Ichki yonuv motorlarida porshenning ilgarilama-qaytma haraka I krivoship-shatun mexani/. mi vositasida tirsakli valning aylanma harakaliga aylanadi

14 -bob. K R IV O S H IP - S H A T U N M E X A N IZ M I D IN A M IK A S I
I - §. Krivoship-shatun mexanizmi kinematikasi

Ichki yonuv motorlarida porshenning ilgarilama-qaytma haraka(i krivoship-shatun mexani/.mi vositasida tirsakli valning aylanma harakaliga aylanadi.

Krivoship-shatun mexanizmi markaziy (bunda tirsakli val va silindrlar okqlari bir tekislikda votadi, 14.1-rasm, a) yoki de/aksinl (bunda tirsakli val va silindrlar o'qlari har xil tekisliklarda yotadi, 14.1-rasm, b) boMishi mumkin. Porshcn barmog'ining o‘qi siljitilishi hisobiga ham dczaksial mcxamzm hosil bolishi mumkin.
De/aksial krivoship-shatun mcxanizmli motorda silindro'qi tirsakli val o‘qiga nisbatan uning ayianishi yo'nalishida e (dczaksai) masofaga siljigan boladi. Bu siljish porshcn yolining 10% dan katta bo'lmavdi.
14.1-rasm. Krivoship-shatun mexani/mlari sximalari: a — markaziy; h — dezaksml

Dczaksaj kiritilishi nalijasida:
- ishchi yo ! paytida porshciming silindr dcvoriga bosimi kamayadi va hit hosim siqish volida ortadi. natijada silindrning ycyilishi bir tckisda bo'lishga yaqinlashadi;
porshcn yo‘li biroz ortadi, natijada motorning ishchi hajmi, deniak quvvali ham biroz ko‘payadi;
-• VC’ I IN yaqinida porshcn tc/ligi kamayadi, natijada (deyarli o‘zgarmas hajmda) yonish jarayoni yaxshilanadi;
— tirsakli val taqsimlash vallari orasidagi masóla katüilashadi, natijada shaiun quyi kallagi to’siqsi/ aylanishi uchun /arur bo‘lgan joy kengayadi.
Motorlar aylanishlar diastotalari ortib borgani sari vuqorida qavd etilgan af/alliklardan ba'/.ilarining ahamiyati kamayib boradi, chunki ishqaianish ishi, asesan, inci*siya kuclii hilan aniqlana boshlanadi, u esa dc/aksajga deyarli bog‘liq boimavdi.
Porshcn bannog'i porshcn o'qiga nisbatan siljigan krivoship-shauin mcxani/mli motorlar ham dc/.aksial krivoship-shatun mcxani/mli motorlar cga boigan afzalliklarga cga boiadilar. Bunday motorlar tobora ko'proq qo‘llanmoqda. Bu moiorlardagi dczaksaj laxminan
0.02 R bo'ladi.
Porshcn dezaksaji kichik bo'lganligi tufayli dezaksial krivoship- shatun mexani/mining kincmatik hisobini markaziy krivoship-shatun mcxamzmi tormulalan bokyicha bajarish mumkin.
14.1-« rasmda markaziy krivoship-shatun mexani/mining asosiy belgilanishlari kcltirilgan: (p — krivoshipning burilish hurchagi: /i — shaiun o'qining silindr o'qiga nisbatan og'ish hurchagi; R — OH — krivoship radiusi: ~ AB — shatun u/unligi; X — R/Lsh — krivoship radiusining shatun u/unligiga uisbati: R t L Kh ~ A'O — tirsakli val o'qidan Y C 'IIN (A'- nuqta) gacha bo'lgan masofa; »V. — porshcn (porshcn barmog‘i o‘qi — A nuqta)ning joriy siljishi.
Motorda ta’sir qihivclii inersiya kuchlarining qiymatlari yuqorida
qa>d ctilgan oMchamlar \a ularning nisbatlariga bogliq.
Nisbat X = R/L^ kamayi.shi hilan kattalashishi hisobiga) inersiya va normal kuchlar kaniayib boradi. Ickin hunda motor balandligi va massas! ortadi. Avtomobil va traklor motorlaiida A - 0,23—0,30 qahul qilingan.
Krivoship-shatun mexanizmi ko'rilganda, odatda, tirsakli valning burchak tc/ligi o’zgarmas deb, ya’ni uning burilish hurchagi vaqlga
но
40
о


-40
- R C o sq


¡4.2-ra.sm. Porshen siljishi grafigi

proporsional deb qabul qilinadi. Amalda esa valuing burehak lezligi ol/gari.ivchi boïadi, sababi — valning burovchi momenli barqaror bo'lmaydi. Motor ishining barqaror rcjimlarida tirsakli valning aylanishlar chastotasi juda kam oraliqda o‘zgaradi. Faqat dinamikaning maxsus masalalari, xususan, tirsakli val ti/imining tebranishlari ko'rilganda burehak tczlik o‘zgarishlari hisobga olinadi.

Krivoship-shatun mexanizmi kineinatikasining hisobi porshcn yo‘li (siljishi). tezligi va tezlanishini aniqlashga keltiriladi.
Hisoblashda porshen kinematikasi faqal burehak
funksiyasi bo‘l- gan ifodadan foydalanish qulay.
14.2-rasmda porshenning siljishi va bu siljish tashkil eluvchilarining grafiklari keltirilgan.
Dezaksial krivoship-shatun mexani/mida porshenning siljishi: