ƏLİyev rəhman mərdan oğlu



Yüklə 1,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/8
tarix08.05.2020
ölçüsü1,61 Mb.
#31152
  1   2   3   4   5   6   7   8
liyev-R-hman


 

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ 



AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ 

BEYNƏLXALQ MAGİSTRATURA VƏ DOKTORANTURA MƏRKƏZİ 

 

Əlyazma hüququnda 



 

 

 



ƏLİYEV RƏHMAN MƏRDAN oğlu 

 

 

 “MƏHSUL SATIŞI ÜZRƏ ƏMƏLİYYATLARIN UÇOTU, 

TƏHLİLİ  VƏ AUDİTİNİN TƏKMİNLƏŞDİRİLMƏSİ” 

 

 

MAGİSTR DİSSERTASİYASI 

 

 

İxtisasın şifri və adı  060402   “Mühasibat uçotu və audit” 

 

İxtisaslaşma  “İstehsal sferasında mühasibat uçotu və audit” 

 

 

Elmi rəhbər: 

 

 

                     Magistr modulunın rəhbəri: 

 

i.f.d., dos. N.M.Musayeva                             i.f.d., dos. N.M.Musayeva 

 

 

 

 Kafedra müdiri                                             i.e.d,prof. S.M.Səbzəliyev 

 

 

BAKI - 

2019 

 

 

MÜNDƏRİCAT 



GİRİŞ 

 

 



FƏSİL I 

HAZIR  MƏHSUL  İSTEHSALI  VƏ  SATIŞI  BARƏSINDƏ 

ANLAYIŞ,  ONLARIN  UÇOTUNUN  QARŞISINDA  DURAN 

VƏZİFƏLƏR 

 

1.1. 

Məhsul  istehsalı  və  satışı  barəsində  anlayış,  bunun  uçotunun  və 

auditinin vəzifələri 

 

1.2. 

Hazır  məhsulun  qiymətləndirilməsi  qaydası  və  uçotunun  qarşısında 

qoyulan tələblər 

 

1.3. 

Məhsul istehsalına məsrəflərin tərkibi və təsnifatı 

 

FƏSİL II 

MƏHSUL  İSTEHSALI  VƏ  SATIŞI  İLƏ  ƏLAQƏDAR 

ƏMƏLİYYATLARIN UÇOTU 

 

2.1. 

Məhsul istehsalı və satışı ilə əlaqədar məsrəflərin uçotu sistemi 

 

2.2. 

Hazır məhsulun buraxılışı uyğun əməliyyatların uçotu 

 

2.3. 

Məhsul satışı ilə əlaqədar əməliyyatların uçotu 

 

2.4. 

Hazır məhsul, iş və xidmətlərin satışının uçotu 

 

FƏSİL III  MƏHSUL  SATIŞI  İLƏ  ƏLAQƏDAR  ƏMƏLİYYATLARIN 

AUDİTİ, TƏHLİLİ VƏ KOMPÜTERLƏŞMƏSİ 

 

3.1. 

Məhsul istehsalı və satışı ilə əlaqədar əməliyatların auditi 

 

3.2. 

Məhsul  (iş,  xidmət)  istehsalı  və  satışı  həcminin  artırılmasında 

ehtiyatlarının təhlili 

 

3.3. 

Məhsul istehsalı və satışının kompüterləşməsi 

 

 

 

 

NƏTİCƏ  VƏ  TƏKLİFLƏR 



 

İSTİFADƏ   OLUNMUŞ   ƏDƏBİYYAT   SİYAHISI 

 

 



 

GİRİŞ 



 

Mövzunun  aktuallığı.  Məlum  olduğu  kimi  məhsul  istehsalı  və  satışı  ilə 

məşğul  olan  hər  bir  müəssisə  ilk  növbədə  bunun  ildən-ilə  artırılmasına, 

keyfiyyətinin işlədilməsinə və yüksək rentabelli olmasına ciddi fikir verir. Məhsul 

istehsalının  və  satışının  ildən-ilə  artırılması  əhalinin  artmaqda  olan  tələbatının 

ödənilməsinə  məhsulun  keyfiyyətinin  yüksəldilməsi  isə  bunun  alıcılıq 

qabiliyyətinin  artırılmasına  səbəb  olur.  İstehsal  edilən  məhsulların  hər  vahidinin 

maya dəyərinin ucuz başa gəlməsi isə başqa şərtlər dəyişməz qaldığı halda məhsul 

satışından yüksək səviyyədə mənfəət əldə olunmasını təmin edir. 

Tam təsərrüfat hesabı ilə işləyən hər bir müəssisə belə bir vəziyyətdə isthesal 

edilən və satılan məhsulların düzgün uçotunun aparılmasını və xərclənən hər manat 

üzərində  ciddi  uçot  nəzarətinin  təmin  olunmasına  ciddi  səy  göstərilməlidir.  Bu 

məqsədlə  müəssisələrdə  məhsul  istehsalı  və  satışı  ilə  əlaqədar  olan  əməliyyatların 

uçotu və auditi günün tələbləri səviyyəsinə uyğun qurulmalıdır. 

Problemin  araşdırılması  vəziyyəti:  Dövlətimizdə  aparılan  elmi-tədqiqat  iş-

ləri  ilə  əlaqəli  ticarətdə  mal  dövriyyə  problemləri  araşdırılması  xüsusi  əhəmiyyət 

kəsb edir. Eyni zamanda də, məhsul satışının uçotu və təhlilinin problemlərinin iş-

lənməsi  və  tətqiqi  sahəsində  postsovet  məkanı  ölkələrinin  alimlərindən  M.İ.Baka-

nov,  L.İ.Kravçenko,  Y.M.Tatısiy,  A.D.Şeremet,  A.N.Kaşayev,  R.İ.Baxçın, 

A.İ.Kavalyev, L.L.Ermoloviç və başqalarının xidmətləri yüksəkdir. 

Son  dövrlərdə  məhsul  satışının  uçotu  və  təhlilinə  aid  problemlərlə  əlaqədar 

məsələlər  Azərbaycan  Respublikasının  iqtisad  uyğun  alimlərindən  S.M.Səbzəli-

yevin,  Q.Ə.Abbasovun,  S.M.Qasımovun,  N.M.İsmayılovun,  S.M.Namazovanın, 

İ.M.  Abbasovun,  H.A.Cəfərlinin,  V.M.Quliyevin,  S.M.Süleymanovun  və 

başqalarının elmi əsərlərində tez-tez rast gəlinir. 

Tədqiqatın məqsədi və vəzifələri. Həyata keçirilən dissertasiya işinin başlıca 

məqsədi məhsul satışının uçotu təhlilinin müasir vəziyyəti, əmtəə material qiymət-

lərinin  mühafizə edilməsi  və ehtiyatların mühafizə edilməsi  üzərində operativ nə-

zarəti təkmilləşdirmək və məhsul satışının istiqamətlərini müəyyən etməkdir. 



 

Bundan    əlavə  əsas  məqsəd  ticarət  kommersiya  təşkilatlarında  məhsul 



satışının    uçotunun  aparılması  qaydasının  hazırki  vəzimyyətinin  araşdırılması, 

onların çatışmayan cəhətlərinin və mövcud nöqsanlarının aşkar edilməsi və aradan 

qaldırılması, məhsul satışının aparılması zamanı mövcud olan mal əməliyyatlarının 

qorunması  və  onlardan  səmərəli  istifadə  olunmasında,  məhsul  satışının  optimal 

səviyyəsinin  təmin  olunmasında  uçot  və  iqtisad  uyğun  təhlilin  funksiyalarının 

uçotu və təhlilini təkmilləşdirmək məqsədilə nəzəri və praktiki təklif və tövsiyyələr 

hazırlamaqdan  ibarətdir.  Buna  görə  də,  dissertasiya  işində  tədqiqatın  məqsədinə 

müvafiq olaraq aşağıdakı vəzifələr kompleksinin həlli nəzərdə tutulmuşdur: 

- mal ehtiyatlarından istifadəni xarakterizə edən göstəricilər sisteminin işlənib 

hazırlanması  və  onların  iqtisad  uyğun  parametrlər  kompleksində  yerinin 

müəyyənləşdirilməsi; 

-  uçot  və  məhsul  satışının  hərəkətini  əks  etdirən  hesabatlar  sisteminin  tək-

milləşdirilməsinə aid praktiki əhəmiyyətə malik təkliflərin işlənib hazırlanması; 

- mal ehtiyatları uçotunun beynəlxalq standartlara uyğun vəziyyətini nəzərdən 

keçirmək və bunun təkmilləşdirilməsi istiqamətlərinin müəyyən edilməsi; 

- mal ehtiyatlarından istifadənin kompleks təhlili metodikasının işlənib hazır-

lanması; 

- mal ehtiyatları uçotu təhlilindən istifadənin metodikasının təkmilləşdirilməsi 

istiqamətlərinə aid təkliflər paketinin işlənib hazırlanması; 

Tədqiqatın  predmeti  və  obyekti:  Yerinə  yetirilən  dissertasiya  işinin  pred-

meti  məhsul  satışının  uçotu,  auditinin  və  təhlilinin  metodikasının  işlənib 

hazırlanması və bunun təkmilləşməsi  hesab olunur.  

Tədqiqatın  nəzəri və  metodoloji əsasını  Azərbaycan  Respublikasının  Milli 

Məclisi  tərəfindən  qəbul  edilmiş  «Azərbaycan  Respublikasının  Vergi  Məcəlləsi», 

«Mühasibat uçotu barəsində» Qanun, Nazirlər Kabinetinin normativ-hüquqi sənəd-

ləri,  görkəmli  iqtisadçı  alimlərin  məhsul  satışının  uçotu  və  təhlilinə  aid  elmi 

tədqiqat işləri təşkil edir. 

Tədqiqatın mənbələri. Tədqiqat prosesində Azərbaycan Respublikası səhmdar 

cəmiyyətlərinin biznes planı, uçot və hesabat məlumatlarından istifadə olunmışdır. 


 

Dissertasiya işində Dövlət Statistika Komitəsinin, Səhmdar Cəmiyyətinin və başqa 



mənbələrin rəqəm məlumatlarından istifadə olunmuşdur. 

Tədqiqatın  mənbəyi:  Tədqiqat  prosesində  Azərbaycan  Respublikası  Səhm-

dar Cəmiyyətinin biznes-plan, uçot və hesabat məlumatları cəlb edilmişdir. Disser-

tasiya  işində  Dövlət Statistika  Komitəsinin,  Açıq  Səhmdar  Cəmiyyətinin  Mərkəzi 

univermağının  və  başqa  mənbələrin  rəqəm  məlumatlarından  geniş  istifadə  olun-

muşdur. 

Tədqiqatın  elmi  yeniliyi:  Təqdim  edilən  dissertasiya  işində  tədqiqatın 

nəticəsində elmi yeniliyə əlaqəli bir neçə nəzəri və praktiki nəticələr göstərilmişdir: 

- mal ehtiyatları uçotunun beynəlxalq standartlara uyğunluğunun müəyyənləş-

dirilmişdir; 

-  məhsul  satışının  uçotunun  təkmilləşdirilməsi  istiqamətləri  müəyyənləşdiril-

mişdir; 


-  məhsul  satışının  qiymətləndirilməsi  nəzəri  metodoloji  və  praktiki  problem-

ləri sistemli şəkildə tədqiq olunmuşdur; 

-  məhsul  satışının  kommersiya  strukturlarınla  istifadəni  xarakterizə  edən 

parametrlərin 

iqtisad 

uyğun 


göstəricilər 

sistemində 

yeri 

və 


rolu 

müəyyənləşdirilmişdir. 

-  mal  ehtiyatlarından  istifadəni  xarakterizə  edən  iqtisad  uyğun  göstəricilər 

sistemi  uçot  və  hesabatın  Beynəlxalq  və  Milli  Standartlara  uyğunlaşdırılması 

nöqteyi-nəzərindən təhlil olunmuşdur; 

-  mal  ehtiyatları  təhlilinin  informasiya  bazası  sayılan  təsərrüfatdaxili  hesa-

batlar  sisteminin  təkmilləşdirilməsinə  aid  elmi  cəhətlər  əsaslandırılmış  təkliflər 

verilmişdir; 

-  məhsul  satışının  uçotu  metodikasına  sistemli  yanaşılaraq  bunun  beynəlxalq 

təcrübə baxımından təkmilləşdirilməsi istiqamətləri uyğun təkliflər işlənib hazırlan-

mışdır. 

Ticarət  fəaliyyəti  göstərən  müəssisənin  auditinin  əsas  məqsədinə  nail  olmaq 

üçün birbiri  ilə əlaqəli bir necə kompleks  məsələlər  həll edilməlidir. Bunlara əsas 

növbətilər daxildir: 



 



Məhsulların saxlanmasına aid qaydaların mövcud olması; 

- Mal-material  qiymətlilərinin  daşınması  uyğun  daxili  nəzarət  sisteminin 

vəziyyətinin öyrənilməsi; 

Mal tədarükü qaydalarının düzgünlüyünün yoxlanamsı; 



- Mal-material əməliyyatlarının sintetik və annalitik uçot reestrlərində əksinin 

düzgünlüyünün yoxlanılması; 

Məhsul  satışından  daxilolmaların  düzgünlüyünün  yoxlanması  və 



təsdiqlənməsi; 

Hesabat  dövrünün  sbununa  məhsul  satışı  ilə  əlaqəli  debitor  borcların 



yoxlanması və təsdiqlənməsi; 

Məsrəflərin  mövcud  məhsul  satışı  əməliyyatlarına  adekvatlığının  müəyyən 



edilməsi; 

Məhsul 



satışından 

formalaşan 

maliyyə 

nəticələrinin 

reallığının 

təsdiqlənməsi; 

Məhsul  satışı  əməliyyatları  zamanı  vergi  və  mülki  qanunvericiliyinin 



tələblərinə əməl olunmasının yoxlanılması  

İşin praktiki əhəmiyyəti. Dissertasiya işində əldə olunmuş nəzəri və praktiki 

nəticələr  kommersiya  strukturlarında  sayılan  mal  ehtiyatları  uçotunun  səmərəli 

təşkilinə  mal  ehtiyatlara  olan  tələbatının  daha  tam  dolğun ödənilməsinə,  bu  məq-

sədlə  bütöv  daxili  ehtiyat  mənbələrinin  səfərbər  olunmasına  əsaslı  şərait  yaradır. 

Dissertasiya işində irəli sürülən əməli təkliflərin tətbiqi kommersitya strukturların-

da  uçotun  və  təhlilin  səmərəli  mexanizminin  yaradılmasını,  bazar  münasibətləri 

şəraitində mal ehtiyatları uyğun qənaətin stimullaşdırılmasının zəruri aspektlərinin 

seçilməsini təmin edə bilər. 

Dissertasiya işinin həcmi və strukturu. Tamamlanmış dissertasiya işi giriş, üç 

fəsildən, nəticə və istifadə edilmiş ədəbiyyat siyahısından, əlavələr, sxemlərdan və 

cədvəllərdən ibarətdir. 

 

 


 

FƏSİL I. HAZIR MƏHSUL İSTEHSALI VƏ SATIŞI BARƏSINDƏ 



ANLAYIŞ, ONLARIN UÇOTUNUN QARŞISINDA DURAN VƏZİFƏLƏR 

1.1.  Hazır məhsul istehsalı və satışı barəsində anlayış, uçotunun və auditinin 

vəzifələri 

Hazır  məhsul  müəssisənin  istehsal  prosesinin  son  məhsuludur.  Hazır  məhsul 

bütöv  istehsal  prosesinin  başa  vurmuş  və  texniki  nəzarət  şöbəsi  tərəfindən  qəbul 

edilən məhsullardır. 

Yüklənib  göndərilmiş  və  ya  buraxılmış  məhsullar,  yerinə  yetirilmiş  işlər  və 

edilmiş xidmətlər dedikdə elə  məhsullar,  işlər  və  xidmətlər başa düşülür ki, hansı 

ki,  onlara  müəssisə  tərəfindən  hesab-ödəmə  tələbnaməsi  yazılır  və  banka  artıq 

təhvil  verilirb,  lakin  alıcı  tərəfirndən  ödənilməyib.  Göndərilmiş  (buraxılmış) 

məhsullar,  göndərilmiş  işlər  və  edilmiş  xidmətlər,  hesab-ödəmə  tələbnaməsini 

ödəməyə kimi tədavül sferasında olur və Buna görə də aydındır ki, xüsusi hesabda 

uçotu alınır, yəni göndərilmiş hesab olunurlar. 

Bazar iqtisad uyğunyyatı şəraitinin məhsul istehsalının və satışının qarşısında 

bir sıra mühüm vəzifələr durur. Bunlara aşağıdakıları aid etmək olur: 

-  məhsul  istehsalı  prosesi  üzərində  ciddi  uçott  nəzarətinin  təmin  etmək.  Bu 

məqsədlə məhsul istehsalına çəkilən məsrəflərin vaxtında ilk sənədlərlə rəsmiyyətə 

salınmasını təmin etmək; 

- istehsal olunmuş məhsulların vaxtında ilk sənədlərdə rəsmiyyətə salınmasını 

həyata keçirmək və bunun uçotda dəqiq əks etdirilməsini təmin etmə; 

-  istehsalı  olunmuş  məhsullara  çəkilən  xərcləri  uçotda  dəqiq  əks  etdirmək  və 

məhsulların istehsal maya dəyərinin düzgün hesablanmasını təmin etmək; 

-  yüklənib  alıcıların  ünvanına  göndərilmiş  məhsulların  vaxtında  və  düzgün 

rəsmiyyətə solanımasını və uçotda əks etdirilməsini təmin etmək; 

-  satılmış  məhsullar  uyğun  əməliyyatları  uçotda  düzgün  əks  etdirilməsini 

təmin etmək; 

-  kommersiya  xərclərinin  saılmış  məhsullara  aid  edilməli  olan  hissəsini 

düzgün müəyyən etmək və satılmış məhsullara dəqiq aid etmək; 



 

-  satılmış  məhsulların  həcmini  və  onların  tam  maya  dəyərinin  obyektiv 



hesablanmasını təmin etmək; 

-  məhsul  satışından  olan  maliyyə  nəticəsinin  düzgün  hesablamaq  və  müvafiq 

hesablarda dəqiq əks etdirilməsi. 

 

 



 

1.2.  Hazır məhsulun qiymətləndirilməsi qaydası və uçotunun qarşısında 

qoyulan tələblər. 

Bütöv emal, yığım və qablaşdırma proseslərindən keçən, müvafiq standartlara 

və  müvafiq şərtlərinə  cavab  verən,  texniki nəzarət şöbəsi  tərəfindən  qəbul  edilən, 

hazır məhsul anbarına, yaxud alıcılara təhvil verən məhsullar hazır məhsullar hesab 

edilir. 

Hazır  məhsulun  tərkibinə  ehtiyat  hissəsi,  yaxud  dəstləşdirici  məmulat  kimi 

alıcılara yüklənən detallar, hisələrə və yarımfabrikatlar da daxil edilirö 

Emal  əməliyyatlarından,  yaxud  dəstləşdirmə  prosesindən  keçməyən,  eyni 

zamanda  də,  anbara  təhvil  verməyən,  bitməmiş  istehsalın  tərkibində  uota  alınan 

məhsullar hazır məhsullar sayılır. 

Məhsulların, yerinə yetirilən işlərin və göndərilən xidmətlərin satışından olan 

gəlirin  həcmi,  kommersiya  təşkilatlarının  və  sənaye  müəssisələrinin  isthesalat  və 

maliyyə fəaliyyətini xarakterizə edən oən mühüm göstərici hesab edilir. 

Məhsul istehsalı və satışı ilə əlaqədar əməliyyatların auditi

qarşısında duran ovəzifələrə aşağıdakıları aid etmək olar:

• - məhsul istehsalı və satışı ilə əlaqədar əməliyyatların ilk sənədlərlə

rəsmiyətə salınmasının və uçotda əks etdirilməsinin düzgünlüyünü

yoxlamaq;

• - məhsul istehsalının və satışının gələcəkdə artırılması sahəsində mövcud

daxili ehtiyat mənbələrini aşkara çıxarıb, istifadəyə vermək barədə təkliflər

vermək və s.

• - məhsul istehsalı və satışı üzrə dövrü hesabatlarda əks etdirilən

məhsullarına reallıq vəziyyətini yoxlamaq;

• - məhsulların keyfiyyəti və çeşidləri üzrə qəbul olunmuş tapşırıqların

yerinə yetirilməsinə vəziyyətini yoxlamaq;


 

Məhsulun satılması ilə təşkialtın (müəssisənin) vəsaitinin dövriyyəsi başa çatı 



rvə  bunun  nəticəsində  də  əldə  edilmiş  gəlirlə  alınmış  əmlakın,  xammalın, 

materialın ödənilməsinə, əməyin ödəniləsi uyğun işçi heyəti ilə, vergi və rüsumuna 

görə  büdcə  ilə,  mütəlif  ayırmalara  görə  büdcədən  kənar  fondlarla,  bank  kreditinə 

görə  bankla  hesablaşmanın  aparılmasına  geniş  imkanlar  yaranır.  Məhsul,  iş  və 

xidmətlərin  satışı  nəinki  istehsal  və  tədavül  xərclərini  ödəməli,  həm  də  istehsalın 

genişləndirilməsi, əsas vəsaitlərin  yeniləşdirilməsi,  modernləşdirilməsi  və yenidən 

qurulmasının,  məhsul  buraxılışı  həcminin  artırılmasının  mühüm  mənbələrindən 

biri olan mənfəət əldə edilməsini təmin etməlidir. 

Məhsul,  iş  və  xidmətlər,  onlara  mülkiyyət  hüququnun  satıcıdan  alıcıya, 

istehsalçıdan  istehlakçıya  keçməsi  anından  satılmış  hesab  edilir.  bu  dövrdən 

onların dəyəri gəlir hesab olunur və ümumi gəlirin tərkibinə daxil edilir. 

Gəlir,  mühasibat  uçotunda  pul  vəsaitinin  və  başqa  əmlakın  daxil  olma 

həcminə eyni zamanda də, məhsulun, işin, xidmətin alıcıya,y axud istehlakçıya ve-

rilməsi nəticəsində əmələ gələn debitor borcunun miqdarına bərabər pul ifadəsində 

ifadə edilən məbləğdə qeydə alınır. 

Məhsulun,  işin,  xidmətin ödənilməsi, pul vəsaiti,  valyuta  yaxud başqa əmlak 

(xammal,  material,  əmtəə  və  i.a.)  vasitəsilə  aparıla  bilər.  Satışdan  vəsaitin  daxil 

olması  hesablaşma-ödəmə  sənədlərinə  (ödəmə  tapşırığına,  ödəmə  tələbnaməsinə, 

kassa-mədaxil  orderinə,  mal  qaiməsinə  və  s.)  əsasən  mühasibat  uçotunda  əks 

etdirilir. 

Yükləmə  mühasibat  sənədlərinin  məlumatlarına  əsasən  başqa  təşkialtlara 

yüklənmiş  (yaxud  ödənilmiş)  məhsulların  və  öz  istehsalı  yarımfabrikatların, 

sifarişçilər üçün yerinə yetirilmiş işlərin və göstərilmiş xidmətlərin, öz xidmətedici 

istehsalatına,  yaxud  təsərrüfatına  buraxılmış  məmulatların  dəyərini  özündə 

birləşdirən satışdan olan gəlirin həcmi müəyyən edilir. gəlirin həcmi əsas göstərici 

kimi təşkialtın təsərrüfat fəaliyyətitnin təhlilinin aparılmasında, biznes-planın tərtib 

edilməsində  və  vergiyə  cəlb  olunmasının  müəyyən  edilməsində  geniş  istifadə 

olunur. 


10 

 

Aparılan  uçotda  məhsullar  natural,  şərti-natural  və  dəyər  ölçüləri  ilə  əks 



etdirilir. Natural ölçü kimi ədəd, litr, ton və sairədən istifadə edilir. onların köməyi 

ilə  analitik  uçot  aparılır  və  məhsulların  növləri,  ölçüləri  və  i.a.  uyğun  miqdarı, 

həcmi və kütləsi hesablanılır. 

Natural  ölçü  ilə  yanaşı  bir  sıra  istehsalatda  oxşar  məhsul  buraxılışı  uyğun 

məlumatları  ümumiləşdirmək  üçün  şərti  natural  ölçülərdən  də  istifadə  edilir. 

məhsulun  şərti-natural  ölçüdə  hesablanması  bunun  faydalılığından,  istehsal  mər-

hələsinin müddətindən, hazırlanmasının əmək tutumundan asılı olaraq hesablanılan 

əmsalın köməyi ilə yerinə yetirilir. Şərti-natural ölçülər qara metallurgiya, konserv 

və kimya sənayesində istifadə olunur. 

Natural,  şərti-natural  ölçülərlə  yanaşı  dəyər  ölçüsündən  də  istifıadə  edilir. 

dəyər  ölçüsünün  köməyi  ilə  sintetik  və  analitik  uçot  aparılır,  məhsul  buraxılışı 

göstəri  cisi,  gəlirin  həcmi  və  məhsul  satışından  əldə  edilən  maliyyə  nəticəsi 

müəyyən  edilir.  dəyər  göstəricisi  formalaşan  zaman  məhsulun  normativ  (plan)  və 

hüquqi maya dəyəri, satışı qiyməti uyğun qiymətləndirilir. 

Məhsulun, bunun satışının, anbarda saxlanmasının eyni zamanda də, maliyyə 

nəticəsinin  hesablanması  uyğun sintetik  və analitik  uçotun düzgün  təşkil edilməsi 

üçün qiymət-nomenklaturasının xüsusi əhəmiyyəti vardır. 

Qiymət  nomenklaturu  buraxılan  məhsulun  siyahısını  özündə  cəmləşdirir.  O, 

təşkilatın  özü  tərəfindən  hazırlanır.  Bunun  hazırlanması  zamanı  məhsulların 

(məmulatların) müxtəlif nihanələr (təyinatı, modası, artikulu, markası, növü və s.) 

uyğun  təsnifatı  əsas  götürülür.  Buna  müvafiq  olaraq  nomenklatura  nömrəsində 

rəqəmlərin müqdarı təyin edilir. qiymət nomenklaturasıda onların nişanələrini, ölçü 

vahidlərini  və  uçot  qiymətini  xarakterizə  edən  nomenklatıra  növrəsi,  məhsullun 

(məmulatın)  adı  göstərilir.  Uçot qiyməti  kimi  normativ  (plan)  dəyərindən  və  uçot 

qiymətitndən  istifadə  edilir.  təşkialtda  kompüterlən  istifadə  edilən  zaman  qiymət-

nomenklaturuna  əlavə  olaraq  məhsul  buraxılışı  və  alıcılar  haqda  daha  geniş 

nişanələri  özündə  əks  etdirən  məlumatlar  tərtib  olunur.  Xüsusi  ilə  bu  məlumata 

nomenklatura  nömrəsindən  başqa  vergiyə  cəlb  edilməyən  məhsulların,  vergi 

dərəcələri  və  s.  də    daxil  edilir.  bu  cür  siyahısının  bazasında  əsas  istehsalatın, 


11 

 

köməkçi  sexlərin,  xidmətedici  təsərrüfatın,  ayrı-ayrı  sex  və  sahələrin  məhsul 



buraxılması haqda məlumatlar tərtib edilir. 

Hazır  məhsul,  yerinə  yetirilmiş  iş  və  göstərilmiş  xidmətlərin  buraxılışı  və 

satışı sintetik hesablarda onların həqiqi maya dəyəri ilə əks etdirilir. 

 

Cari  uçotda  normativ  (plan)  maya  dəyərindən,  yaxud  satış  qiymətindən 



istifadə  edən  zaman  göstərilən  dəyərlilər  arasında  əmələ  gələn  kənarlaşmanın 

(fərqin) yüklənmiş, satılmış həcminini anbarda qalan və yüklənən məhsul qalıqları 

arasınca müəyyən edilməsi və bölüşdürülməsi zəruriyyəti meydana çıxır. 

Kənarlaşma  (fərq,  həqiqi  maya  dəyərini  normativ  (plan)  maya  dəyəri,  yaxud 

satış  qiyməti  ilə  müqayisə  etməklə  istehsalatdakı  buraxılış  məhsullar  uyğun 

müəyyən  edilir.  onların  ay  ərzindən  yüklənmiş  (satılmış  məhsulların  və  ayın 

axırına  anbarda  (yüklənmədə)  qalan  qalığı  arasında  bölüşdürülməsi,  məhsulların 

ayın  əvvəlinə  qalan  qalığı (anbarda,  yükləmədə)  və  cari  ayda  buraxılan  (yüklənə, 

satılan)  məhsulların  dəyərinin,  həmin  həcmdə  normativ  (plan  maya  dəyərinə, 

yaxud satış qiymətinə olan nisbəti kimi hesablanan orta faizlə yerinə yetirilir. 



Yüklə 1,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin