Fermentlar ishtirokida boradigan reaksiyalar Reja: 1. Fermentlar 2. Fermentlarning klassifikatsiyasi. 3. Ligazalar. 4. Transferazalar Hozirgi vaqtda 850 ortiq turli xildagi fermentlar aniqlangan. Ularning klasifikatsiyasi asosan ularning ta’siriga qarab belgilanadi.
Butun jaxon bioximiklar uyushmasi tavsiyasiga ko’ra quyidagi 6-ta sinfga bo’linadi:
Degidrogenezaning ta’siri pH
1. Oksidoreduktozalar (oksidlovchi kaytariluvchi fermentlar). Bu sinfga vodorod atomlari va elektronlarni tashuvchi (degidrogenaza, oksidoza, peroksidaza, katalaza) fermentlar kiradi. Bu sinfga mansub bo’lgan fermentlar nafas olish va bijg’ish jarayonlarida oksidlovchi kaytariluvchi reaktsiyalarni boshqaradi.
Fermentlar R -
ular birta birikmadan boshqa bir birikmaga to’liq bir atom gruppalarini tashiydi masalan: fosfor kislotasi qoldiqlari, monosaxaridlar va aminokislotalar qoldiqlari, amin yoki metil guruhlarini tashiydi. Bu sinfga atom va atomlar guruppasining molekulalar ichida va molekulalararo ko’chishini katalizlovchi fermentlar kiradi:
Transferazalar fermentlarning eng katta sinfi bo’lib, 500 dan ortiq individual fermentlarni o’z ichiga oladi. Bu fermentlar eng muhim metabolitik protsesslar – turli shakarlar, nukleotidlar, makromolekulalarni fosforlash reaktsiyalarini katalizlashi tufayli ularni aktivlaydi, monosaxaridlar qoldig’ining tashilish reaktsiyalari orkali di- oligo- va polisaxaridlar sintezini amalga oshiradi va xakozo.
+ R1
R + R1 -
Transferazalar bu sinfga turli xil reaktsiyalarni tezlashtiradigan bir qator fermentlar kiradi. Bu fermentlarning ba’zilari suvni parchalashda, ba’zilari esa SO2 va amiakni parchalashda katalizator sifatida ishtirok etadi. Masalan: al’dolaza fermenti fruktozofosfatni 2 molekula fosfotriozga parchalanishini tezlashtiradi.
Liazalar Uglerod - uglerod liazalar uglerod-uglerod bog’larini uzish reaktsiyalarini katalizlab, ko’pincha dekarboksillanish reaktsiyalarini amalga oshiradi.
Misol: oksalatdekarboksilaza (4.1.1.2 - oksalatkarboksiliaza); al’dolaza (4.1.2.7 – ketozo – 1 – 1 - fosfat aldegidliaza).
Uglerod - kislorod liazalar.Bu kichik sinf fermentlari S – O bog’larni uzishga aloqador reaktsiyalarni katalizlaydi.
Misol: fumaratgidrataza (4.2.1.2 - malatgidroliaza).
Uglerod – azot liazalar C – H bog’larni uzadi. Ular malekulardagi dezaminlanish reaktsiyalarini katalizlaydi.
Misol: aspartatammiakliaza (4.3.1.1 - aspartatammiakliaza).
Uglerod – oltingugurt liazalar organizmda desul’furlanish reaktsiyalarini amalga oshiradi.
Misol: tsisteindesul’fgidraza (4.4.1.1 – tsisteinvodorodsul’fidliaza, dezaminlaydigan).
Uglerod – galogen liazalar. Bu kichik sinfga kiruvchi fermentlar uglerod – galogen bog’larini uzadi.
Misol: DDT – dixlorgidraza (4.3.1.1, 1.1.1 – trixlor – 2 – 2 – bis, n – xlorfenil, etangidroxloridliaza).
CH
R-C
C-OH
C-OH
CH
HC
H
O
H
O
+
CH
R-C
C=O
C=O
CH
HC
+
2H2O
Peroksidaza perekis vodorod yordamida polifenolim oksidlanishi natijasida Xinon va suv hosil bo’ladi.
