O‘zbekiston respublikasi raqamli texnalogiyalari vazirligiga qarashli muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnalogiyalari universiteti samarqand filiali telekomunikatsiya texnalogiyalari va kasb ta’limi fakulteti

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNALOGIYALARI VAZIRLIGIGA QARASHLI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNALOGIYALARI UNIVERSITETI
SAMARQAND FILIALI TELEKOMUNIKATSIYA TEXNALOGIYALARI VA KASB TA’LIMI FAKULTETI

23-04 guruh

Uzoqova Gulnoza Ulug‘bek qizi

Axborot kutubxona muassasalari faoliyatida ochiq tizimli dasturiy mahsulotlarni qo‘llash masalalari
mavzusida yozgan

KURS ISHI

Ilmiy rahbar:f.f.d.(DSc)., v.v.b.prof. Toirova D.F.

Samarqand 2023
MUNDARIJA
KIRISH……………………………………………………...…...3
I BOB Axborot resurslari-iqtisodiy faoliyatni avtomatlashtirishning asosi………………………………………………………………………………...8
1.1.Kutubxonalarda ochiq kodli dasturiy ta'minot haqida ma’lumot………………8
1.2.Kutubxonalarda ochiq kodli dasturiy ta'minotni qabul qilish asoslari…………………………………………………………………………….12
Bob bo‘yicha xulosalar……………………………………………………………27
II BOB Axborotlarni qayta ishlashning dialogli va tarmoqli usullari……….29
2.1.Kutubxonalarda ochiq kodli dasturiy ta'minot muammolari………………….29
2.2.Nigeriyadagi akademik kutubxonalarda ochiq kodli dasturiy ta'minotni qo'llash…………………………………………………………………………….32
Bob bo‘yicha xulosalar……………………………………………………………38
UMUMIY XULOSALAR ………………………………….……………39
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati………………………………...43

KIRISH

Axborot texnalogiyalari va kommunikatsiyalari rivoji barcha sohalarning jadal taraqqiyotiga xizmat qiladi,odamlarga qulaylik yaratadi.

Shavkat Mirziyoyev
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi va zarurati. Jahonda axborotlashtirish kishilik jamiyatining barcha sohalariga kirib bormoqda. Yaqin yillarda iqtisodchining ish joyini kompyutersiz tasavvur qilish qiyin va bu universal texnikaning imkoniyatlari mutaxassislar tomonidan to‘liq darajada foydalanilishi kerak .
Insonning axborot ishlab chiqishi bo‘yicha imkoniyatlarini kuchaytiruvchi zamonaviy texnalogiyalar bilan qurollantirish - axborotlashtirish sanoatini jadal rivojlantirishni talab etuvchi eng muhim texnik, iqtisodiy vazifadir.Milliy axborot resurslari – bu yangi iqtisodiy kategoriyadir.Axborot material va energiya kabi resurs bo‘ladi va demak bu resursga nisbatan ham:kim unga egalik qiladi,kim undan manfaatdor,qanchalik unga kirish oson, undan tijoratda foydalanish mumkinmi,singari jiddiy savollar shakllanishi kerak.
Dunyo texnalogiyalari XX asrning 30-40 yillariga kelib,EHMlarning birinchi loyihalari paydo bo‘la boshladi. Birinchi EHM yaratish ishlarini 1937-yilda AQSHning Ayova shtatida joylashgan universitetning professori A.Atanasov boshladi.
Mustaqillik yillaridan keyin axborot yanada rivojlandi. Ayniqsa,hozirgi davrga kelib yanada yuksalmoqda.Mamlakatimiz ilm-fani axborotlashtirishning nazariy asoslariga katta hissa qo‘shib kelmoqda, shu bilan birgalikda, hodisalar, jarayonlarni yagona axborot asosida tadqiq etishning ilmiy yo‘nalishlarini tahlil va sintez qilish natijasi bo‘lgan fan-informatikaning vujudga kelishiga boshlang‘ich nuqta qo‘yildi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 2017-yil 13-sentabrdagi “Kitob
mahsulotlarini chop etish va tarqatish tizimini rivojlantirish, kitob mutolaasi va
kitobxonlik madaniyatini oshirish to‘g‘risida”gi PQ-3271-son, 2017-yil 17-
fevraldagi “Fanlar akademiyasi faoliyati, ilmiy tadqiqot ishlarini tashkil etish,
boshqarish va moliyalashtirishni yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2789-son, 2017-yil 20-apreldagi “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2909-son, 2018-yil 5-iyundagi “Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarida faol ishtirokini ta’minlash bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3775-son, 2021-yil 19-maydagi “O‘zbekiston Respublikasida xorijiy tillarni o‘rganishni ommalashtirish faoliyatini sifat jihatidan yangi bosqichga olib chiqish tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-5117-son qarorlari, 2019-yil 8-oktabrdagi “O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi PF-5847-son farmoni hamda qator boshqa meyoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishga muayyan darajada xizmat qiladi.¹ Zamonaviy axborot texnologiyalarining rivojlanish tendensiyalari inson faoliyatining turli sohalarida yaratilgan axborot tizimlarining (is) murakkabligining doimiy o‘sishiga olib keladi². Axborot tizimlari atamasi bilan biz tarkibiy qismlari kompyuterlar, kompyuter tarmoqlari, dasturiy mahsulotlar, ma'lumotlar bazalari, odamlar, turli xil texnik va dasturiy aloqa vositalari va boshqalar bo‘lgan muhitni tushunamiz.Axborot tizimining asosiy maqsadi axborotni saqlash, qayta ishlash va uzatishni tashkil etishdir. IP-axborotni qayta ishlash uchun inson-kompyuter tizimi.
Kompyuter texnikasi va aloqa vositalaridan foydalanishga asoslangan zamonaviy axborot texnologiyalari kutubxona faoliyatida avtomatlashtirilgan kutubxona-axborot tizimlari (abis), ma‘lumotlar bibliografik banklari yoki elektron kutubxonalar (eb) shaklida keng qo‘llanildi. Kutubxonaning asosiy vazifasi maktab, kollej, Oliy o‘quv yurtining samarali faoliyat yuritishiga ko‘maklashadigan o‘quv va ilmiy-tadqiqot ishlarini har tomonlama axborot bilan ta‘minlashdir. Kutubxonaning axborot funksiyasi paydo bo‘lganidan beri mavjud bo‘lib, kutubxonalar resurslari har doim muayyan davlat vazifasini hal qilishda yordam berish uchun ishlatilgan.
IC kutubxonasini loyihalash quyidagi xususiyatlarga ega:
1) ma’lumotlar va jarayonlarni batafsil modellashtirish va tahlil qilishni talab qiladigan tavsifning murakkabligi (juda ko‘p funksiyalar, jarayonlar, ma’lumotlar elementlari va ular o‘rtasidagi murakkab munosabatlar);
2) to‘g‘ridan-to‘g'ri analoglarning yo'qligi va shuning uchun namunaviy dizayn echimlaridan foydalanish imkoniyati cheklangan;) loyihaning vaqtinchalik uzunligi, bir tomondan, ishlab chiquvchilar guruhining imkoniyatlari cheklanganligi va boshqa tomondan, buyurtmachini tashkil etish ko'lami va uning ayrim bo'linmalarining IP-ni joriy etishga tayyorligi darajasi bilan bog'liq. IP-ni yaratish va ishlatish jarayonida foydalanuvchilarning ehtiyojlari o'zgarishi va/yoki takomillashtirilishi mumkin, bu esa bunday tizimlarni loyihalash jarayonini yanada murakkablashtiradi.
Intuitiv interfeysga ega bo'lgan kutubxonalarning axborot tizimlarini yaratish, asosan, avtomatlashtirishga javob beradigan kutubxona texnologik jarayonlari va operatsiyalarining eng ko'p sonini amalga oshirish dolzarb va
uchun xizmat qiladigan asosiy tizim hisoblanishi kerakligi, davlatimiz hududida joylashgan telekommunikatsiya tarmoqlari umumiy foydalanish tarmog‘i, ajralgan holdagi tarmoq, texnologik tarmoqlar, maxsus aloqa tarmoqlari va boshqa elektromagnit tizimlari orqali ma’lumotlarni uzatuvchi tarmoqlardan iborat bo’lishi kerak.