İqtisadi Antropologiya nədir?

İqtisadi Antropologiya

İqtisadi Antropologiya nədir?

İqtisadi Antropologiya istehsal prosesinin insanın daxili aləmini, düşüncəsini, məqsədini öyrənir. XİX əsrin sonunda müstəqil elm kimi universitetlərdə tədris edilməyən başlandı. İstehsal prosesində insanlar arasındakı əlaqələri öyrənənlər siyasi iqtisadçı adlanırdı. Lakin əmtəə-pul münasibəti ön planda idi, əsas fəhlə ilə burjua, istehsalçı ilə istehlakçı arasında əlaqənin öyrənir. bəzən onlar kapitalizmə qədərki istehsal prosesini öyrəndikdə isə ancaq istehsal prosesinin alətlər tərəfini öyrənirdilər, həmin dövrdəki insanlar arasındakı münasibəti öyrənmirdilər.Sosioloq iqtisadçikar  daha çox adət ənənələri, əxlaq normalarını öyrənirdilər. İqtisadçilar belə hesab edirdi ki, insanlıq yaranandan müasir dövrə qədər bütün münasibətlərin kökündə kapitalizm var idi və bu həm əzəlidir həm də əbədidir. Bəziləri buna qarşı çıxdi, elə xalqlar var ki hələ də ibtidai icma quruluşubda qalıb, onları öyrənərkən məlum olur ki, onların iqtisadi münasibətlər sistemi kapitalizmə tamamilə fərqlənir. Bunun öyrənilməsi də etnoloqlarin köməyi ilə baş verib.

İbtidai İqtisadiyyatin öyrənilməsi addımını ilk dəfən rus ekonomisti  1881-ci ildə Liber atıb, əsərinin adı "İbtidai cəmiyyətin iqtisadi mədəniyyəti oçerkləri " İA insanların mal və xidmət təminatı sahəsində qiymət və qarşılıqlı əlaqənin öyrənir. XİX əsrin sonlarında formal iqtisadiyyat və ya marjinalizm deyilən iqtisadi nəzəriyyə yarandı. Marjinalistlərin səhvi belə idi ki, onlar çalışırdi ki elə iqtisadi sistem yaratsınlar ki, bütün xalqlar vahid sistemə tabe olsun, bu mürtəce fikir idi.

İqtisadı Antropologiya öyrənən etnoloqlar

İbtidai xalqların öyrənilməsində ikinci addım Funksonalizm banisi Malinovski tərəfindən atılıb.  1914-1921-ci ildə Trabian adasında qəbilələr arasında yaşadı.  Trabian adasının albinosları əsərində xüsusi iqtisadiyyat nəzəriyyəsi yaratdı. O bildirir ki, Kapitalizmə qədərki istehsal prosesində elə məqamlar var ki, onlar kapitalizmə bağlıdı ama müasir dövrdə onları kapitalizmin elementi kimi deyil dini ritual kimi qəbul edirlər. Bu onun ən böyük addımı idi.  XX əsrin ilk onliklərində Malinovskinin Sakit Okean adalarında topladığı materiallar əsasında baza- əhəmiyyətli nüfuzlu iqtisadiyyat deyilən nəzəriyyə  yarandı.

İqtisadı Antropologiya öyrənən etnoloqlar

İqtisadi Antropologiya inkişaf tarixi

XX əsrin ilk onliklərində Malinovskinin Sakit Okean adalarında topladığı materiallar əsasında baza- əhəmiyyətli nüfuzlu iqtisadiyyat deyilən nəzəriyyə  yarandı. XX əsrin 30-cu illərində tədqiqat obyekti feodalizm cəmiyyətindəki kənd cəmiyyətləri iqtisadi münasibətləri öyrənildi. XX əsrin 40-ci illərində iqtisadi A-da substanstivist nəzəriyyə yarandı. Bu istiqamətin əsas qidalandırıcısi yenə Malinovski idi. Rəsmi banisi tarixçi iqtisadi Polani sayılır. 1944-ci ildə Böyük Transformasiya kitabını dərc etdi, burada ibtidai cəmiyyət və kapitalist cəmiyyətlərin iqtisadi sistemlərinin tam fərqli olduğunu göstərdi. Bununla yanaşı bir sıra sinfə qədər ki və keçid cəmiyyətlər və  qədim cəmiyyətin iqtisadi sistemlərini bir birindən fərqləndirdi. Asiya-şərq istehsal üsulu ilk dəfə öyrənib. Elmi termin ilk dəfə 1930-cu ildə işlənib. Əsas isə XİX sonu XX əvvəli qoyulub.

İqtisadı Antropologiya və İqtisadiyyatın fərqləri

İqtisadi Antropologiyanın İqtisadiyyatdan əsas fərqi iqtisadçılar yaşadığı dövrdəki iqtisadiyyati öyrənir. İqtisadi Antropologiya isə bazarla əlaqəsi olmayan kənd cəmiyyətlərdəki iqtisadi münasibətləri öyrənir, və ibtidai icma və quldarlığı öyrənir. Ən çox öyrəndiyi sahə  isə feodalizmdir. Elm inkişaf etdikcə İqtisadi Antropologiya özü də müəyyən dərəcədə həm də kapitalizmə aid olan iqtisadi sistemdən istifadə edir, buna müqayisə və analitik yanaşma daxildir.

İqtisadi Antropologiya bölgüləri

• İstehlak
• İstehsal
• Mübadilə

İstehlak -İqtisadçilarin əsas müddəalari odur ki, insanlar arzularını həyata  keçirməyə çalışırlar. Antropoloqlar isə iqtisadçilari arzu istək və onu həyata keçirilməyə fərqli mövqedən yanaşır. İqtisadiyyatda arzu və istehlak terminləri bir-birini əvəz edə bilir. İstehlakçılara görə təbii istək sosial tələbat və baza tələbatı bir-birindən  fərqləndirilir. Antropoloq Saliens bu fikri rədd edir. Arzu istəklə istehlak arasında çox böyük fərq qoyur. Saliensə görə baza tələbatı instiklərlə bağlıdır. Bu yeməyə içməyə geyimə olan tələbatdir. Arzu istək isə insanın daha yüksək və ya aşağı statuslu insanla müqayisəsinin vəhdətində yaranır.

İstehsal- insanların yaşamaq üçün yemək, geyim, yaşayış yeri istehsal edir.Yeyinti məhsullarının istehsalı ilə kənd təsərüffatı məşğul olur.Bu istehsal üsulu insanların yaşadığı hər yerdə paradoksal olasa ,da şəhərdə məşğul olurlar

Mübadilə — müxtəlif məşğuliyyət növləri ilə məşğul olan insan qruplarının hazırladıqları məhsulları bir-biriləri ilə dəyişmələri. Həm müasir həm keçmiş cəmiyyətlərdə mübadilə formaları dəyişib. Misirdə mübadilə vasitəsi mis olmuşdu. Sonralar qızıl, kağız pullara çevrilir. Hətta müasir cəmiyyətdə də kağız pullar öz əhəmiyyətini itirir.

DİQQƏTİNİZ ÜÇÜN TƏŞƏKKÜRLƏR