M Ü n d ə r I c a t bir neçə söz
Yüklə 3,15 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II fəsil. PROTODİLLƏRİN PARÇALANMASI DÖVRÜ. ŞUMER DİLİ
- III fəsil. PROTOAZƏRBAYCAN DİLİ DÖVRÜ (E.ə. III minillik - e.ə.I minilliyin birinci yarısı)
- IV fəsil. AZƏRBAYCAN DİLİNİN ƏMƏLƏ GƏLMƏSİ (e.ə. IV əsr - e. V əsri)
- V fəsil. ŞİFAHİ ƏDƏBİ DİLİN TƏŞƏKKÜLÜ (VI-VIII əsrlər)
- VI fəsil. YAZILI ƏDƏBİ DİLİN TƏŞƏKKÜLÜ (IX-XII əsrlər)
- Qəzənfər Şirin oğlu Kazımov
- -Azərbaycan dili tarixi; -müasir Azərbaycan dilinin quruluşu; -bədii əsərlərin dili; -komizm (satira və yumor) nəzəriyyəsi;
- Orta məktəb dərsliklərim
- Q.Ş.KAZIMOV 27.01.2003 Bir neçə söz
M Ü N D Ə R İ C A T
II fəsil. PROTODİLLƏRİN PARÇALANMASI DÖVRÜ. ŞUMER DİLİ
III fəsil. PROTOAZƏRBAYCAN DİLİ DÖVRÜ (E.ə. III minillik - e.ə.I minilliyin birinci yarısı)
IV fəsil. AZƏRBAYCAN DİLİNİN ƏMƏLƏ GƏLMƏSİ (e.ə. IV əsr - e. V əsri)
V fəsil. ŞİFAHİ ƏDƏBİ DİLİN TƏŞƏKKÜLÜ (VI-VIII əsrlər)
VI fəsil. YAZILI ƏDƏBİ DİLİN TƏŞƏKKÜLÜ (IX-XII əsrlər)
N ə t i c ə
Qəzənfər Şirin oğlu Kazımov 3 martt 1937-ci ildə Azərbaycan respublikası, Cəbrayıl rayonunun Soltanlı kəndində anadan olmuşdur. Atası Allahverdiyev Şirin Kazım oğlu məktəb direktorluğundan müharibəyə getmiş və 1943-cü ildə cəbhədə həlak olmuşdur. Anası Verdiyeva Xeyrənsə Fərhad qızı uzun müddət (1960-cı ilə qədər) kolxozda işləmişdir; 12 yanvar 2003-cü ildə vəfat etmişdir.. Q.Ş.Kazımov 1955-ci ildə Soltanlı kənd orta məktəbini, 1960-cı ildə V.İ.Lenin adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun tarix-filologiya fakültəsini bitirmişdir. İki il - 1960-1962-ci illərdə Soltanlı kənd orta məktəbində müəllim işləmiş, 1962-ci ildə Azərbaycan dilçiliyi ixtisası üzrə Pedaqoji Universitetin aspiranturasına daxil olmuşdur. 1967-ci ildə namizədlik, 1988-ci ildə doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. Namizədlik dissertasiyasının mövzusu: "Ə.Haqverdiyevin dramaturgiya dili"; doktorluq dissertasiyasının mövzusu: "Azərbaycan sovet satirik nəsrinin dili.1920-1940-cı illər (komizmin dil vasitə və üsulları problemi)". Q.Ş.Kazımov Pedaqoji Universitetdə müəllim (1965-1971), dosent (1972-1988), professor (1989-1998) vəzifələrində işləmişdir. 1989-1997-ci illərdə Pedaqoji Universitetin filologiya fakültəsinin dekanı olmuşdur. Bir müddət Pedaqoji Universitetdə müdafiə şurasının sədr müavini (1990-1994), sonralar Ali Attestasiya Komissiyasında ekspert şurasının üzvü (1996-1999) olmuşdur. 1979-cu ildən Təhsil Nazirliyi nəzdində filologiya üzrə elmi-metodiki şuranın üzvüdür. 1999-cu ildən Nəsimi adına Dilçilik institutunda aparıcı elmi işçi işləmişdir; 2001-ci ildən həmin institutun Azərbaycan dialektologiyası şöbəsinin müdiridir. Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Asiya Kral Cəmiyyətinin üzvüdür. Böyük Britaniya, Kembric Bioqrafiya İnstitutunda və ABŞ Bioqrafiya İnstitutunda qeydə alınmışdır. Ədəbi tənqidlə məşğuldur. Respublika Yazıçıları Birliyinin və Respublika Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür. Ailəlidir. İki övladı var. Əsas əsərləri: "Azərbaycan dilindən təcrübi məşğələlər" (1973), "Yazıçı və dil" (1975), "Komik-bədii vasitələr" (1983), "Bədii ədəbiyyatda komizm üsulları" (1987), "Qurbani" (1990), "Qurbani və poetikası", (1996), "Sənət düşüncələri" (1997), "Dilimiz-tariximiz" (1998), "Müasir Azərbaycan dili.Sintaksis" (2000), «Azərbaycan dilinin tarixi (Ən qədim dövrlərdən XIII əsrə qədər)» və s. Ali və orta məktəblərin "Azərbaycan dili" dərsliklərinin ("Azərbaycan dili",7-8-ci siniflər üçün dərslik, 1983=cü ildən; "Azərbaycan dili", rus məktəbinin 2-3-cü sinifləri üçün dərslik, 1977-ci ildən; «Azərbaycan dili» - 8-9-cu siniflər üçün – 2003-cü ildən ; "Müasir Azərbaycan dili.Sintaksis", ali məktəblər üçün dərslik, 2000) müəllifidir. Mərkəzi mətbuatda 200-dən artıq elmi və elmi-publisistik məqaləsi çap olunmuşdur. Əsas yaradıcılıq tstiqamətləri:
-müasir Azərbaycan dilinin quruluşu; -bədii əsərlərin dili; -komizm (satira və yumor) nəzəriyyəsi; -üslub və üslubiyyat məsələləri; -ədəbiyyatşünaslıq məsələləri; -etimologiya; -metodika. dilin tədrisi Q.Ş.KAZIMOV 24.01.2002 
MƏQALƏLƏR: 1998
1999
2000
2002
2003 1. «Tiqana» (2003) kitabına rəy. 2. Kəlbəlayı İsmayıl ağırlığı və ya Fərman Kərimzadəni xatırlarkən. –«Vedibasar» qəzeti N2 18 mart 2003. 3. The first human language and ist derivations – Azerbaijan – Azerbaydjan qazerbaydjansı, «Nurlan» nəşriyyatı N1-2, 2003, s. 56-59. 4. Dilimizin bu günü.-Xudafərin qəzeti 28 dekabr 2002. N 14. 5. Nüvədi yanğısı və ya toponimlərin yeni ömrü. – Əmdəməli Əliyevin «Azərbaycan dilinin meğri şivələri» (Bakı, Elm, 2003) əsərinə ön söz. S. 35-50. 6. Ədəbi dilimizin təşəkkül yolu. «Paritet» qəzeti 14 16 iyun 2003, N, 65 – 516.
1.Əzık dramaturqii A.Axverdieva.-AKD,1965,35 s. 2.Azərbaycan dilindən təcrübi məşğələlər.-Bakı, APİ nəşri, 1973,297 s.(kollektiv) 3.Yazıçı və dil.-APİ nəşri,1975,228 s. 4.Komik-bədii vasitələr.-Bakı,Yazıçı,1983,188 s. 5.Qurbani.-Bakı,Yazıçı,1984,47 s.(rus dilində) 6.Əzık azerbaydjanskoy sovetskoy satiriçeskoy prozı.1920-1940 qq.(problema əzıkovıx sredstv i priemov komiçeskoqo),-ADD, Baku,1987,62 s. 7.Bədii ədəbiyyatda komizm üsulları.-Bakı, "Maarif",1987,228 s. 8.Azərbaycan yazıçılarının əsərlərindən səhifələr (F.Həsənovla).-Bakı,"Maarif",1988,77 s. 9.Qurbani (Toplayanı, tərtib edəni, ön sözün müəllifi Q.Kazımov).-Bakı Universiteti Nəşriyyatı,1990,278 s. 10.Qurbani və poetikası.-Bakı, ADPU nəşri,1996,198 s.(monoqrafiya) 11.Sənət düşüncələri.-Bakı, Dövlət Kitab Palatası,1997,576 s. 12.Dilimiz-tariximiz.-Bakı,Elm,1998,280 s. 13.Müasir Azərbaycan dili.Sintaksis.Ali məktəblər üçün dərslik.Bakı,"Ünsiyyət",2000,496 s. 14. Azərbaycan dilinin tarixi.Ən qədim dövrlərdən XIII əsrə qədər.-Bakı, Təhsil» nəşriyyatı,2003.
1.Azərbaycan dili.-Rus məktəbinin 2-ci sinfi üçün (M.Səfərovla),1977-1995-ci il nəşrləri. 2.Azərbaycan dili.Rus məktəbinin 3-cü sinfi üçün,1996-cı il və sonrakı nəşrlər. 3.Azərbaycan dili.Azərbaycan məktəbinin 7-8-ci sinifləri üçün (M.Şirəliyev və M.Hüseynzadə ilə),1983-1993-cü il nəşrləri. 4.Türk dili (Y.Seyidovla birlikdə).-7-8-ci siniflər üçün, 1994. 5.Azərbaycan dili (Y.Seyidovla).-7-8-ci siniflər üçün, 1995 -2002-ci il nəşrləri.
Q.Ş.KAZIMOV 27.01.2003
İran, rus, Avropa və bir sıra Azərbaycan dilçi və tarixçilərinin yazdıqlarına görə, şimallı-cənublu Azərbaycan ərazilərində türk tayfaları bizim eranın əvvəllərindən görünməyə başlamış, Azərbaycan xalqı və onun dili XI əsrdə səlcuqların, XIII əsrdə monqolların Cənubi Qafqaza gəlişi ilə təşəkkül tapmış, Azərbaycan dili XVI-XVIII əsrlərə qədər Anadolu türklərinin dilindən fərqlənməmişdir. Bu fikrin arxasında qeyri-elmi və qərəzli bir konsepsiya durur. Başqa neytral münasibətdə alimlərin Azərbaycan xalqının tarixinə son dərəcə səthi yanaşdıqlarını göstərir. Hər iki hal Azərbaycan dilinin mənşəyini təhrif edir, Azərbaycan xalqının, Azərbaycan dili və dövlətçiliyi tarixinin düzgün öyrənilməsi işinə əngəl törədir. Xalqın başının çörək və Qarabağ dərdi ilə qarışıq olduğundan istifadə edən bə’zi qələm sahibləri onun şanlı tarixini başqasının adına yazır, dilini kökündən qoparıb “qafqazdilli”, “irandilli” deyə boğazına yabançı dil soxmağa, onu gəlmə bir xalq kimi təqdim etməyə, ruhdan və gözdən salmağa çalışır. Tarixi gerçəkliyə zidd olan bu konsepsiya saysız yanlış müddəalar doğurur, bəşər tarixinin saxtalaşdırılmasına, etnik mənsubiyyət məsələlərinin siyasi konyunkturalar əsasında “müəyyən” edilməsinə səbəb olur. Tarixi həqiqətin təhrifi bəşərin elmi şəkildə müəyyən edilmiş inkişaf yolunun təhrifindən başlayır. Uydurma konsepsiyaya görə, türklərin ilkin beşiyi Mərkəzi Asiya olmuş, türklər Altayda doğulmuş, Altayda artıb-çoxalmış, Avropa ərazilərinə, Cənubi Qafqaza və Ön Asiyaya oradan yayılmışlar. Bütün yanlış müddəalar buradan başlayır. Bu konsepsiyanın tərəfdarları hindavropalıların və sami tayfalarının yaşıdı olan türkləri cavanlaşdırmaq, “gənc xalqlar” sırasına daxil etmək üçün dəridən-qabıqdan çıxırlar. Guya türklərin tarixi hunlardan başlayır - hunlardan o tərəfə “türk” anlayışı yoxdur və s. Arxeoloji və tarixi materiallar ulu dilin (ilk bəşər dilinin) harada meydana çıxdığını, dil ailələrinə harada təcrid olunduğunu, ilkin miqrasiyaların nə zaman və haradan başladığını öyrənmək üçün əsaslı material verdiyi halda, tarixçilərin yönü başqa səmtə düşmüşdür. Arxeoloji mədəniyyət çoxdan sübut etmişdir ki, bəşər sivilizasiyası və ümumiyyətlə hər şey, o cümlədən müasir insan tipinin əsas əlaməti olan dilin təşəkkülü, dialekt parçalanmaları və ilkin miqrasiyalar buradan - Ön Asiyadan başlamışdır. Başqa cür desək, bəşərin inkişaf yolu ilkin miqrasiyaların yönünün Şərqdən Qərbə deyil, Qərbdən Şərqə olduğunu, kimmerlərin, sakların, skiflərin, hunların Qərbə hərəkətinin onların neçə min il sonrakı geri miqrasiyası olduğunu göstərir. Keçən onilliklərdə ən mühüm problem e.ə.III-I minilliklərdə Ön Asiyada türk varlığının sübutu olmuşdur. Bütöv və aydın mətnlər əldə edilməsə də, mixi yazılarda mühafizə olunmuş külli miqdarda etnonim, toponim və antroponimlərin təhlili Azərbaycan aborigenlərinin türkdilli olduğunu sübut etmişdir. Hələ keçən əsrin 70-80-ci illərində O.Süleymenov, T.Hacıyev, A.Məmmədov və başqaları tarixi aspektdə şumer-türk leksik araşdırmaları aparmaqla elmi ictimaiyyət arasında Azərbaycan türk dilinin qədimliyinə böyük maraq yaratdılar. Şərq tarixinin öyrənilməsində böyük xidmətləri olan Y.B.Yusifov sonrakı dövrlərdə bütün müqavimətləri qıraraq böyük cəsarətlə Azərbaycan türk tarixinin həqiqi mənzərəsini yaratdı. (“Azərbaycan tarixi”,1994) Onun yaradıcılığı e.ə.III minilliyin əvvəlindən - Aratta dövründən bu yana ölkəmizin ərazilərində türk etnoslarının, türk dövlətçiliyinin, türk tayfa dillərinin tarixi rolunu aşkara çıxarmaq baxımından zəngin elmi-nəzəri bilik verir. Qədim Şərq dillərinə yaxşı bələd olan Y.B.Yusifov Azərbaycan xalqının tarixini saxtalaşdıran konsepsiyanın güclü mühafizəçilərindən çəkinmədən uzun axtarışlar prosesində xalqımızın tarixi inkişaf yolunu düzgün işıqlandıran və akademik “Azərbaycan tarixi”nin (1998) uydurma konsepsiyasını əvvəlcədən uçurub-dağıdan həqiqi elmi tarix yaratdı. Bu tarix öz gerçəkliyi ilə oxucuda vətənpərvərlik duyğuları yaradır, xalqa onun keçmişini sevdirir. Təqribən eyni vaxtda eyni duyğu və düşüncələrlə meydana çıxan Q.Ə.Qeybullayev etimoloji araşdırmalarının zənginliyi ilə Y.B.Yusifovun aşkara çıxardığı elmi həqiqəti tam mə’nası ilə faktlaşdırmış oldu. Q.Ə.Qeybullayev lullubi, kuti, turukki, kassi, Manna, Mada, kimmer, skif, sak, alban, Atropatena xüsusi adlarının (etnonim, toponim və antroponimlərin) böyük bir qismini bir lay şəklində mənşə araşdırmalarına cəlb edərək türk dilinin Ön Asiyadakı qədimliyini görmək istəməyənləri əsaslı faktlar qarşısında qoydu. İlk dəfə olaraq Q.Ə.Qeybullayev e.ə.III-II minilliklərdə və daha qədim dövrlərdə Azərbaycan ərazilərində məskunlaşmış türk tayfalarının, demək olar ki, hamısının Orta və Mərkəzi Asiyada sonrakı minilliklərdə yaşamış eyniadlı bölümlərini müəyyənləşdirməklə ilkin miqrasiyaların yolunu praktik şəkildə aydınlaşdırdı və Xəzərin şərqindən Çin hüdudlarına qədər məskunlaşaraq Mərkəzi Asiyada artıb-çoxalan, böyük Hun imperatorluğu tərkibində Ön Asiyaya dönən türk tayfalarının ilkin vətəninin Ön Asiya olduğunu yeni fakt və dəlillərlə təsdiq etmiş oldu. Doğrudur, Q.Ə.Qeybullayev özü bu nəticəyə gəlməmişdi, lakin onun məhsuldar yaradıcılığı bizə belə bir nəticəyə gəlmək üçün əsaslar verdi. Tarixçilərin dolaşdırdığı digər mühüm problem madalıların (midiyalıların) kimliyi məsələsidir. E.ə.IX əsrin 30-cu illərindən tarix səhnəsinə çıxan madalılar və Mada dövləti bu yerlərdə azı 100 il sonra görünməyə başlayan və Madanın mərkəzdən uzaq ətraf əyalətlərində dolaşan irandilli tayfaların adına çıxılır, əzəmətli Mada dövləti elmi xəyanətlə İran dövləti kimi təqdim edilir. “Tarix” yazanların bu cür mövqeyi dilimizin və xalqımızın mənşəyini daha dərin girdaba salır. Azərbaycanın aborigen tayfalarının - kutilər, lullular, sular, turukkilər, kaslar, kaspilər, mağlar, utilər, mannalılar, madalılar, albanlar və b-nın, sakların, skiflərin, kimmerlərin mənşəyi qəsdən dolaşdırılır, ümumxalq Azərbaycan dilinin, şifahi və yazılı ədəbi dilimizin təşəkkül tarixi qəsdən geri çəkilir, azəri dili anlayışı düşmən mövqeyindən izah edilir, Anadolu və azəri dillərinin müqayisəyə gəlməz tarixi və təkamül yolu eyni ölçülü sayılır. Fikirlərimiz bir sıra məsələlərin həllində Y.B.Yusifov, Q.Ə.Qeybullayev,T.İ.Hacıyev və b.-nın fikirləri ilə üst-üstə düşür. Onların əsərlərindən, xüsusilə Q.Ə.Qeybullayevin etimoloji araşdırmalarından tənqidi şəkildə daha çox faydalanmışıq. Məqsədimiz e’tinasızlıqdan az qala üzərini kül basmış bu ocağın üzərindəki külü üfürüb altındakı odu oxuculara göstərmək və öz fikirlərimizi bu odun işığında izah etmək olmuşdur. Azərbaycan xalqının, Azərbaycan dilinin mənşəyini düzgün araşdırıb ortaya çıxarmaq işini özləri üçün həqiqi vətəndaşlıq borcu sayan bir sıra başqa alimlərimizin - Z.Bünyadov, Ə.Dəmirçizadə, S.Əliyarov, T.Məmmədov, K.Əliyev, E.Əlibəyzadə, Z.Həsənov, V.Həbiboğlu, Ç.Qaraşarlı və b.-nın axtarışları, bir sıra ziddiyyətli mülahizələrinə baxmayaraq, fikirlərimizə dayaq olub. Qeyd etdiyimiz alimlərin əsərlərində problemin qoyuluşu birtərəfli olduğu üçün sona çatdırılmır - türk dilinin tarixi onun inkişafının müəyyən kəsiyində araşdırılır, neçə min illik ilkin mərhələ nəzərə alınmır. Bizə qədərki mərhələdə Ön Asiyada türklərin tarixi zəngin faktlar əsasında Şumerə çatdırılmışdır. Şumerin içərilərinə girməyə lazımi şəkildə cəsarət etməmişlər. Çünki keçən onilliklərdə şumer və türk yaşıdlığının sübutunun özü dahiyanə xidmət idi. Artıq onların böyük xidməti ilə hasil olan materiallar şumer-türk mənşə birliyini ortaya qoymaq üçün əsaslar verdi. Bunu bu vaxta qədərki leksik müqayisələrdən morfoloji və sintaktik araşdırmalara keçilməsi nəticəsində aşkara çıxarılan sistemli türk-şumer struktur eynilikləri sübut etdi. Bütün bunlar bizdə türklərin hindavropalılar və samilərlə birlikdə Ön Asiyanın ən qədim və əzəli sakinləri olduğuna şübhə yeri qoymadı. XX əsrin 40-cı illərində prof. Ə.Dəmirçizadə “Azərbaycan dilinin tarixi” əsərini yazdı. Professorun çapı uğursuz olan bu kitabında uzaq səfəri Midiya xüsusi adlarına olmuşdur. O vaxtdan keçən müddət ərzində aşkara çıxarılan zəngin materiallar daha uzaq keçmişə üz tutmağa imkan yaratdı. Lakin mixi yazıların çoxu hələ də öyrənilməmişdir. Ona görə də axtarışlar davam etdirilməlidir. Hər bir yeni əsər sonrakı üçün yol açır, onun qüsurlarının tənqidi prosesində yeni fikirlər doğulur, yeni düşüncə əsərdəki yeniliklərlə qanadlanır, nəticədə elm irəliləyir, həqiqət aşkar olur. Biz də bu niyyətlə bu mürəkkəb problemləri bir yerə toplayıb faktlardan aldığımız təəssürat əsasında qəlbimizdən keçənləri kitaba köçürdük. Qoy vətənsevər gənc alimlərin könlünə ilham versin, oxucuların keçmişə nəzər yoluna işıq saçsın... Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|
F T O B İ O Q R A F İ Y A