Microsoft Word H?s?nov Orxan 2254. docx

---

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ 
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ 
 
 
 
 
MAGİSTRATURA MƏRKƏZİ 
 
Ə
lyazması hüququnda 
 
 
HƏSƏNOV ORXAN ELXAN OĞLU 
 
 
 
YANACAQ-ENERJİ SƏRVƏTLƏRİNDƏN
İSTİFADƏ VƏ ENERGETİKANIN İNKİŞAFININ 
 İQTİSADİ-EKOLOJİ ASPEKTLƏRİ 
 
Mövzusunda 
 
MAGİSTR DİSSERTASİYASI 
 
 
 
İxtisasın şifri və adı:
060510
 
 
 
Ekologiya 
İxtisaslaşma:
 
Ətraf Mühitin İqtisadiyyatı 
 
 
 
Elmi rəhbər: Magistr proqramının rəhbəri: 
 
c.e.n. dos. Mehdiyeva V.Z. 
 
 
 
dos. Novruzova F.M 
 
Kafedra müdiri: 
c.e.n. dos. Mehdiyeva V.Z. 
 
 
 
BAKI - 2016 

---

2 
 
MÜNDƏRİCAT 
 
Giriş 
...................................................................................................... 3 
I FƏSİL. YANACAQ-ENERJİ SƏRVƏTLƏRİNİN İQTİSADİ 
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ........................................................ 
 
8 
 
1.1.
Yanacaq-enerji sərvətlərinin istifadəsi və istehsal.............. 
1.2.
Yanacaq-enerji sərvətlərinin istifadəsindən yaranan 
sosial-iqtisadi zərərin müəyyənləşdirilməsi........................ 
 
8 
 
24 
II FƏSİL. ENERGETIKANIN İQTİSADİYYATI VƏ 
STİMULLAŞDIRILMASI......................................................... 
 
33 
 
2.1. Azərbaycanın YEK-nin inkişafının iqtisadi problemləri..... 
2.2. Enerji daşıyıcılarının qiymətləndirilməsində dövlət 
siyasəti ilə sosial-iqtisadi inkişaf arasında uzlaşmanın 
təmini.................................................................................. 
 
33 
 
 
43 
III FƏSİL.
 
AZƏRBAYCANIN ENERJİ RESURSLARININ İSTİFA-
DƏSİNDƏN YARANAN EKOLOJİ PROBLEMLƏR VƏ 
ONLARIN HƏLLİ İSTİQAMƏTLƏRİ................................... 
 
 
 
60 
NƏTİCƏ VƏ TƏKLİFLƏR............................................................................. 
 
71 
ƏDƏBİYYAT SİYAHISI.
.................................................................................. 
79 
 
 
 

---

3 
GİRİŞ 
 
Azərbaycanda və həmçinin dünya ölkələrində energetikanın inkişafı 
cəmiyyətin, iqtisadiyyatın ümumi tərəqqisininəsası olmuşdur. Yanacaq-enerji 
resursları ilə zənginlik ölkəmizin və həmçinin dünya ölkələrinin suveren yaşamını 
təmin edərək, taleyinə sahib olmaq, çağdaş dövlət yaratmaq imkanı formalaşdırır. 
Bugünkü gündə bütün mümkün maddi və mənəvi sərvətlərə sahib olan ölkəmiz öz 
dövlət müstəqilliyini və dönməzliyini qorumaq əzmindədir. Bütün bu mövcud olan 
imkanlar və potensial enerji mənbələrinə malik olan, keçid dövrünü yaşayan, 
müstəqilliyini yenicə əldə edən ölkəmiz eyni vəziyyətdə olan digər ölkələrdən daha 
öndədir. Bununla belə, potensialı qədərincə qiymətləndirib, mövcud ehtiyatları 
səfərbər etmək, sosial-iqtisadi gündəmdə, quruculuq işində bu sərvətlərin milli 
mənafelər baxımından səmərəli istifadəsini təşkil və təmin etmək olduqca önəmlidir.
Ancaq, bu mürəkkəb prosesdə yalnız neft-qaz və digər bərpa olunmayan enerji 
ehtiyatlarına istinad etmək yetərli sayıla bilməz. İndiki reallıq, iqtisadi durum, sürətlə 
dəyişən ictimai-siyasi proseslər, alternativ imkanaların zənginliyi bu seçimdə 
yanacaq-enerji amilindən fundamental, bərpa olunan enerji ehtiyatlarından isə geniş 
istifadəni ön plana çəkməklə bu strategiyada, iqtisadi dirçəlişin təmin edilməsində 
enerji resursları faktorundan səmərəli istifadə edilməsini qaçılmaz edir.
Çox böyük, dinamik, tərəqqi və inkişaf etmiş bəşəriyyət XXI əsrdə mühüm 
dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Cəmiyyətin keçdiyi bu tərəqqi yolu 20-ci yüzillikdə 
Azərbaycan tarixində və iqtisadiyyatında öz izini buraxmışdır. Külli miqdarda 
investisiyanın məhzi Azərbaycana və onun iqtisadiyyatına yatırılmasına səbəb heç 
ş
übhəsiz ki, neft və qaz resurslarının istismarı, istifadəsi ilə dinamik inkişaf edən 
Azərbaycan iqtisadiyyatı və respublika hakimiyyətinin güclü iradəsidir. Və buna görə 
Azərbaycan 100 il öncə belə qüdrətli, dünya siyasi arenasında söz sahibi olan iri 
dövlətlərin maraq dairəsində və diqqət mərkəzində olmuşdur.

---

4 
Bu günkü hakimiyyətin apardığı çox böyük iqtisadi və strateji siyasət böyük 
təbii resurslara malik olan Azərbaycanla dünya dövlətlərini hesablaşmağa məcbur 
edir. 
Öz müstəqilliyini yenicə əldə edən gənc respublikanın apardığı çox güclü 
iqtisadi inkişaf və neft siyasəti dövlət müstəqilliyinin qarantına çevrilmiş və təzəcə 
formalaşmış Azərbaycanın “Əsrin müqaviləsi”-nin imzalanması kimi yeni bir tarixi 
(üstünlüyü bizdə olan) dövrə gətirib çıxardı. Neft müqaviləsinin imzalanması 
Azərbaycanın beynəlxalq arenada öz çəkisinə malik olduğunu sübut etdi və bu yenicə 
müstəqillik əldə etmiş bir ölkənin əsrə bərabər qalibiyyəti idi. Və bu qalibiyyəti 
Azərbaycan xalqına türk dünyasının böyük oğlu ümummilli lider Heydər Əlirza oğlu 
Ə
liyev bəxş etmişdir.Bu müqavilə Azərbaycan tarixində yeni bir iqtisadi şəraitin 
yaranması ilə yanaşı ölkəmizin güclü tərəfdaşlara və beynəlxalq aləmdə yeni siyasi 
səhifənin açılmasına səbəb oldu. Ölkəyə küllü miqdarda xarici investisiyanın 
gətirilməsində məhz 1994-cü ildən başlayaraq həyata keçirilən neft siyasəti böyük rol 
oynamışdır.
Yeraltı və yerüstü sərvətlərlə zəngin olan Azərbaycanın ərazisi karbohidrogen 
resursları ilə də zəngindir. Odur ki, Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda yerləşən 
karbohidragen yataqlarının işlənilməsi “Əsrin müqaviləsi”-də razılaşdırıldığı kimi 
dünyanın inkişaf etmiş qabaqcıl neft şirkətləri ilə müştərək işlənməsinə təkan vermiş, 
Azərbaycan neft və qaz sənayesinin inkişafına kömək etmişdir. Ölkəmizin həm 
iqtisadi, həm də sosial inkişafına yanacaq-enerji kompleksi xüsusi təkan vermişdir. 
Odur ki, əhalinin enerjiyə olan tələbatının ödənilməsini təmin etmək, iqtisadiyyatın 
uğurlu inkişafında qazanılan nəaliyyətlərin möhkəmləndirilməsi Respublika 
qarşısında duran əsas vəzifələrdən biridir.
Təkcə beynəlxalq neft siyasətinin deyil, nəhəng dünya dövlətlərinin diqqət 
mərkəzinə çevrilən, neft və qaz ehtiyatları ilə zəngin olan Bakı, Abşeron torpağı 
yüzilliklər boyu, hətta əsrin sonunda Sovetlər İttifaqının süqutundan sonra belə daim 
dünyanı düşündürən, coğrafi mövqeyinə görə mühüm, strateji əhəmiyyət kəsb edən 
ölkə olmuşdur. Olduqca çətin, çoxşahəli siyasi-coğrafi inkişaf, qəliz sosial-iqtisadi 

---

5 
şə
raitlə birgə addımlayan dövlət quruculuğu inamla irəliləməkdə, düzgün, müstəqil 
iqtisadi-siyasi dəyişikliklər, yeni təsərrüfat sisteminə müvafiq yeniliklər və o 
cümlədən iqtisadi münasibətlər formalaşmaqdadır.