qrupa anal nevralgiya (adətən travma və uğursuz əməliyyatdan sonra), müxtəlif etiologiyalı anus stenozu, yoğun bağırsağın strikturaları, aqanqlioz (Hirşprunq xəstəliyi, Çaqas xəstəliyi), yoğun bağırsağın psevdoobstruksiyası (Oqilvi sindromu), idiopatik meqakolon və meqarektum diaqnozlu xəstələr aiddir. 3
xəstəliklər fonunda yaranan qəbizliklər. Bu qrupa endokrin xəstəliklər (hipotireoz), nevroloji pozulmalar (onurğa sütununun zədələnmələri, sistemli skleroz və s.) aiddir. 4
anoreksiya. 5
Müəyyən dərman preparatlarının qəbulu fonunda yaranan qəbizliklər. 03/2010
KONSİLİUM 71
konsilium haqqında müasir konsepsiyalar xəstəliyin əsasən uşaqlar üzərində öyrənilməsinə əsaslanmışdır. S.V.Doletski, Y.F.İsakov, T.A.Bairov, A.İ.Lenyuşkin, T. Ehrenpres., O.Svenson kimi alimlərin işləri sayəsində uşaqlarda rast gəlinən müxtəlif tipli meqakolonların diaqnostikası və müalicəsi kifayət qədər geniş öyrənilmişdir. Bununla belə yaşlılarda meqakolon problemi uzun müddət diqqətdən kənarda qalmışdır və nəticədə bu gün patologiya nəzəri aspektdə kifayət qədər öyrənilməmişdir. Lakin zaman keçdikcə meqakolonun digər formaları, eləcə də bu patologiyanın yaşlılarda da rast gəlməsi haqqında məlumatlar toplanmağa başlandı. Meqakolonla müşayiət olunan onlarca patologiya aşkar olundu və meqakolonun müxtəlif təsnifatları verildi. Fikrimizcə yaşlılarda meqakolona gətirib çıxaran səbəblərin daha yığcam təsnifatı aşağıdakı kimi olmalıdır: 1. anadangəlmə səbəblər: a) Yoğun bağırsağın vegetativ sinir sisteminin inkişaf anomaliyası - Hirşprunq xəstəliyi. b) Anorektal qüsurlar (anal kanalın və düz başırsağın müxtəlif atreziya və stenozları).
a) Psixogen amillər; b) Endokrin pozulmalar; c) Mərkəzi sinir sisteminin xəstəlikləri; d) Toksiki amillərin təsiri; e) Mexaniki səbəblər (travma, əməliyyat, yanıqdan sonrakı strikturalar); f) Çanaq dibinin sallanması ilə əlaqəli meydana gələn meqakolon. 3. naməlum səbəbli meqakolon - idiopatik meqakolon.
Qeyd olunan formaların içərisində Hirşprunq xəstəliyi təxminən 46,6%, mexaniki səbəbli meqakolonlar 13,4% təşkil edir. Xəstələrin 3,6%-də meqakolon endokrin və sinir pozulmaları nəticəsində baş verir, 36,7% xəstələrdə isə meqakolonun səbəbini tapmaq olmur və belə hal idiopatik meqakolon kimi dəyərləndirilir. Meqakolonların differensiasiya olunmasının müalicə taktikasının seçilməsində müstəsna əhəmiyyəti vardır. Qeyd olunduğu kimi meqakolonun böyüklərdə, eləcə də uşaqlarda ən çox yayılan formalardan biri, yoğun bağırsağın veqetativ sinir sisteminin anadangəlmə inkişaf anomaliyası səbəbli yaranan Hirşprunq xəstəliyidir. Tibbi ədəbiyyatlarda xəstəliyin yeni doğulmuşlarda 1/5000 nisbətində rast gəlməsi haqqında məlumat vardır. Lakin qeyd olunduğuna görə bu nisbət getdikcə artmaqdadır və hal-hazırda bir neçə dəfə çox rast gəlinir. Belə xəstələrin böyük bir qismi uşaq cərrahları yanında adekvat müalicə almış olurlar. Lakin bununla belə xəstəliyin bəzi formaları vardır ki, nisbətən böyük yaşlara qədər gəlib çıxırlar. Hirşprunq xəstəliyinin aparıcı simptomu qəbizlik, köp, qarında ağırlıq və ağrıdır. Qəbizlik adətən uşağın doğum günündən başlayaraq qeyd olunur və çox davamlı olur. Defekasiya aktı günlər, həftələr və bəzən aylarla qeyd olunmur. Bütün xəstələr qəbizliklə yanaşı qarında köpün olmasından şikayətlənirlər. Köp müxtəlif səviyyədə, qarında zəif dartılma hissindən tutmuş hərəkətə və tənəffüsə mane olan şişkinliyə qədər ola bilər. Hətta təmizləyici imalələrdən sonra belə qarında köp əlamətləri tam keçmir. Bu sonuncu əlamət Hirşprunq xəstəliyinin səciyyəvi əlamətlərindən hesab olunur. Qarında ağrı hissi adətən daimi olmayıb, defekasiya aktının uzun müddət gecikdiyi və köpün olduğu hallarda meydana çıxır. Defekasiyadan sonra ağrı hissi keçib gedir. Qarında, xüsusilə onun aşağı nahiyələrində daimi ağrıların, yoğun bağırsaqda nəcis daşlarının olması və bunun nəticəsində xronik xoraların meydana gəlməsini göstərir. Bəzi hallarda xəstələrdə diareya halına bənzər duru nəcis ifrazı qeyd olunur və belə hal bir neçə gün çəkə bilir. Bu müddət ərzində xəstələr zəifləyir və hətta kollaptoid vəziyyətə qədər üzülə bilirlər. Bu, necə deyərlər “paradoksal ishal” yoğun bağırsağın funksiyasının ağır pozulmasını göstərir. Uşaqlarda rast gəlinən bu ümumi simtomlarla (meteorizm, ağrı, qəbizlik) yanaşı Hirşprunq xəstəliyi zamanı böyüklərdə halsızlıq, iştahanın itməsi, əmək qabiliyyətinin aşağı düşməsi, ürəkbulanma, qusma kimi əlamətlər meydana çıxır ki, bunlar da ikincili səciyyə daşımaqla uzunmüddətli qəbizliyin, xronik “nəcis intoksikasiyasının” nəticəsidir. Xəstədə xarici baxış zamanı səciyyəvi əlamətlər nəzərə çarpır. Qarnı böyümüş, qabırğa kənarları çevrilmiş formada, döş qəfəsi isə bəzən deformasiya olunmuş formada olur. Qarın “qurbağa” qarnını xatırladır. Palpasiyada nəcis daşları aşkar oluna bilər. Bəzən həkimin barmaq izləri qarının ön divarında, koprolitin üzərində qalmış olur. Bu Gyrusy simptomu adlanır. Böyüklərdə uşaqlardan fərqli olaraq hipotrofiya nadir hallarda müşahidə olunur. Ümumiyyətlə, bütün meqakolonların diaqnostikasında böyük rol düz bağırsağın barmaq müayinəsinə və rektomanoskopiyaya verilir. Həm uşaqlarda, həm də böyüklərdə Hirşprunq xəstəliyinin yalnız cərrahi yolla müalicə olunması hamı tərəfindən qəbul edilmişdir. Cərrahi əməliyyatın Hirşprunq xəstəliyində əsas məqsədi aqanqlionar zona və dekompensator genişlənmiş çənbər bağırsağın adekvat rezeksiyasıdır. Bununla belə yoğun bağırsağın funksional şöbələrini saxlamaq vacibdir. Meqakolonun digər yayılmış formalarından biri də psixogen qəbizlik fonunda yaranır. Bu zaman yaranan meqakolon defekasiya aktının qeyri – müntəzəm olması, defekasiya aktının məcburi boğulması səbəbindən meydana gəlir. Qeyd olunan hal çox zaman ipoxondrik və depressiv vəziyyətlə birgə müşahidə olunur. Bu xəstələrin bir qismində bu hallar adətən uşaq yaşlarından başlayır. Belə uşaqlar bəzi obyektiv və subyektiv səbəblər üzündən, çox vaxt utancaqlıqdan defekasiya aktını boğub saxlayırlar. Bu vəziyyət xronik hal alaraq nəticədə düz bağırsağın həddindən çox genəlməsinə, defekasiya refleksinin itməsinə səbəb olur ki, bu da düz bağırsağın atoniyasına gətirib çıxarır. Bəzən onun köndələn ölçüsü 12-15 72
KONSİLİUM 03/2010
konsilium sm-ə çata bilir. Psixogen qəbizlikdən əziyyət çəkənlərin əsas şikayətləri stulun və defekasiyaya çağırış hissinin olmamasıdır. Xəstənin ümumi vəziyyəti adətən qənaətbəxş olur və xarici baxışda patologiya tapılmır. Psixogen qəbizliyin müalicəsinin əsas mahiyyəti xəstədə defekasiyaya düzgün refleksin yaradılmasıdır. Adətən günün eyni vaxtında imalələr aparılmalıdır. Əgər əməliyyat olunursa düz bağırsağın hətta kiçik bir hissəsinin saxlanılması rektoanal refleksin qalmasına kifayət edir. Bu isə yoğun bağırsağın funksiyasının tam bərpasına imkan yaradır. Endokrin pozulmalar meqakolonun əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər ki, bu zaman xəstələrin əsas şikayətləri davamlı qəbizlikdən olur. Çox zaman endokrin pozulmanın digər əlamətləri çox sönük olduğundan bunların üzə çıxarılması çox ciddi müayinələrdən sonra mümkün olur. Belə endokrin pozulmalar adətən anadangəlmə hipotireoz, hipofizar çatışmazlıq fonunda olur ki, bunlar da adətən hamiləlik zamanı keçirilmiş toksikozlardan sonra yaranır. Bəzi sinir sisteminin xəstəlikləri, misal üçün dağınıq ensefalomielit, damar mənşəli beyincik ataksiyası da yoğun bağırsağın genəlməsinə səbəb olur. Mexaniki səbəblərin əmələ gətirdiyi meqakolon zamanı səbəbi tapmaq çox da çətin olmur. Bəzən anal nahiyyənin vizual müayinəsi, düz bağırsağın barmaq müayinəsi və rektoromanoskopiya ilk dəfədən düzgün diaqnoz qoymağa imkan verir. Çox hallarda obstruktiv meqakolonun səbəbi anal dəliyin və düz bağırsağın distal hissəsinin çapıq deformasiyası və daralması olur. Belə vəziyyət adətən rektoanal nahiyənin anadangəlmə qüsurları və digər münasibətlərlə aparılmış cərrahi əməliyyatlardan sonra inkişaf edir. Yoğun bağırsağın əməliyyatlarından sonra anastomozun daralması anastomozdan proksimal hissədə genəlməyə-meqakolona səbəb olur. Bu qrup xəstələrin fərqləndirici xüsusiyyətləri onlarda sərbəst defekasiyanın olmaması ilə yanaşı qazı və nəcisi saxlaya bilməməsidir. Sonuncu qeyd olunan hal anal sfinkterin çapıq deformasiyaya uğraması səbəbindən yığıla bilməməsidir. Əgər mexaniki maneəni aradan qaldırmaq mümkün olursa obstruktiv meqakolonu müalicə etmək asandır. İdiopatik meqakolonun aparıcı simptomu davamlı, xronik qəbizlikdir. Qəbizliklə birlikdə ağrı və köp simptomları da xəstələri narahat edən səbəblər qrupundandır. İdiopatik meqakolon zamanı meteorizm Hirşprunq xəstəliyində olduğu kimi qabarıq olmur və daimi səciyyə daşımır. Bu xəstələrdə adətən klinikada yaxşılaşma və pisləşmə dövrləri bir - birini əvəz edir. Bir müddətdən sonra xəstələr ürəkbulanma, qusma, baş ağrıları, zəiflik, arıqlama, əmək qabiliyyətinin aşağı düşməsindən şikayətlənirlər. Beləliklə, xəstəlik subkompensasiya dövründə olan Hirşprunq xəstəliyini imitasiya edir. İdiopatik meqakolonun diaqnozu yalnız meqakolonu törədən səbəblər tapılmadığı hallarda qoyula bilər. Bütün hallarda müalicənin konservativ tədbirlər kompleksindən başlanması məqsədəuyğundur. Konservativ tədbirlərlə yoğun bağırsağın divarının və qarın presi əzələlərinin tonusunun artırılması, xəstənin orqanizminin möhkəmləndirilməsi, bağırsağın mikrob mənzərəsinin yüksəldilməsi aiddir. Belə xəstələrə tərkibində çoxlu sellüloza və kəpək olan qidalar, eləcə də çox miqdarda maye təyin olunur. Eyni zamanda həzm prosesini yaxşılaşdıran, yumşaq təsirli işlədici preparatların təyini də məqsədəuyğundur. Praktikamızda bu məqsədlə İtaliya istehsalı olan bitki tərkibli “Stimulax” preparatı tətbiq olunmuşdur. Tərkibində olan komponentlər bağırsağın davamlı (sabit) spazmlarını inhibə etmələri və propulsiv yığılmaları artırmaları nəticəsində işlədici təsir göstərirlər. Eyni zamanda həzmin bütün mərhələlərini tənzimləyərək həzmi yaxşılaşdırır, köp, ağırlıq hissini aradan qaldırırlar. Ümumiyyətlə, çoxsaylı müşahidələrimiz bir daha onu sübut edir ki, hər bir xəstəyə müalicə kursunun fərdi seçilməsi məqsədəuyğundur. İdiopatik meqakolon zamanı cərrahi müalicə yalnız konservativ tədbirlərin effekt vermədiyi, bağırsaq keçməməzliyinin getdikcə artdığı hallarda tədbiq olunmalıdır. Praktikamızda bu məqsədlə İtaliya istehsalı olan bitki tərkibli “Stimulax” preparatı tətbiq olunmuşdur. Tərkibində olan komponentlər bağırsağın davamlı (sabit) spazmlarını inhibə etmələri və propulsiv yığılmaları artırmaları nəticəsində işlədici təsir göstərirlər. Eyni zamanda həzmin bütün mərhələlərini tənzimləyərək həzmi yaxşılaşdırır, köp, ağırlıq hissini aradan qaldırırlar. Yüklə 51,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|