DAŞ yuxular 1 Әkrәm Әylisli Daş yuxular
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
| DAŞ YUXULAR
18 olmur olmasın. Mәsәlә burasında idi ki, Nuvarişin anası xeyir-duasız әr evindә peyda olan gәlini heç cur bağışlaya bilmirdi. Ay yarımdan sonra qaynana ilә davadan sonra qız şey-şüyünü yığışdırıb evdәn çıxdı, bir dә heç zaman geri qayıtmadı. Onda cavan vaxtlarıydı, tamaşalarda epizodik rollara çıxırdı, o zaman teatırın qocaman bir işçisinin "mәnzil şәraitini yaxşılaşdırdılar", onun Montindәki rütubәtli yarızirzәmi otağını Nuvarişә verdilәr. O, bu mәnzildә ciyәri xәrçәngә tutulması sәbәbindәn rәhmәtә gedәn ikinci arvadı ilә cәmi doqquz ay yaşadı. Üçüncü arvadı Cülyetta teatrın tanınmış aktyorlarından birinin qarımış qızı idi, ona әrә gәlәndә bәlkә dә 36 yaşı olardı. Beş il uşaqları olmadı. Sonra oğlan doğuldu. Bir dәfә, hәlә heç uşaq üçaylıq da deyilmiş , başı daşlı ana körpәni әmizdirәrkәn bunu tәrs yuxu basır, sәhәr oyananda görür ki, uşaq iki döşünün arasında boğulub ölüb. Dәhşәtli burasıydı ki, anaya görә qucağında boğulan tifil guya heç ölmәyib, diridi, amma kirimir, ağlayır, elә hey süd istәyir... Bundan sonra ana yemәkdәn kәsildi, yuxu gözündәn qaçaq düşdü. Uşaqdan sonra on gün qalmadi. Arıqlayıb çöpә döndü, şam kimi әriyib, kölgә kimi çәkilib getdi, elә bil heç bu dünyada o adda adam yox imiş. İndi, on ildәn çoxdu ki, şәhәrin mәrkәzindә Nuvarişin iki gözlü mәnzili vardı. Bu fevrala qәdәr, tәk qalmağına baxmayaraq irәliki vaxtla müqayisәdә dinc, hәtta hәdsiz dәrәcәdә xoşbәxt vә düzgün hәyat yaşayırdı. Fәlәyin işinә bax ki, Nuvariş Qarabağlı öz mәnzilinә gecәlәr, hәm dә getmәyә başqa bir yeri olmadığına görә dönürdü. Halal- hünbәt mәnzilindә o, bir dәqiqә dә olsun dinclik tapmır, DAŞ YUXULAR 19 yuxunun, istrahәtin nә olduğun bilmirdi. Sәbәb dә bu idi ki, vәzifә baxımından әhәmiyyәtsiz, amma gәlir baxımından çox mötәbәr vәzifә tutan bir nәfәr - Baksavetin yekәqarın, uzundraz әmәkdaşı günlәrin birindә teatrın qocaman işçisi, qarderobçu Qreta Sәrkisovna Minasovanın mәnzilini әlә keçirmiş, axırıncı, onuncu mәrtәbәdә Nuvarişә qonşu olmuş vә bu yaşayış sahәsini әsl әyyaş yuvasına çevirmişdi. Divarın o üzündәki mәnzilin kәhilti vә nırıltısı bütün gün әsib-sәngimәk bilmirdi. Qoca tәcrübәli sürtük qәhbәlәrin çığırtıları köhnә sәnәtә yenicә qәdәm basan xırda qızların hәqiqi vә ya yalançı kef iniltilәri ağılı başdan çıxarır, artisti gündüz rahatlığın, gecәlәr yuxunun uzunә hәsrәt qoyurdu. Deyilәnә görә hәmin uzundıraz heyvәrә şuşalıdır. Bakıya sonradan tәşrif buyurub. Baksovetde işә duzәlib. Nuvarişgilin evinin qonşuluğundakı koperativ binada dördotaqlı mәnzil alıb. Bu adamın bәdәn quruluşu kvadrat şәkilindәdir. Nataraz kürәyinin enini hәr hansı bir ölçü stanrdartına uyğunlaşdırmaq, sadәcә mümkün deyil. Onun göyümtül, qara rәngli qalın saçları, bununla bahәm, qara vә qalın qaşları, әhәmiyyәtli dәrәcәdә uzun bığı, büsbütün boş vә heç nә ifadә etmәyәn krokadil gözünә bәnzәr donuq gözlәri vardı. Hәtta onun adı vә familyası da Nuvariş Qarabağlının qulaqlarında zalımlıq vә allahsızlıq rәmzi kimi sәslәnirdi: Şahqacar Әrmağanov. Adam ona bu adı verәnin yerinә xәcalәt çәkir. Sәhәr açılar-açılmaz, hәlә heç hava tam işıqlanmamış hәyәtdә sәs-küy qalxmış vә dәrhal çox güman ki, camaat eşitsin deyә, xәbәr yayılmışdı ki, guya hansısa bir ermәni qadın özünü eyvandan atıb. Qreta Sәrkisovnanın DAŞ YUXULAR 20 parçalanmış vücudu hәlә böyük qan gölmәçәsindә üzәrkәn şәhәrә daha bir şaiyyә çıxdı ki, guya özünü eyvandan atan ermәni qadın ölüm qabağı tövbә mәktubu yazıb qoyub. "Mәn ermәnilәrin törәtdiklәri bütün bu cinayyәtlәrә görә özümә nifrәt edirәm. Mәn öz xalqıma nifrәt edirәm, ona gorә dә bundan sonra bu dunyada yaşamaq istәmirәm. Qarabağ Azәrbaycanındır. Yaşasın Azәrbaycan". Nuvariş onda da, elә indi dә zәrrә qәdәr şübhә etmirdi ki, bu intihar başqa bir kәsin yox, hәmin o şuşalı heyvәrәnin "әl işidir". Tamamilә mümkündür ki, Şahqacar Әrmağanov şәxsәn özü, şәxsәn öz әli ilә Qreta Sәrkisovnanı eyvandan tullayıb aşağı. İndiki zaman belә zamandır. İstәsәn eyvandan gündә yüz ermәni tullaya bilәrsәn. Fәrq etmәz, lap müsәlman at, bir kimsә gözün üstә qaşın var demәyәcәk. Arxasi-kömәyi olmayan hәr hansı bır insanı bir göz qırpımında yer üzündәn silmәk heç nәdi. Bәlkә bu duruma görә artist şuşalı heyvәrәdәn hәr gün bir az da artıq qorxub üşәnmәyә başlayırdı. Nә qanun var, nә mәhkәmә, bir günlü-günәvәrli göyçәk gündә onu, Nuvarişi eyvandan tula kimi tullayarlar aşağı, adını da qoyarlar intihar, özünәqәsd! Kimdi onun әmәlini araşdıran, kim sübut edәcәk ki, Baksavetin soyuqqanlı, allahsız, insafsız mәmuru әmәlli başlı quldurdur?.. Yaşanan gәrginlik, laqeydlik vә zalımlıqdan aldığı zәrbәlәr hәlә ki, onun ürәyini üzüb bitirmәmişdi, amma bununla belә artistin emosianal vә zәrif tәbiәti sarsılmış, içi nifrәt vә ikrahla dolmuşdu. Axı gündә neçә dәfә milisioneri, sahә müvәkkilini dәng elәmәk olar adam balasısan, vicdanın olsun bu bardeli yığışdır, yoxsa bir DAŞ YUXULAR 21 azdan bütün şәhәr dönüb olacaq qәhbәxana. Bununla әlaqәdar aktyor dәfәlәrlә milis rәisinin dә qәbuluna getmişdi, raykoma, Mәrkәzi Komitәyә, hәtda Baksovetә mәktublar yazıb yollamışdı. İşin ağır qaya kimi yerindәn tәrpәnmәdiyini görәndә isә әmin olmuşdu ki, ya bu ölkәdә hakimiyyәt yoxdur, ya da hakimiyyәtdәkilәrin hamısı ucdantutma Şahqacar Әrmağanov kimi cәlladdır. Son zamanlar Qreta Sәrkisovnanın mәnzilindә nә Pәsgah açıldığını teatrda da qabağına çıxan hәr kәsә danışırdı. Yalnız Saday Sadıqlıya bu biabırçılıq barәdә bir kәlmә dә demәmişdi. Düşünmüşdü ki, öz dünyasında yaşayan, öz göyüzündә qanad çalan bir adama bütün bunlaru açıb- ağartmaq günahdı. Elә bu sәbәbdәn dә Nuvariş Qarabağlı dahiliyinә varlığı qәdәr inandığı bir insanı bütün bu çirkablara bulaşdırmaq istәmәmişdi. İşә bax, yayın cırcıramasında, alәmin od tutub yandığı günlәrdә belә artist qapı-pәncәrәni bәrk-bәrk bağlayır, sәhәrin haçan açılacağının intizarlarını çәkә-çәkә Allah bilir necә milçәyi qanına qәltan elәyir. Bax elә hәmin mәşәqqәtli gecәlәrin birindә qәrara gәldi ki, nә tәhәr olur olsun pistolet әldә etmәlidir. Bu istәyini yerinә yetirmәk üçün neçә-neçә tanış milisonerә, voyankomat işçisinә ağız açdı. Onsuz da vid-fasonu gülmәli idi, onun pistolet tapmaq arzusu tәbii ki, üz tutduğu tanışlarında gülüşdәn başqa ayrı bir hissiyyat yaratmadı. Elә ki, artist silah әldә edә bilmәdi, haçansa öz halal evindә bir gecә rahat yatmağın mümkünlüyünә inamını büsbütün itirdi. Hәmin vaxtlar artistin çalışdığı teatrda üç pyesi birdәn sәhnәlәşdirilәn mәhşur yazıçı ona vәziyyәtdәn çıxmağın әn sadә yolunu göstәrdi ( cәmi iki gün irәli). Yazıçının dediyinә görә bu DAŞ YUXULAR 22 saat Xalq Cәbhәsinin üzvü olan hәr kәsin bir, yaxud iki pistoleti var. Hәmin cәbhәçi uşaqların әli ilә nәinki tapança, yaxut "Koloşnikov", hәtta gerçәkli plomyot almaq olar. Yenә bax elә o nüfuzlu yazıçının dediyinә görә Nuvariş Qarabağlı kimi bir artistin Xalq Cәbhәsinin qәrәrgahına gedib, Böyük Bәyin qulağına bir-iki söz pıçıldaması mәsәlәni çox asanlıqla yoluna qoya bilәr. Bәyi çoxdan, hәm dә lap yaxından tanıyırdı. Yalan olmasın yüz dәfә Bakının çayxanalarında, Bulvarda, Malakan bağında, Azneft meydanında çay içmişdilәr vә cibindә pulunun azlığına, çoxluğuna baxmayaraq hәmişә can atmışdı ki, caypulunu şәxsәn özü ödәsin. Budur, bu gün günorta artist evdәn çıxıb birbaşa Xalq Cәbhәsinin qәrәrgahına gәldi. Bәy hәlә yox idi. Artist demәk olar, bir saat әrzindә qәrәrgahın qarşısında bitib onun yolunu gözlәdi. Sonra gördü acıb, yaxınıqdakı "Araz" kafesinә girdi vә iki pors sosiska, yüz qram araqla günün ilk yemәyini yedi. Kafedәn çıxan kimi ora - hәmәn o lәnәtә gәlmiş fontanın bir addımlığında yerlәşәn Xalq Cәbhәsinin qәrargahına tәrәf getdi vә sizә dә mәlum olan mәnfur tarixçәnin iştirakçısına çevrildi. İndi xәstәxana koridorundakı yeganә oturacaqda әylәşәn Nuvariş Qarabağlı Böyük Bәylә hәlә ki, baş tutası görüş barәdә irәlicәdәn düşünür vә o görüşü tәsәvvüründә belә canlandırırdı: - Xoş gördük bәy! Sәni gördüyümә görә xoşbәxtәm. Әn әsası Bәy dә ( artistin tәsәvvürünә görә) qәdim çayxana dostunu böyük ehtiram vә nәzakәtlә dindirir: - İşlәr necәdir, әzizim? Tәeatrda nә yenilik var? Kimin pyesini qoyurlar? Bax elә uşaqlardan sizi xәbәr aldım. DAŞ YUXULAR 23 Niyә o gәlmir, niyә onu görmürәm? Maraqlanın görün sәhnәmizin ustad sәnәtkari haralardadır, bәlkә bir ehtiyacı var... Artist "ehtiyac" kәlmәsini eşidәn kimi pistolet mәsәlәsini ortaya atdı. O, hәlә istәyirdi ki, Böyük Bәyә qonşu mәnzildәki pozğunxananın aktiv fәaliyyәti barәdә dә mәlumat versin, amma Bәy bütün böyük adamlara mәxsus dәqiq hissiyyatla köhnә dostunu Xalq Cәbhәsinin qәrәrgahına çәkib gәtirәn әsas mәtlәbi anladı vә onu artıq digәr xırda-mırda tәlaşlardan xilas etmәyә tәlәsdi: - Bu xırda mәsәlәdir, bәy! - Böyük Bәy bu arada yüngülcә saqqalına sığal çәkdi. Sonra ucadan vә ilhamla bәyan elәdi; - Bizim borcumuz xalqa gәrәk olan oğulları qorumaqdır. - Vә bundan sonra o telefonun dәstәyini qaldırıb kimәsә göstәriş verdi: - Artistә bir dәnә tәzә pistolet gәtirin. Mәnim dostumdur. Böyuk artistimizdir. Hә, indi çәtin vaxtdır, tәhlükәli dövrandır. Biz hәr cәhәtdәn sadiq adamlarımızı qorumalıyıq. Böyük Bәy ( artistin xәyalına әsasәn) mәhz bu kәlmәlәri izhar elәdi vә Nuvaşirin üzünә nәzakәtlә gülümsәyib, sakitcә demisinә tәnbәki basdı: - Patronu çox götür, - deyә sözünü tamamladı. Nuvaşir Qarabağlı lap yaxınlarda şәxsәn Böyük Bәyin sayәsindә pistplet әldә edәcәyinә qәti әmin oldu vә dәrin bir qüssә icindә il yarım qabaq o gözәl çayxanalarda üzbәsurat oturub qabırğa söhbәti elәmәlәrini yada saldı. Vә birdәn 1979-cu ilin may ayını xatırladı, onda bütün Azәrbaycanın birincisi qәflәtәn teatra tәşrif buyurmuş vә elә hәmәn o gözlәnilmәzliklә dә ona şәhәrin mәrkәzindә DAŞ YUXULAR 24 mәnzil vermişdi. Hәlә 60-cı illәrin sonuydu, onda әmәllicә mıxlamışdı, düppәdüz olmuşdu vә aşa-aşa, kef havasına avtobus dayanacağına doğru gedirdi. Zevin küçәsinin tinindә camaatın Xozeyin adlandırdığı hәmәn o şәxsә ürcah oldu. Bu o zaman idi ki, Nuvariş Qarabağlı atasıyla birgә yaşayırdı, teatrda yenicә epizodik rollara çıxmağa başlamışdı. İşә bax, (hәqiqәtәn dә yer üzü möcüzәlәrdәn xali deyil) heç demә o vaxtkı Xozeyin Nuvarişin cuppulu rolunu görüb, nәinki görüb, hәtta yadında saxlayıb. Hәmәn o axsam deyesen Xozeyin dә hardansa yeyib- içmәkdәn qayıdırmış vә keyfi yaxşıymış (onun böyründә iki qüvvәli adam, cangüdәnlәr varmış). - Bu sәnsәn, әә, artist, gәl bura görüm, qardaş, - o deyib, - deyәsәn sәn dә babatsan. Harda vurmusan bu qәdәr? - o, böyründәki adamlardan birinә yüngülcә göz elәyib. Mәn dә vurmuşam, amma görürsәn, ayaq üstә dura bilirәm, daha yeddi yana әsmirәm. Tәbii, o anda Nuvariş respublikanın birinci şәxsi ilә tanış deyildi, әgәr ki, Birinci ona әl uzadıb: - "Gәl tanış olaq" demәsәydi, o , heç zaman bilmәyәcәkdi ki, hәmәn o kef havalı axşamda Zevin küçәsinin tinindә tәmasa bağladığı şәxs kim imiş. - Tanış olaq. - O, adını söylәdi - Sәni isә mәn tanıyıram, artistsәn. Teatrda yaxşı rollar oynayırsan. Hә, de görüm hara gedirsәn? Nuvariş dili topuq çala-çala güclә deyә bildi: - Xı...xı...Xırdalana. Avtobusa minmәyә gedirәm. Uzunsifәt adam bir müddәt artisti ayaqdan-başa süzdü. DAŞ YUXULAR 25 - Yaxşı, di yeri, - o, qorxuya düşmüş adama bir növ әmr elәdi: - Gecdir, tәrpәn, bir dә belә nallama. "Sәn yenә dә Xırdalanda yaşayırsan?" - sonralar onun Birincinin dilindәn eşitdiyi bu sözlәr qulaqlarında o qәdәr diri, o qәdәr canlı sәslәndi ki, indi sanki bu sözlәri xәstәxananın dilsiz vә kar divarları da eşitdi. - İndi mәn Montin qәsәbәsindә yaşayıram, yerdәn bir mәrtәbә aşağıda – artist köhnә tanışıyla cәsarәtlә zarafatlaşdı. - Sabahdan şәhәrin mәrkәzindә, yerdәn on mәrtәbә yuxarıda yaşayacaqsan - Birinci zarafata zarafatla cavab verdi. Hәmәn axşam Axundovun "Müsyö Jordan" tamaşasının yekununda teatrın bütün yaradıcı kollektivi direktor Mopassan Mirәlәmovun kabinetinә yığılmışdı. Nuvariş tamaşada dәrviş Mәstәli şah rolunu oynayırdı vә Allahın böyüklüyündәn oyun Birincinin xoşuna gәlmişdi. O, dedi "Sәn "Ölülәr"dә Şeyx Әhmәdi dә yaxşı oynamısan. İki dәfә televizorda baxmışam. Belә rolların sayını çoxalt". Ehtimal ki, o gün teatr toplaşıb, Xozeyin әvvәlcәdәn bir neçә işçiyә, o cümlәdәn xoşbәxtlәr sırasında Qreta Minasova olmaq şәrti ilә mәnzil bölmәyә qәrar verib. "Burda bir yaşlı әmәkdaş da olmalıdı Minasova. O, qadın yenә çalışırmı teatrda?" - formal olaraq Xozeyin direktordan soruşdu. Әslindә әla bilir ki, Qreta Minasova heç zaman heç yerә getmәyib, elә burada, teatrdadır. Nәyә çağırıldığını kәsdirә bilmәyәn, direktorun kabinetinә meyit sifәtindә girәn Qreta Sәrkisova oradan xoşbәxtcәsinә, sevincdәn göz yaşları axıda-axıda çıxır vә DAŞ YUXULAR 26 hey tәkrarlayır "Sağ ol, oğlum, çox sağ ol" o vaxt Qreta Sәrkisovanın sifәtini bürüyәn cizgilәr indi dә artistin gözünün qәnşәrindәdir. Bәlkә dә o zaman müşahidә elәdiyindәn daha canlı, daha aydın görür o sifәti. Vә bir dә Saday Sadıqlının acıqlı üzü gәlir gözünün qanbağına, qızarmış gözlәr, kin, qәzәb dolu baxışlar. Nәdәnsә elә ilk vaxtlardan Birinci ilә onunku alınmadı. Bütün hallarda, Nuvarişin qәnaәtinә görә tәqsiri Xozeyindә deyil, Saday Sadıqlının dikbaşlığında, tәrsliyindә axtarmaq gәrәkdir. "Hamam suyuyla dost tutur. Hәrәyә bir әnam verir, başa düşmür ki, insanın varı lәyaqәtdir. Xalqın içini dilәnçi qutusuna döndәrib ki, hamı dilini soxsun dinmәz yerinә." Saday Sadıqlı bu sayaq ağır ittihamları hәtta direktorun kabinetindә dә dilә gәtirir, çәkinmir heç nәdәn. "Bәs sәnin nәyә ehtiyacın var, cәnab Sadıqlı?" O vaxt şәxsәn Birinci mәğlub vә inamsız sәslә Sadaya üz tutanda o, heç özünü toparlaya bilmirdi, hәtta elә bil sәsi dә bir qәdәr titrәyirdi. "Cәnab" kәlmәsindә isә açıq-aşkar ironiya, bәlkә dә lap kin vardı. Әlbәttә, Saday Sadıqlının dünyagörüşü Birinciyә bәlliydi. "Mәnim heç nәyә ehtiyacım yoxdu" - Saday Sadıqlı ucadan vә tәkәbbürlü cavab verdi. Birinci gәlәn dәqiqә hamı ayağa qalxmışdı, o isә yerindәn qımıldanmadı heç. Toplantı başa çatanada bir kimsәdәn qorxub çәkinmәdәn: "İşi-gücü qurtaranda camaatla mәzәlәnmәyә gәlir. Adamın haqqıdı, onnan belә dövlәtin mәnzilini elә minnәtlә verir, deyirsәn bәs dәdәsinin malını verir." Sәhәri gün teatrda yana-yana danışırdılar ki, әgәr Xozeyin tәşrif buyuranda Saday Sadıqlı özünü adam balası kimi aparsaydı şәhәrin elә bir DAŞ YUXULAR 27 yerindә mәnzil alardı ki, elә yerdә yaşamaq heç nazirlәrә qismәt olmur. İndi belә yerdә dil insanın başına bәladır demә, görüm necә demirsәn. Oturacağın bir qırağında yumurulanıb yumağa dönәn Nuvariş Qarabağlını yuxu aparmışdı, bәlkә dә o, hәyatının әn dәhşәtli yuxusunu görürdü. Bozumtul, qәribә yer görürdü. Sümüklәrini rütubәt gәmirirdi. Yer üzündә nә torpaq, nә ağac vardı, heç kim, heç nә yox idi, qara qan gölmәçәsindәn savayı heç zad görünmürdü yer üzündә. Yumurtadan çıxan, çanağı bәrkimәmiş tısbağa balasına bәnzәr Qreta Sәrkisovna elә bil suya sarı dartınırdı, әvәzindә qara qan dolu gölmәçәyә qәrq olurdu. Onun soyulub cıbrığı çıxarılmış ölü, eyni zamanda, dipdiri bәdәni elә ikrah doğuran vә qorxulu idi ki, dünya binnәt olandan hәlә heç bir bәni-adәm gözü belә iyrәnc mәxluq görmәmişdi. Yuxusundakı bu yer Nuvarişin indi yaşadığı binanın asfalt döşәnmiş hәyәti deyildi, bu yer Xırdalandakı hәyәtin torpağına oxşayırdı. Vә körpә, qığırdaq çanağı, hәlә üstәlik daha bir qat dәrisi soyulan, su yerinә qan gölmәçәsinә sarı dartınan Qreta Sәrkisovna sanki ayrı bir yerә yox, ölümә sürünürdü. Ölüm isә asanlıqla әlә keçmir, sanki kimsә onu oğurlayıb, qәsdәn haradasa gizlәyib. Vә ona qovuşmaq mümkün deyil, heç bir vәchlә mümkün deyil. Hәrdәn o, qana bulaşmış başını qaldırır, donquldanır "Sağ ol, oğlum, çox sağ ol" - deyir vә tәzәdәn dözülmәz ağrı vә әzabla ölümә doğru sürünür... Birdәn Nuvariş anladı ki, Qreta Sәrkinovna ona tәrәf sürünür. Sanki bu dünyanın әn әbәdi nemәtinә - ölümә qovuşmaq ixtiyarı DAŞ YUXULAR 28 Nuvarişin ovcundadır. Vә Qreta Sәrkisovna ölüm fürsәtini onun ovcundan qapmaq istәyir ki, canı bu namәrd dünyanın zülm-zillәtindәn biryolluq qurtarsın. Qreta Sәrkisovna qan içindә sürünә-sürünә yaxınlaşdıqca, Nuvarişi dәhşәt vә qorxu daha şiddәtlә bürüyürdü. Nuvariş bütün gücü ilә ölmәk istәyәn vә bәlkә dә әslindә ölmәk istәmәyәn bu qarıdan qaçıb uzaqlaşmaq, canını qurtarmaq istәyirdi. Artist qarının meyitindәn xilas olmağa çalışsa da, ayağını yerә basa bilmirdi, elә bil bütün bәdәni qaldırmaq mümkün olmayan çirkabla dolmuşdu. Artist elә o dәhşәt içindә dә gözlәrini açdı - sevindi - Allaha şükür ki, buradadır, soyuq, rütubәtli koridorda. İşıqları da yandırmışdılar. Koridorun o biri başında әmәliyyat otağının qapısı taybatay açılmışdı. Nuvariş Qarabağlı o dәhşәtli yuxudan qurtular- qurtulmaz, kabinetinә dönәn Doktor Fәrzani dәrhal başa düşdü ki, o çox pis haldadır, dilini tәrpәdib söz demәyә dә taqәti yoxdur. Fәrzani әmәliyyatdan indicә çıxmışdı, әlüzyuyanın qәnşәrindә üzü divara durub әlini sabunlayırdı. - Keç içәri, әylәş, Mübariz müәllim - o, dedi: - Narahat olma, hәr şey qaydasındadır. Dostun palatadadır. Yatır özüyçün. Canı möhkәmdir. Dәmir kimidir. Özaramızdı, qәtiyyәn alkaşa oxşamır. Artist bu vәziyyәtindә heç fәrqinә dә varmadı doktor onun adına Nuvariş yox, Mübariz söylәdi. - Necә, doktor? Necә yәni yatır? Hüşü üstünә gәlib ki? - Hәlә yox, - Doktor әlini silә-silә, sakitcә dedi - Tәlәsmә, hәr şeyin vaxtı var. DAŞ YUXULAR 29 Bu gecә olmasa da, sabah sәhәr dәqiq özünә gәlәcәk. Palatasına yaxşı tibb bacısı göndәrdim. Sәhәrәcәn keşiyini çәkәcәk. - Hәkim mәhrәbanı mismara keçirib, yerindә әylәşdi. - Deyәsәn möhkәm yuxulamısan, yaxşı yaddaşı olana oxşayırsan. Nәdir, yuxunu qarışdırmısan? - Yuxu görürdüm, doktor, siz hardan bildiniz? Ömrümdә heylә dәhşәt görmәmişәm. - Artist susdu vә qәfil hönkürmәyә, göz yaşları içindә, hәkimә yalvarmağa başladı - Siz Allah, doktor, mәnә bir az spirt verin, çox yox, onca qram. Allah haqqı boğuluram. Başım cırılır, elә bil beynimin içindә siçan-siçovul qaçır. - Yox, dostum, belә yaramaz, - artistin halına qәlbәn yanan hәkim nәzakәtlә dedi. Vә stolun üstünә bir köhnә qәzet sәrdi. Kabinetin qapısını bağladı. Soyuducudan şüşәsi tәrlәmiş balaca qrafin çıxardı. İçindә göz yaşı kimi şәffaf maye olan qabı stolun üstünә qoydu. Qәzetin üstündәcә kolbasa doğradı. İki dәnә xiyar şorabası qoydu, duzlu şor qoydu, sac lavaşı qoydu vә lap axırda artdanıb yuyulmuş keşniş dәstәsi qoydu... İki armudu çay stәkanına zoğal arağı süzdü. Artistin gözlәri parıldadı. - Siz çox yaxşı adamsınız, doktor. Sizi gördüyüm andan bunu başa düşdüm. Artist әlini stәkana sarı uzatdı, amma onu götürmәdi, çünki hәlә hәkim dә öz stәkanını götürmәmişdi. Hәkim әlüzyuyan sәmtә baxdı. Artist bu sayaq baxmaqla onun nә demәk istәdiyini başa düşdü, qalxdı, әlini sabunlayıb yudu, qayıdıb oturdu. - İçәk? - Hәkim gülümsәyәrәk dedi vә arağı içdi. Bir әlcә lavaş götürdü, şora batırıb ağzına apardı. DAŞ YUXULAR 30 - Sizin sağlığınıza, doktor. - Nuvariş ayaq üstә içdi, üz-gözünü qırışdırıb, әylәşdi. - Kalbasa götür. Doyunca ye. - Hәkim qonağa tәklif elәdi. Amma özü kolbasaya әl vurmadı. İki qanad kişnişi ağzına qoyub asta-asta çeynәmәyә başladı. - O, ailәlidir? - Ailәlidir, doktor, qәşәng arvadı var, Azadә xanım. Kefin istәyәn diş hәkimi, hәm dә insan adamdır. Mәşhur psixiatır Abasәliyevin qızıdır. Bәlkә dә tanıyırsınız? Doktor Fәrzani әmәlli-başlı heyrәtlәndi. - Abasәliyevi kim tanımır ki? - dedi - Durur o? - Yaşayır, doktor. Sağlığına heç pis dә yaşamır. - Araqdan sonra halı özünә gәlәn Nuvariş hәvәslә cavab verdi. - Maşallah, buz baltası kimidir. Bir il olar bağda qalır - Mәrdәkanda. Deyir ki, axmaq-uxmaqdan nә qәdәr aralı olsam yaxşıdır. Hәr tәrәf elәlәri ilә doludur. - Demәli, dostumuz doktor Abasәliyevin kürәkәnidir? - O, tәkrar soruşdu vә stәkanlara araq tökdü. Nuvariş Qarabağlını heyrәtlәndirәn o idi ki, doktor arağı süzәndә daha bayaqdan bәri olduğu kimi "dostun" yox, "dostumuz" söylәdi. - Hә, hә, kürәkәnidir. Hәm qohum, hәm dә yaxın dostdurlar. Pәrәstiş elәyirlәr bir-birinә. Otuz ildir bir yerdәdilәr. Doktor Abasәliyevin ayrı kimi var axı? Arvadı rәhmәtә gedib, qalan tәk qızıdır. Saday Sadıqlını oğul gözündә görür. - Belә-belә işlәr - Doktor öz alәmindә nәsә düşünә- düşünә dillәndi - Deyirsәn onlar hәm dә yerlidirlәr, elәmi? Doktor Abasәliyev mәn bilәn Naxçıvandan olmalıdır... Hә, vur görәk. - O, stәkanı başına çәkib, üstündәn şor- lavaş yedi. DAŞ YUXULAR 31 - Düzdü, naxçıvanlıdılar - Nuvariş tәsdiqlәdi, bir dilim kolbasa götürüb araq stәkanını boşaltdı. - Bir kәnddәndilәr, Әylisdәn. Kәndlәrinin dәlisidirlәr. Harda oldular, ancaq Әylisdәn danışırlar. Deyirlәr nә zamansa orada çoxlu ermәni yaşayırmış. Belә çıxır bizim müsәlmanlarla aralarından su keçmirmiş. Doktor Abasәliyev o ermәnilәri çox tәriflәyir. Onlar kimi mәdәni, vicdanlı, zәhmәtkeş insanlar dünyanın heç harasında ola bilmәz, deyir. Mәn onların belә söhbәtlәrini çox eşitmişәm. Kürәkәn-qaynata Әylisdәn danışanda adam hәmәn dәqiqә istәyir durub getsin ora, hәmişәlik ölüb qalsın Әylisdә. Doktor Fәrzani düşüncәdәn ayrılmadan artisti dinlәyirdi. - Demәli belә, doktor Abasәliyev indi Mәrdәkandadır, - o daha çox özü-özünә deyirdi, cәrrah, sonra bir qәdәr düşündü soruşdu: - Tәk yaşayır orda? - Әlbәttә tәk, kimi var ki? Tәkcә Azadә xanım tez-tez baş çәkir ona. Hәr bazar sәhәr tezdәn yanına gedir. Gecәni qalır, o biri gün birbaşa işә qayıdır. Düz deyirsiniz, yaşlı adamın bağda tәk yaşaması çәtin mәsәlәdi. Bu da var ki, boş vaxtı elә çox deyil darıxsın. Şәhәrdәki evindә otuz min kitabı var idi. Yazıq Azadә xanım il uzunu kitabları Bakıdan Mәrdәkana daşıyıb. Abasәliyev oturub bağda, oxuyur o kitabları. Deyirlәr özü dә yazmağa başlayıb. - Onların uşaqları yoxdur bәs? - Yox, doktor. Bir tәrәfdәn baxanda Saday Sadıqlı kimi adamın övladının olmaması işin xeyrinәdir. Sözün DAŞ YUXULAR 32 düzü, o bu dünyanın adamı deyil. Xәyalı buludlardadır. Xasiyyәti dә uşaq kimidir. Uşaq olanda kәnddә kimsә onun gözünün qabağında bir tulkünü güllәlәyib, hәlә, indiyәcәn o tülkünün halina yanır. Azından otuz dәfә bunu danışıb. Gözünün yaşı qurumur. Bax belә adamdır. - Deyirsәn, hәm dә yaxşı aktyordu, hә? Söhbәt bu yerә çatanda Nuvariş Qarabağlı kükrәyib daşdı: - Allaha and olsun, doktor, o dahidir! O Abbas Mirzә, Ülvi Rәcәb qüdrәtdә sәnәtkardır. Savadı alim savadıdır. Elә bir kitab qalmayıb oxumasın, amma xaraktercә düzgünlüyünün quludur, şeytan kimi. Bildiyini dәdәsinә dә vermәz. O, hәlә neçә il bundan qabaq Xalq artisti adını almalı idi. İndiyәcәn әmәkdar qalıb. 79-cu ildә onu, әlavә üç artisti "Xalq"a tәqdim etmişdilәr. Hәmәn әrәfәdә hamı ona gözaydınlığı verirdi. Sәhәri gün qazet tәltif olunanların adını çap elәdi, o birilәr vardı, bu yox. Sәn demә hәmin axşam gedib kimnәnsә oturub möhkәm vurub, dilinә yiyәlik elәmәyib. Guya deyib: mәnә lazım deyil sizin Xozeyinin sola-sağa sәpәlәdiyi ad, mәnә adı xalq verib. Artist bir xeyli cibini eşәlәdi, sonra nә düşündusә elә cibindәcә qutudan bir әdәd siqaret çıxartdı, yalvarişlı gözlәrlә Fәrzaniyә baxdı. - Üzürlü sayın siz Allah, siqaretdәn ötrü ciyәrim yanır. Dolktor stolun siyirmәsindәn balaca şüşә külqabı çıxarıb artıstın qarşısında stola qoydu. - Ürәyin nә qәdәr istәyir çәk. Mәn iyirmi yaşımdan başlayıb qırx il sәrasәr çәkdim. Beş il olar tәrgitmişәm. - O, yenә qrafindәn araq süzdü. - Hә, deyilәn sağlığa içәk vә daha bәsdi. Әladı, tәmiz şeydi, heç vaxt ziyan elәmir. DAŞ YUXULAR 33 Bir qazaxlı tanışım var. Adı da qәribәdir, Avtandil. Maşını nә tәhәr aşırmışdısa, bütün qabırğaları әzilmişdi. Onu kefin istәyәn tәmir elәdim, kapitalnı. Odu-budu nә zaman gәlir, iki letir gәtirir. - Doktor pәncәrәni açdı, stәkanı qaldıdı vә zoğal arağını bir dәfәyә hortuldatdı. - Demәli deyirsәn hakimiyyәt paylayan mükafat mәnә lazım deyil, söylәyir. Görәsәn gecә vaxtı Xozeyinә kim danos verib? - Hә, aydın görünür ki, onu satıblar, doktor. Üç nәfәrin arasından mәhz onun adının pozulmasının ayrı nә sәbәbi ola bilәr? - Artist siqareti yariya qәdәr çәkib, külqabında söndürdü. - Nәdәnsә Sovet hökumәti onu lap evvәldәn qaralamışdı. İnanın, dözә bilmirdi. Deyәsәn 68-ci ildә olub, teatrın bir tamaşasını dövlәt mükafatına veriblәr, beş namizәd aldı, Saday Sadıqlı yenә dә qıraqda qaldı. Özü dә baş rolu bu bәdbәxt oynayırdı. O zaman da dilinin bәlasına düşmüşdü. Mәrkәzi Komitәnin üzvlәrindәn birinә söylәmişdi ki, cibinizdәki partbilet deyil, pistoletdi, siz tapançanızla xalqı qorxuda saxlayırsız ki, özünüz qorxusuz vә tәhlükәsiz yaşayasınız! Nuvariş hәlә ona mәxsus olan üçüncü qәdәhi ( armudu stәkanı) boşaltmamışdı, amma bununla belә elә yüngül, elә xoşbәxt idi, istәyirdi qol açıb oynasın. Bir tәrәfdәn içdiyi araq öz işini görürdü, o biri tәrәfdәn dә belә bir böyük cәrrahla, Fәrzani ilә üzbәsurat oturub, söhbәt elәyirdi. Gün әrzindә onu dara çәkәn әzablar, bir az әvvәl gördüyü dәhşәtli yuxu da yaddan çıxmışdı. Hәtta o it oğlu Şahqacar Әrmağanovdan da bayaqkı qәdәr qorxusu yoxdu. Doktor Fәrzani artist qonağının halının düzәlmәsindәn, özünә gәlib gümrahlaşmasından razı idi. - Hә di iç - doktor dostyana әmr elәdi. DAŞ YUXULAR 34 - Demәli partbilet - pistolet. Yaxşı deyib, sәrrast deyib. Әgәr birini qorxutmaq istәmirsә partbilet qardaşımızın nәyinә gәrәkdir? Nuvariş arağı içdi vә bu dәfә qәrara gәldi ki, arağın üstündәn şor-lavaş yesin. - Hә, pistolet, doktor. O, bәzәn elә hәrәkәt elәyir desәm inanmazsınız. Bir dәfә sünnәt toyuna çağırıblar, Nardarana, sirf tәsadüfәn salamat buraxıblar onu. Axı sünnәt mәclisinin qaydası var, әgәr sәnә söz veriblәrsә durub danışmalısan. O mәclislәrin mәxsusi söhbәtlәri olur. Lazımdır ki, sünnәtin nә qәdәr savab iş olduğundan, gigena vә sağlamlıq mәsәlәsindә әvәzsiz rolundan, müqәddәs imamlarımızdan, Peyğәnәrin hәdislәrindәn söhbәt açasan. Axı sünnәt bütün müsәlmanlar üçün müqәddәs vacibatdır, dahiyanә müdriklikdir. Mәclisin qaynayan vaxtı, necә bir hörmәtli qonaq qismindә sözü verirlәr Saday Sadıqlıya. Bu da başlayır sünnәti әlә salmağa. Sonra tamam sarsaqlayır, bu dәfә dә әstafurullah, Peyğәnbәrә sataşır. Nә tәhәr olur, deyir, Peyğәnbәr Allahdan ağıllıdır? Әvvәlәn insanı Allah öz mübarәk әli ilә yaradıb, o biri yandan mәgәr Allah kordur, insanın bәdәnindә nәyinsә artıq olduğunu görmәyә? Burdan belә nәticә hasil olur ki, Allah nә yaradıbsa düz yaradıb. Heç ola bilmәz ki, o haqlı olaraq, üzü, gözü, qulağı düppәdüz yerinә qoya, durub sarsaq bir әzanı yaradanda mәktәbli uşaq kimi sәhv buraxa. Bizim peyğәnbәrә kim ixtiyar verib ki, Allah görәn işin qüsurunu aradan qaldırsın. Axı Nardaranlılar ömür-billah belә şey görmәyiblәr. Burda elә bir mәrәkә qopur ki, sünnәt-münnәt yaddan DAŞ YUXULAR 35 çıxır. Ara qarışıb, mәzhәb itir. Kәnd ağsaqqalları Sadayın sifәtinә o nalayiq söz qalmır, demәsinlәr. Hәttda adәtә görә mәclisdә iştirak hüququ olmayan arvadlar elә hasardanca qışqırıb "Allah cәzanı versin" - deyirlәr. Elә ki sünnәt bitir Nardaran cavanları bunu tinә çәkib o ki var әzişdirirlәr. Bәdbәxti elә hala salırlar ki, üç ay sәhnәyә çıxa bilmir. Deyilәnә görә hәtta bütün Qafqaz müsәlmanlarının Şeyxi Allah Şükür Paşazadә şәxsәn xәstәxanaya, onun yanına tәşrif buyurur ki, Saday camaatın qabağına çıxıb cәmi nardaranlılardan üzr istәsin. Çünki tәhqir olunan nardaranlılar onu bir anın içindә o dünyalıq edәrlәr. Artist bu ağlamalı-gülmәli әhvalatı tam bir coşğuyla, hәm dә bir az bәzәyib danışdı vә birdәn susub hәkimә göz qoydu, gördü ki, onun sifәti tamam dәyişib, qorxdu, işlәri korlamayıb görәsәn? Artistә elә gәldi ki, danışdıqları doktorun kefinә soğan doğrayıb. Ona görә dә, tәlәsmәdәn, ehtiyatla әlavә etdi: - Nә bilim, bәlkә bunların hamısı boşboğazların çәnә söhbәtidir. Bәlkә mәndәn dә betәr axmağın zarafatıdır vә o susdu, bәrk dilxor oldu, görünür Sadayın dindar nardaranlılarla ölüm tәhlükәli zarafatı insanların inamını tәhqir demәkdir, elә doktor Fәrzaninin dә. Amma Fәrid Fәrzani qatı müsәlman deyildi. Oruc tutmurdu, namaz qılmırdı. Moskvada yaşasa da çalışırdı ki, imkan daxilindә öz dininin vә Peyğәnbәrinin qoyduğu qaydaları gözlәsin. Әsilindә Fәrid Fәrzaninin Moskvadan, Bakıya qәfil dönmәsinin әsas sәbәblәrindәn biri dә dininә olan inamı az vә ya çox dәrәcәdә qoruyub saxlamaqla bağlıdır. Әgәr cәmi-cümlәtani üç il әvvәl Moskvada indi huşsuz halda palatda yatan hansısa bir DAŞ YUXULAR 36 artistin Peyğәnbәr barәdә dediklәrindәn agah olsaydı, Allah bilir nә hala düşәrdi. Amma bu üç il әrzindә Bakıda gördüklәri onun dini görüşlәrini, vәtәnә, peyğәnbәrinә olan münasibәtini әmәlli-başlı dәyişmişdi. Doktor Fәrzaninin dünyagörüşündәki dәyişikliyin әsası vardır. Bu әsas ondan ibarәt idi ki, şәhәrin müsәlman әhalisi ermәnilәrә qarşı misli görünmәmiş qәddarlıq törәtmişdilәr, halbuki o, ermәnilәrin haçansa, kimә qarşısa belә qәddarcasına davrandıqlarını nә görmüş, nә dә eşitmişdi. - Şeyx dә Naxçıvanlıdır? - Doktor dalğın halda soruşdu, açıq görünürdü iztirab çәkir, pәrtdir. Sual artisti heyrәtlәndirdi. - Yox, hardan Naxçıvanlı olub? Şeyx Lәnkәranlıdır, talışdır, yaxşı adama oxşayır. - Artist bir qәdәr susdu, fikirini bitirmәk üçün söz axtardı... - Soruşmaq ayıb olmasın, doktor, siz özünüz haralısınız? Soyadınızdan İran bilinir. - Elәdi, İranlıyam - Doktor dәrindәn nәfәs dәrdi: - Atam nә vaxtsa ağılsızlıq elәyib, mәni bura gәtirib. Mәnim ağılsızlığımın yanında onunku heç nәdi, Moskvadan durub gәlmişәm. Orda on beş il Sklisof xәstәxanasında cәrrah işlәmişәm. - Sonuncu kәlmәlәri doktor mәxsusi iftixarla dedi vә yenә stәkanlara araq süzüb әlavә elәdi: - Gәl içәk bizim allahsızın sağlığına, arzu edәk ki, bir dә vәhşilәrin girinә keçmәsin, - vә ilk dәfә doktor stakanıstakana toqquşdurdu. Artist ürәyindә cәrraha qarşı daha güclü ehtiram hissi keçdirdi vә bu ehtiramı duyduğuna görә uşaq kimi sevindi. DAŞ YUXULAR 37 - Hә, doktor, içәk, arzu elәyәk ki, o bir dә heç vaxt vәhşilәrin taptağı altına düşmәsin, yaxası zalım yerazların әlinә keçmәsin. Amma, doktor, işin bu yerә çatacağını arvadı çoxdan bilirdi. Bilirdi ki, nә vaxtsa әrinin başına bu müsibәt gәlәcәk. Çalışırdı әri ayağını evdәn bayıra qoymasın. O da çıxmırdı. Dünәn axşam ikicә saatlığa teatra gedib. Mәn özüm direktorun kabinetindәn zәng vurub zor-bәla boynuna qoydum gәlsin. Gәmәk istәmirdi. Çünki teatrdan iyrәnib. Hәtta maaşını almağa gәlmir. Bir Allah bilir nәyә görә evdәn çıxıb. - Çәk, rahat çәk. - Doktor Fәrzanı siqaret çәkmәkdәn yana cibini eşәlәyәn artisti zülümdәn xilax etmәk qәrarına gәldi. O, yarımaralı pәcәrәnın qabağına gәlıb onu geniş açdı. Titrәyәn sәslә: - İnanmıram ki, bu adam indәn sonra bu şәhәrdә duruş gәtirsin, - dedi vә dәrin düşüncәlәrә daldı. Artist düz başa düşmüşdü. Hәqiqәtәn dә doktor Fәrzaninin halı dәyişdi. Ona görә yox ki, onu qәfil yorğunluq yaxaladı, yaxud artistin söylәdiklәrindәn rәncidә oldu. İş bundaydı ki, artistin nağıl elәdiyi sünnәt әhvalatındakı dәhşәtli sualı bir zamanlar arvadı ondan soruşmuşdu: "Bәlkә Allah sәnin peyğәnbәrindәn ağılsızdır?" Bu sual Fәrid Fәrzaninin hәyatını yerlә yeksan elәmişdi. Hәmin mәsәlәyә görә Moskvada, dünyanın orta göbәyindә qurduğu gözәl ailәsi dağılmışdı. Mәhz o tәhqiramiz, sağalmaz yara vuran kәlmәlәr sözün tam mәnasında bu yad şәhәrdә tәnha, bәdbәxt vәziyyәtdә, ailәsiz qalmağına sәbәb olmuşdu. Bәxtin nә zamansa adamın üzünә gülmәsi olur: rusla evlәnib, uzun illәr Moskvada heç bir mәnәvi sıxıntı çәkmәyib. Yeganә qızının DAŞ YUXULAR 38 xoşbәxt atası - Fәrid Fәrzqani, Allahın hökmünә bax ki, oğlu doğulandan sonra heç nәyin üstündә daxili müvazinәti itirib. Körpә oğlunun sünnәt mәsәlәsi ata üçün böyük problemә çevrilib. Oğlu yekәldikcә problem dә yekәlib. İş o yerә çatıb ki, o әvvәlki illәrdәn fәrqli olaraq qatış-qutuş yuxular görmәyә başlayıb. Bir sabah oğlu on iki yaşına çatanda Fәrid Fәrzani arvadına qәti fikirini dedi: "Bu, qanundu, Peyğәnbәrin buyuruğudu. Mәnim onu pozmağa ixtiyarım yoxdu". "Mәgәr sizin peyğәnbәr Allahdan ağıllıdır?" - sevimli arvadından bu cavabı eşidәndә hirsindәn başını divara çırpmaq hәddinә çatdı. Bax elә hәmin günün sәhәri arvadı işә, qızı mәktәbә gedәndәn sonra oğlundan iltimas elәdi ki, Peyğәnbәr tәrәfindәn müsәlmanın Allah qarşısında ilk borcu kimi qeyd edilәn sünnәt ayinini yerinә yetirmәk üçün atasına razılıq versin. Kimin ağlına gәlәr ki, belә bir tәcrübәli cәrrahın elәdiyi sadә әmәliyyat sonda fәsadla nәticәlәnәcәk? Ancaq ya qorxudan, ya tamam ayrı sәbәbdәn axşama yaxın oğlunun qızdırması qırxa qalxdı. İşdәn qayıdan, oğlunu bu halda görәn ana taqәtdәn düşdü, dili batdı. O, әrinә bir kәlmә demәdәn, uşağın qızdırmasını salmaq üçün heç bir cәhd göstәrmәdәn hamamxanaya girib qapını arxadan kilitlәdi vә uzun müddәt bağlı qapı arxasından gәlәn hönkürtü vә hıçqıraq sәsi kәsilmәk bilmәdi. Heç demә, rus qadınlarının mәhәbbәti asanlıqla nifrәtә dönә bilirmiş. Baxmayaraq ki, yaralı oğlan sәhәr tezdәn yataqdan qalxıb evin içindә heç nә olmamış kimi rahatca gәzişmәyә başladı, bununla belә arvadı DAŞ YUXULAR 39 Fәrzanidәn ömürlük aralandı. O, tezliklә mәhkәmәyә gedib boşandı, şәhәrin mәrkәzindәki üçotaqlını müxtәlif rayonlarda iki dәnә ikiotaqlıya çevirdi. Bir neçә il ailәsiz qalan Fәrid Fәrzani 1986-cı ildә mәnzilini bakılı rusla dәyişib Bakıya köçdü vә elә ilk gündәncә bağışlanılmaz sәhvә yol verdiyini anladı. İndi Fәrzaninin oğlu 20 yaşındadır. O, atasının yadında nә az, nә çox, elәcә on iki yaşında qalıb. Oğlunun günahsız, çaşqın gözlәrini uzun müddәt unuda bilmәdi, ürәyini göynәtdi. Әn dәhşәtlisi dә bu idi ki, әvvәldәn axıra çınqırını çıxarmayan oğlan әmәliyyat bitәn anda atasına elә nifrәtlә baxdı ki, o cürә baxmağı unutmaq mümkünsüz idi. O baxmaq ayrı bir baxmaq idi vә Fәrzaniyә deyirdi ki, sәnin bu hәrәkәtin ömür billah bağışlanmayacaq. Doktor günahının nә olduğun çox-çox sonralar anladı. Anladı ki, o yaşda uşağın düşüncәsinә görә heç bir fәrqi yox idi ki, onun şeyinin ucundan bir tikә pülük kәsilib, yoxsa әl barmaqlarından biri, Moskva kimi bir şәhәrdә böyüyüb on iki yaşa çatan oğlan atanın hansı haqla doğma balasına qarşı belә vәhşilik elәdiyini sadәcә ağlına yerlәşdirә bilmirdi. O sәhәr doktor canı-qanı qәdәr istәdiyi әziz vә sevimli oğlunun gözlәrindәn oxudu ki, o bu uşaq üçün tamamilә yaddır. O, bu yadlığın, oğlunun gözündә әbәdi yurd salan nifrәtin nә zamansa әriyib itәcәyinә inamında, әlbәttә, yanılırdı. Bu nifrәtin qarşısında duruş gәrirmәk, onu aradan qaldırmaq atanın gücündә deyildi, oğul tәrәfdәn isә iynәnin ucu qәdәr bağışlama cәhdi yox idi. Doktor Fәrzaninin Bakıda yaşadığı müddәt әrzindә qızı iki dәfә yanına gәlmişdi. İndi dә heç olmasa hәftәdә bir yol telefon açırdı, sәhhәtiylә maraqlanır, necә yaşadığını soruşurdu. DAŞ YUXULAR 40 Hә, oğlu doktor Fәrzaninin zәif yeriydi. Artistin söhbәti, çox güman onun ürәyinin o zәif tellәrinin tәrpәtmiş, yarasının qaysağını qoparmış, köhnә dәrdini tәzәlәmişdi. O xasiyyәtinә yad olan sirli bәdbinliyә qapılmışdı vә indi dә görünür bütün bu üzüntülәrdәn xilas olmağa can atırdı. - Hә, o anadangәlmә Don Kixotdur! - Fәrzani süni bir fәrәhlә dedi. - Don Kixot - bax bu rol onun boyuna biçilib. Qoy sağalıb yataqdan qalxsın bunu ona deyecәyәm. Necә bilirsәn, xәtrinә deymәz, Artist heyrәt içindә doktora baxdı, çünki "Don Kixot"un Saday Sadıqlının әn sevimli әsәri olduğunu bilirdi. - Deyәrsiniz, niyә dә yox - hәyacanlanmış artist siqaret çıxarmaq üçün yenidәn әlin cibinә dürtdü. - O, "Don Kixot"u yüz dәfә oxuyub. Servantes sevdiyi yazıçıdır. Bizimkilәrdәn әn çox Mirzә Fәtәli Axundova dәyәr verir. Hәyatda isә pәrәstiş elәdiyi qayınatasıdı, doktor Abasәliyev, bir dә hәmkәndlisi ermәni qızı Haykanuş, onun barәsindә hәmişә mәhәbbәtlә danışır. - Nuvariş Qarabağlı bütün bunları birnәfәsә üyüdüb tökәndәn sonra әlini cibindәn çıxarıb, bir anlıq doktora baxdı. Doktor Fәrzani "Don Kixot"u iki dәfә oxumuşdu, Mirzә Fәtәli Axundov barәdә nәlәrisә bilirdi, amma ermәni Haykanuşu, şübhәsiz, yerli-dibli tanımırdı. Doktor Abasәliyevlә isә lap yaxın tanış idi. Onunla Moskvada, Lelinqradda, Praqada, Varşavada... keçirilәn tibb simpoziumlarında dәfәlәrlә görüşmüşdü. - Doktor Abasәliyevin qızı harda işlәyir? DAŞ YUXULAR 41 - Әvvәllәr Leçkomissiyada idi. Tәzәlikcә Neftçilәr prospektindә diş klinikası açılıb, Azadә xanım orada işlәyir. - Artist saata baxdı, - İndi işdә olmaz, çox güman artıq evdәdir. - Axı sәn deyirdin belә günlәrdә Mәrdәkana, atasının yanına gedir. - Hә, gedir... - birdәn artistin fikiri aydınlaşdı. - Deyәn bu gün bazardı, hә, doktor? Mәndә bayaqdan çәk-çevir elәyirәm Azadә xanımı tapıb bütün bunların hamısını ona danışım. Bu әla oldu, doktor. Qoy Azadә xanım heç nәdәn şübhәlәnmәsin. Allah qoysa sabah huşu üstünә gәlәr, Azadә xanım da әrini görәndә halı pis olmaz. Onlar biri- birilәrini möhkәm sevirlәr. Uşağın da әvәzinә bir-birinә mehr salıblar. - Danışa-danışa gözünün qrağıynan stola nәzәr saldı. - İcazә verirsiniz buranı yığışdırım? - Narahat olma, sәnlik deyil. - Doktor yarımçıq qrafini soyuducuya qoydu. Sәndә Azadә xanımın nömrәsi var? - İşininki yoxdur, ev telefonunu bilirәm. - Yaz ver mәnә. Yәqin doktor Abasәliyevin bağında da telefon var. - Var, amma mәn onun nömrәsini bilmirәm. Doktor Fәrzani әlini artistә uzatdı. - Di get, gecәni necә lazımdır, dincәl. Mәnim hәlә innәn belә xeyli işim var. - Doktor! - Nuvariş Qarabağlı dillәndi vә elә qәmli baxdı, sanki Fәrzani onun sonra nә deyәcәyini sözsüz dә anlamağa borcluydu. - Palataya gedә bilmәrik, - bildirdi. - Mәnası yoxdur. Sәn nayran olma. Hәr şey qaydasındadır. Әla otaq DAŞ YUXULAR 42 ayırmışam, görәndә bәyәnәcәksәn. Televizoru, telefonu - palata deyil, xan sarayıdır. - Doktor artistin indicә verdiyi telefon nömrәsi yazılmış kağıza baxdı. - Ailәsi ilә әlaqә saxlayaram, - әlavә elәdi. - Sәn heç nәdәn narahat olma. 1989-cu ilin soyuq dekabr gecәsi idi. Nuvariş Qarabağlını evә getmәyin dәhşәtli qorxusu bürümüşdü. Bu qorxu içindәki kömәksizlik vә çıxılmazlıq duyğusundan qaynaqlanırdı. Kaş yenidәn bir az әvvәl ayrıldığı xәstәxanaya qayıtmaq iqtidarında olaydı, yalvarıb- yaxaraydı, çox yox, tәk bircә gecәliyinә xәstәxana çarpayısında, әn şәraitsiz palatada daldalana bilәydi. Xәstәxanadan aralanandan dәrhal sonra o, tәnhalığı az qala fiziki ağrı qәdәr hiss elәyir, doktor Fәrzani ilә birgә keçirdiyi gecә, daha әlinin heç zaman çatmayacağı unudulmaz tәәssüratların tәsiri altında yanıb yaxılırdı. Doktor Fәrzani Saday Sadıqlının yanında qalmağı әmәliyyat zamanı ona assistentlik elәyәn yetmiş yaşlı çoxillik iş tәcrübәsinә malik Münәvvәr xanıma hәvalә elәmişdi. Uzun ömrünün әlli ildәn çoxunu әhalinin can sağlığına hәsr edәn Münәvvәr xanımı burada Mira xanımı kimi tanıyırdılar. Birinci Mira xanım deyirdi. O ki qaldı Fәrzaniyә - öz işinin ustası olan tәcrübәli tibb bacısını konkret mәqamdakı ovqatına münasib tәrzdә çağırırdı. Mәsәlәn, әhvalının adi vaxtında ona elәcә Münәvvәr, yaxud sestra deyirdi. Kefinin kök vaxtında isә travmatoloji cәrrahiyyә bölümünün әvәzsiz әmәkdaşı onun üçün Minaşa idi. Bu sayaq müraciәt Münәvvәr xanımı hәr dәfә xoşbәxt elәyirdi. Hәr әmәliyyatdan sonra kabinetinә qayıdıb iki qәdәh araq içmәk doktor Fәrzaninin dәyişmәz adәti idi. DAŞ YUXULAR 43 Әmәliyyat var, yoxdur bunun fәrqinә varmadan cәrrah axşamüstlәri öz kabinetinә çәkilir, müәyyәn müddәt xәstәxana hәyatından tam tәcrid olurdu. Sizә dә mәlum olan bu günü saymasaq hәmişә tәk içirdi. Elә buna görә dә tibb bacısı bәrk narahat olmuşdu: bir tәrәfdәn ona görә ki, doktor hәr günkü normanı aşa bilәr, digәr tәrәfdәn dә qısqanırdı, axı bu neçә il әrzindә cәrrah mәhz bu kabinetdә sevincini dә, kәdәrini dә onunla bölüşürdü, bir yerdә dәrdlәşirdilәr. Onu әn çox qorxuya salan mәsәlәlәrdәn biri dә bu idi: doktor Fәrzani xәstәni nomenklatura üçün nәzәrdә tutulan palatada yerlәşdirmişdi. Belә bir hal yalnız baş hәkimin qәrarı ilә ola bilәrdi: bәlkә dә heç lazımi göstәriş, razılıq olmayıb. - Bu da mәn, Minaşa! - Әyni ağ xalatlı doktor Fәrzani palataya girib qocaman tibb bacısını salamladı. Bu sayaq salamlama hәmişә olduğu kimi Münәvvәr xanımın ürәyinә sarı yağ kimi yayıldı. Görünür, Moskvadan Maşa zәng çalıb, - belә düşünmәyә qadının haqqı vardı, axı çox vәdә qızının zәngindәn sonra doktor Fәrzaninin çiçәyi çırtlayır, kefi kökәlirdi. - Hә, bizim artistimizin hәlә dә bu işıqlı dünyaya qayıtmaq fikri yoxdur? - Doktor xәstәnin nәbzini yoxlayıb soruşdu. - Onun ürәyi, Minaşa, ürәyi... bәdәnindә sağ-islahat qalmayıb, di gәl ürәyi saat kimi işlәyir. - Eh, Fәrid Qasanoviç, siz bilirsiniz, mәn onun necә vaxtlarını görmüşәm?! - - Tibb bacısı hәyәcan vә qәm içindә dillәndi. - Vaxt var idi onu sәhnәdә görmәk üçün camaat dәstә-dәstә DAŞ YUXULAR 44 axışırdı. Siz Aydını oynayanda görsәydiniz. O qәdәr qәşәng oynayırdı, hәtta kişilәr dözmәyib ağlayırdılar. - Doluxsunmuş tibb bacısı göz yaşlarını zorla saxlayırdı. - Görürsünüz, sifәti nur saçır, elә-belә işıq deyil, çәkdiyi әzabların odudu, üzünә çıxıb. Oturmuşam yanında, baxmaq istәyirәm üzünә, baxa bilmirәm. - Hә, möhkәm kişidi, - doktor razılaşdı, xәstәnin yatağından aralandı, bir müddәt pәncәrәnin qabağında dayandı. Sonra qayıdıb Münәvvәr xanımın böyründәki kresloda әylәşdi. - Ancaq, doktor, - tibb bacısı asta sәslә dedi, - gәrәk siz baş hәkimә heç olmasa nәzakәt xatirinә tәzә xәstәni bu palataya yerlәşdirmәyinizi deyәydiniz. - Dedim bu barәdә - doktor hәvәssiz cavab verdi, kreslodan qalxdı, yenә pәncәrәyә yaxınlaşdı. Elә bil tibb bacısının üstündәn dağ götürüldü. O, ayağa qalxıb qapıya tәrәf tәlәsdi. - Mәn getdim kabinetinizi yığışdırmağa - dedi, qapıdan çıxarkәn bir dә palataya sarı boylandı, - sizә çayı bura gәtirim? - Gәtir. Amma baş hәkimdәn icazә almağı unutma. Tibb bacısı gedәndәn sonra doktor tәkrarәn pәncәrәnin qarşısına keçdi. Bu adәt - gecәlәr pәncәrә önündә dayanıb bomboş küçәyә baxmaq şakәri son macallarda peyda olmuşdu. Qәribәdir, gör neçә aydır, Bakı küçәlәrindә nәinki gecә, hәtta gündüzlәr dә tәk, yaxud qoşa gedәn adamlar gözә dәymir. İndi adamlar sürü olublar, kütlә olublar. Ağzına gәlәni danışmaq hakimiyyәti, qışqırmaq, mәdh etmәk ixtiyarı kütlәyә mәxsusdur. Әn qәribәsi dә bu idi ki, bu qışqıran, mәdh DAŞ YUXULAR 45 elәyәn adamların dilindәn qopan sözün sayı yarımvәhşi insanların ov mәrasimlәrindә işlәtdiklәri sözün sayından çox deyildi. Azadlıq! İstefa! Qarabağ! Son vaxtlar bu adamlar bәsit lüğәt tәrkibini daha üç kәlmә ilә zәnginlәşdirmişdilәr. Ermәnisәn! Ölmәlisәn! Vәssalam! - Vәssalam! Vәssalam! - Doktor Fәrzani öz-özünә danışıb pәncәrәdәn aralandı. Vә bu vaxt o, bir damla göz yaşının işıldaq iz sala- sala xәstәnin saralmış sifәtindәn boğazına tәrәf süzüldüyünü gördü. DAŞ YUXULAR 46 Kataloq: blog -> Kitab Kitab -> Ən dar günümdə də məni tək qoymayan Taylerin xatirəsinə Məktəblilərin sinifdən xaric oxusu üçün Kitab -> Vaqġf sultanli Kitab -> Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin Kitab -> Milli Virtual Kitabxananın Təqdimatında Tanınmış alman yazı Kitab -> Wilhelm reich Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|