SƏrraf şİruyə
Yüklə 2,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
| SƏRRAF ŞİRUYƏ AYRILIQ BELƏ DÜŞDÜ (dastan-poema) BAKI – QİSMƏT – 2014 Sərraf Şiruyə 2 BBK.47 S-47 Redaktor: Araz YAQUBOĞLU “Qızıl qələm” mükafatı laureatı Ön sözün müəllifi: Qılman İMAN Prezident təqaüdçüsü, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Məsləhətçi: İlham XƏLİLOV S-47 Sərraf Şiruyə Ayrılıq belə düşdü (dastan-poema) Bakı, “Qismət”, 2014. – 224 səh. + 52 səh. şəkil ISBN 978-9952-8231-1-0 © “S.Şiruyə”, 2014 © “Qismət”, 2014 Ayrılıq belə düşdü 3 TARİXİN HƏQİQƏTİ, HƏQİQƏTİN TARİXİ Dünyanın inkişaf mexanizmi dəyişdikcə, ədəbi dü- şüncəmizdə yeni bir təkamül prosesi başlayır. Bu inki- şaf mexanizminin təzahürü daha qabarıq formada ədə- biyyatda əks olunur. Ədəbiyyat həyatın bədii inikası ol- duğundan həyatda gördüyümüz mənfi və müsbət hadi- sələrin hamsı oxucu kütləsinin düşüncəsinə hakim kəsi- lir. Dünənin, bu günün və sabahın problemləri ədəbiy- yatın tərkib hissəsi kimi müasir insan düşüncəsinin qə- bul etdiyi formada təqdim olunur. Bizi əhatə edən bu qlobal dünyada təkcə mövzular, problemlər dəyişmə- yib, həm də həyat hadisələrinin fonunda sözün daxili forması və intonasiyası dəyişib. Söz dünyanın içində gizləndiyi kimi, dünya da sö- zün bətnində gizlənib. SÖZ adlı səngərdə mənəvi dün- yasının keşiyini çəkənlərin xoş halına! Bu gün poeziyada klassik bir ənənəsi olan poema janrının bir qədər gözəgörünməzliyə çəkilməsi, zama- nın təbəddülatı ilə formalaşan, texniki bazasını geniş- lənirdən sivil insan düşüncəsinin müəyyənləşdirdiyi sərhədin imkanı xaricindədi. Ona görə də poema janrı bu gün hamı üçün yox, intellektual “təklər” üçün daha önəmlidi. Ağır zəhmət, böyük istedad hesabına yazılan bütün ciddi sənət əsərləri (o cümlədən poemalar) za- mansızlıq sindiromunu sındıraraq bu gündən çox, gələ- Sərraf Şiruyə 4 cəyə ən böyük töhfədi. Tarixi həqiqətlərin bədii ədə- biyyata transfer olması genetik yaddaşımıza qayıdışın ən gözəl vasitələrindəndi. Tarixlə bədii ədəbiyyatın harmoniyası həqiqətin “vərəsəlik hüququ”nun daşıyıcı- dı. Zamanın ən ağır məngənəsindən cəsarətlə sivişib çı- xan tarix və ədəbiyyat doğma qardaş kimi hələ də bir- likdə addımlamaqdadı. Sərraf Şiruyə çox əsirlik xalq şeirimizin müasir dövrdə ünlü təmsilçilərindən hesab olunur. 50 illik yaradıcılığı zamanın da saya gəlməz dərəcə də oxucu kontingentinin rəğbətini qazanıb. Uzun illər şeirləri so- vet qlavnitinin “dəmir məngənə”sindən keçməsə də, şi- fahi şəkildə xalq tərəfindən yaddaşlara köçüb, sovet senzurasının təhlükələrindən hifz olunub. El məclislə- rində şirin-şirin təcnisləri, qoşmaları, gəraylıları aşıq- lar, xanəndələr tərəfindən sevilə-sevilə ifa olunub, oxu- cuların, dinləyicilərin könül dünyasını işıqlandırıb. Sərraf Şiruyə yaradıcılığında əzəli-əbədi türk torpağı olan Göyçə faktoru demək olar ki, əsərlərinin əsas leyt- motivini təşkil edir. Ona görə də ədəbiyyatmızda, folk- lorumuzda Göyçəşünaslığın ən zəngin qollarından biri kimi Sərraf Şiruyə yaradıcılığını göstərmək olar. Sərraf Şiruyə “Ayrılıq belə düşdü” adlandırdığı poeması yenə də əbədi mövzusu olan Göyçə və göyçə- lilərə həsr olunub. Şair ilk növbədə Göyçənin tarixini, etnoqrafiyasını, qənirsiz təbiətini, azman saz-söz sənət- karlarını, cəsur, igid oğullarını poetik qüdrəti ilə xrono- Ayrılıq belə düşdü 5 loji ardıcıllıqla xatırlayır. XX əsrin əvvəllərində Göy- çədə cərəyan edən hadisələrin – sovet sosrealizminin gətirdiyi bəlaların, ermənipərəst qüvvələrin müsəlman- ların qanı bahasına törətdiyi cinayətlər, qaçqınlıq- köçgünlük səfaləti əsərin tarixi və bədii yükünü bir az da dərinləşdirir. Şair eşidib-bildiyi real faktları bədii lövhələrlə nəzmə çəkir. Əsərin əsas qəhrəmanlarından olan Qara Əzizin həyat hekayəti Göyçə mahalının Daş- kənd kəndinin taleyinin tərkib hissəsi kimi qələmə alınır. Əziz kişinin övladlarının başına gələn müsibət- lər, oğlu Niftalının Böyük vətən müharibəsində itgin düşməsi, zamanın tələbləri əsasında baş verir. Stalinin repressiya maşının sürətlə işlədiyi bir dönəmdə erməni məkiri ilə azəri türklərinin “kulak”, “qolçomaq” adıyla istismar edilib həbs olunması, tarixin danılmayan fakt- larından biri kimi əsərin əsas məziyyətlərindəndi. Əsər mövzu etibari ilə poema janrından çox prazaik detalları ilə diqqət cəlb etdiyindən, şair hər bir hekayəti poetik qəlibə salaraq axıcı bir təhkiyə ilə nəql edir. Poema əsasən bədbin tarixi hadisələr üzərində köklənsə də, Əziz kişinin ortancıl oğlu Əli Xəlilovun böyüyüb ali təhsil alması, öz doğma kəndi Daşkənddə, qonşu Suba- tan kəndində təsərrüfat rəhbəri kimi çalışması, çevik zəkası sayəsində qardaşlarını, övladlarını qeyrətli bir türk kişisi kimi himayə etməsi, oxucunu bədbin ovqat- dan ayırır. Sonralar Əli kişinin Allahın evini ziyarət edib “Kərbəlayı” adını qazanması, qardaşı Niftalının Sərraf Şiruyə 6 uzun illərdən sonra Türkiyədə övladlarını, qəbrini ziya- rət etməsi, oğlu İlhamın uşaqlıq xatirələri, İlham-Lena məhəbbətinin bu günki təzahürləri oxuculara mənəvi rahatlıq bəxş edə-edə uzun səfərlərə könül yoldaşlığı edir. Ümumən bu poemanın Sərraf Şiruyə tərəfindən qə- ləmə alınıb yazılması təqdirlayiq bir haldı. Çünki şairin iti qələminin nüfuzu sayəsində bu əsərdə tarix ədəbiy- yata, ədəbiyyat adamlara, adamlar isə zamana qovuşur. Qılman İMAN, Prezident təqaüdçüsü, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Ayrılıq belə düşdü 7 DAŞKƏNDİM Qərbi Azərbaycanın Göyçə mahalının Daşkənd kəndinin xəyallarda qalan, könüllərdə yaşayan, hər an göz önünə gələn gözəllikləri və yaşayış tərzindən bəzi nümunələr, təsvirlər. Zirvələrdə dalğalanan, yellənən, Sən Göyçəyə bayraq idin, Daşkəndim. Qılınc qayalara, ləngər dağlara – Özül idin, dayaq idin, Daşkəndim. Qayaaltı, Qayaüstü kənd idin, Qayalarla bir-birinə bənd idin. Övladına şəkər idin, qənd idin, Doğma, əziz qucaq idin, Daşkəndim. Keçilməz sədd idi hər bərə, bəndin, Cənubdan Qızıldağ 1 aşılmaz həddin. Seryaqub, Qırxbulaq – iki sərhəddin, Bu arada oylaq idin, Daşkəndim. Kəmənd dağı kəməriydi belinin, Gen dərələr yatağıydı selinin. Bol süfrələr səxasıydı əlinin, Bir dolu-tox bucaq idin, Daşkəndim. 1 Qızıldağ – Azərbaycanla sərhəddə yerləşən dağ. Sərraf Şiruyə 8 Qoynundaydı Həzrət Əli bulağı, Həm imamın, həm Düldülün ayağı. 1 Daşa düşüb bir möcüzə sayağı – Dərddən, qəmdən uzaq idin, Daşkəndim. On idimi, yüz idimi bulaqlar? Nəğmələşən söz idimi bulaqlar? Qışda büllur üz idimi bulaqlar? Yayda Buzlu bulaq idin, Daşkəndim. Mətah idi hər bir otun-əncərin, Ələyəzin, Quşəppəyin, pencərin. Əyiləndə bir adamla nəzərin, Tez küsəyən uşaq idin, Daşkəndim. Gül-çiçəyə bürünərdi dağların, Başlayanda sazlı, sözlü çağların. Müşgü-ənbər qoxuyardı bağların – Bol-bəhrəli budaq idin, Daşkəndim. Ayıdərə bir qorxulu ün idi, Şəyirdərə kölgə düşməz, gün idi. Ayrımdərə, Xəznədərə gen idi, Sarıdərə, Çanaq idin, Daşkəndim. Hər düşəndə qartal, quzğun davası, Güdaza gedərdi kəklik balası. Mətah idi qayaların xınası, Hər bir rəngə boyaq idin, Daşkəndim. 1 Düldül – Həzrət Əlinin atının adı. Ayrılıq belə düşdü 9 Şamoyludan Qəfərliyə yan-yana, Zağalar var idi – içi toyxana. Ta Qaraburundan Hacı Qurbana, Çınqıl idin, Yataq idin, Daşkəndim. Uzun güney, Gödək güney cərgədə, Mal-qoyuna çıxış idi hər vədə. Sarı qaya qılınc idi kölgədə, Sən nə gözəl oylaq idin, Daşkəndim. Kəvəklinin yekə, yüngül kəvəyi, 1 Bənzədirdi sanki xəlbir, ələyi. Əsəndə dənizin bəzən küləyi, 2 Yayda soyuq, sazaq idin, Daşkəndim. Qocaman bulağı suyuydu kəndin, Qayalar dayağın, keçidlər fəndin. Hər kəs bərkidərdi bərəsin, bəndin, Neçə elnən qaynaq idin, Daşkəndim. Yalarx, Dalarx, Göytəpəydi ev qonşun, Keçid, Dəmyə payızda da sərt qışın. Hacı Söyün calasıydı bihuşun, Belə gözəl yaylaq idin, Daşkəndim. 1 Kəvəkli daş – bəzək üçün, çox yüngül və içi xəlbir kimi deşikli, məsaməli daş. 2 Dəniz – Göyçə gölünə yerli əhali dəniz də deyirdi. Sərraf Şiruyə 10 Yayılanda nənələrin nehrəsi, Bişib yağlanardı pencər kətəsi. Qoruncanın çiçək açan vədəsi, Beçə balı, qaymaq idin, Daşkəndim. Aşıq Alı baharını anıbdı, Aşıq Nəcəf qaynar suda yanıbdı. Aqil-arif səni çoxdan qanıbdı, Hikmətli dil, dodaq idin, Daşkəndim. Həsrətliklə gözləyirdik Novruzu, Yumurtalar boyanardı qırmızı. Bulaq üstdə sevərdi oğlan qızı, Hörmə dəsmal, daraq idin, Daşkəndim. Nişanlılar sayardılar hey günü, Qara zurna səslənərdi yay günü. Al-qırmızı bəzənərdin toy günü, Hər havaya oynaq idin, Daşkəndim. Papaq idi nənələrin dingəsi, Kəmər idi gümüş pulun sikkəsi. Pay paylardı bəy, gəlinin yengəsi, Alqış deyən dodaq idin, Daşkəndim. Zurnada Zamaxan, Mehvalı, Məcid, Dünyamalı, Tapdıq, “Totulu” kilid. 1 Ay Xıdır, Qəhrəman gücünü bərkit, Zuy-zurna, dəf-çombaq idin, Daşkəndim. 1 Totulu – Həsən adlı ən mahir nağaraçının ləqəbi Ayrılıq belə düşdü 11 Şax 1 gələrdi qardaşağa 2 evindən, Hay gələrdi çaparların dilindən. Yer tapmazdın uşaqların əlindən, Başdan-başa yığnaq idin, Daşkəndim. Axşam-sabah mələdikcə qoyun, mal, Orkestri bənzədirdi bu xoş hal. Binaların, – təndir damı, – kəllə zal, Aynabəndli otaq idin, Daşkəndim. Başlanardı qışda dastan gecəsi, Söylənərdi nağılların neçəsi. Döyülərdi Ələkbərin keçəsi, Naxış idin, saçaq idin, Daşkəndim. Sazından, sözündən hamı halıydı, Hacının avazı beçə balıydı. Göyçə bir gözəlin ay camalıydı, O camala yanaq idin, Daşkəndim. Vətən dedi Alqayıt son nəfəsdə, Çırpınırdı İman sənsiz qəfəsdə. Həsən, Fəzi, Məmmədsöyün həvəsdə, Sən bir qaynar bulaq idin, Daşkəndim. 1 Şax – şirniyyat və meyvə ilə bəzədilmiş ağac 2 Qardaşağa – bəyin sağdiş dostu Sərraf Şiruyə 12 Tapdıq, Tanrıverdi, Namaz, Təvəkkül, Yaqub haqdan memar idi elə bil. Səxa əhli Lətif köç etdi qəfil, Sən onlarla soraq idin, Daşkəndim. Bir an unutmaram Səfxan müəllimi, Bu yazıya o öyrədib əlimi. Ruhum gəlib yoxlayacaq elimi, Mənə doğma qucaq idin, Daşkəndim. Əli Əziz oğlu təsifdə təkmiş, Xasaylar 1 şeirlə hikmətlər əkmiş. Əliyev Söyünlə, Hümbət çox demiş Dinsizlərdən iraq idin, Daşkəndim. Tat Süleyman danəndəydi söhbətdə, Qız, gəlinlər mömün idi ismətdə. Şəriətdə, təriqətdə, sənətdə, Şölə saçan çıraq idin, Daşkəndim. İnsanlıqda layiq idi bəyliyə, Tavariş can atdı hər an eyliyə. Ayrıc idin Sədərəyə, Zəyliyə, Yolumuza mayaq idin, Daşkəndim. İgidlərin şahı, xanı səndəydi, Meydanların pəhləvanı səndəydi. Seyid Bayram xanimanı səndəydi, Məbəd idin, ocaq idin, Daşkəndim. 1 Xasay Hacıyev və Xasay Zeynalov nəzərdə tutulur. Ayrılıq belə düşdü 13 Hikmət idin sən ağıllı baş üçün, Ümid idin gözdən axan yaş üçün. Qurud, motal, yağ-bal idin qış üçün, Kərmə, yappa, qalaq idin, Daşkəndim. Yadımdadır babaların dediyi, Tufan varsa açma keçid, gədiyi. Qocaların xoşladığı, yediyi – “Kətə çörək”, quymaq idin, Daşkəndim. Qorqud baba deyib sənin yaşını, Şah Xətai öpüb torpaq, daşını. Sən kəsmisən Selikovun başını, Gavırlara qınaq idin, Daşkəndim. Əvəzin yox idi halal zəhmətdə, Sədi idin, Bəhlul idin hikmətdə. Adın çəkilərdi hər xoş söhbətdə, Könüllərə qonaq idin, Daşkəndim. Tarixi varaqla baxaq keçmişə, Keçmiş bizə dərs veribdi həmişə. Hanı Hacı Rəhim dada yetişə, İgidlərlə qoçaq idin, Daşkəndim. Qafil olduq düz görmədik hədəfi, Açammadıq düyün düşən kələfi. Yaralıdı, səslə Aşıq Nəcəfi, Erməniyə yasaq idin, Daşkəndim. Sərraf Şiruyə 14 Sağ olsun İlhamı verdi mövzunu, Əritdi qəlbimin həsrət buzunu. Haqqa şükür tamamladım yazını, Yazılmamış varaq idin, Daşkəndim. Şiruyəyəm, ömrüm-günüm heyrətdə, Həsrətinlə zillətdəyəm, zillətdə. Ayılmadın, niyə yatdın qəflətdə, Sən ki, hər vaxt oyaq idin, Daşkəndim? 2014-cü il Ayrılıq belə düşdü 15 DAŞKƏNDİM Könlümü viran etmisən, Könlü yaralı Daşkəndim. Qaçqın, köçkün eli kimi, Bəxti qaralı Daşkəndim. Əhd elədik hər oynunda, Əhdimiz qaldı boynunda. Doğulduq sənin qoynunda, Olduq haralı Daşkəndim? Nur verən yox çırağına, Əl atan yox bucağına. Küsüb Seyid ocağına, Gəlmir maralı, Daşkəndim. Xanimanlar boş qalıbdı, Ocaq sönüb, daş qalıbdı. Yad sənə sirdaş qalıbdı, Eldən aralı Daşkəndim. Qoynundan bir daş gətirdim, Təsəlli, sirdaş gətirdim, Yanağımda yaş gətirdim, Çəkdim zavalı, Daşkəndim. Sərraf Şiruyə 16 Hər bucağın bir məbəddir, Hər daşın bir ziyarətdir. Yer üzündə bir cənnətdir, Göyçə mahalı, Daşkəndim. İlham alan sözdən, sazdan, Xoş söhbətdən, xoş avazdan. Hər ismətli gəlin, qızdan, Üzü həyalı Daşkəndim. Hüsnünü kim görsə əgər, Sənə cənnət məkan deyər. Qayası sərt, dağı ləngər, Səngər, qalalı Daşkəndim. Dururmu o səcdəgahlar? O məbədlər, o ocaqlar? Nəğmə deyirmi bulaqlar? Zövqü-səfalı Daşkəndim. Hanı, ərənlərin hanı? Kim tutubdu o meydanı? Şiruyənin nəfəs, canı, Qəmi, məlalı Daşkəndim. Ayrılıq belə düşdü 17 ƏLİDƏN ALDI Xəlilov Əli Əziz oğluna Göz açıb dünyaya gəldiyi gündən, Əli nüsrətini Əlidən aldı. 1 Sığındı Tanrının mərhəmətinə, Əli qeyrətini Əlidən aldı. Dar gündə, gen gündə: ya Ağa – dedi, Canım olsun sənə sadağa – dedi. Çıxmaram haqq işdən qırağa – dedi, Əli cürətini Əlidən aldı. Şiruyə, – xoş baxdı haqq niyyətinə, Saldı kərəminə, mərhəmətinə. Nəsib oldu, getdi ziyarətinə, Əli qismətini Əlidən aldı. 1 İmam Əli nəzərdə tutulur. Sərraf Şiruyə 18 İLHAMIN Xəlilov İlham Əli oğluna Göyçədən Bakıya gətirdiyi daş, Təsəllisi, sirdaşıdı İlhamın. Göyçə əbədilik əli üzülən, Nurəlitək qardaşıdı İlhamın. Xəyalları yol açdıqca o yerə, Ah çəkib, of deyir gündə min kərə. Çiçəkli dağ, güllü çəmən, gen dərə, Gözlərində qəm yaşıdı İlhamın. Şiruyə, ülfət qur, dərindən tanı, Bu vətən qəmxarı olan insanı. Qəlbində dolanan ümid-gümanı, Həsrət, vüsal savaşıdı İlhamın. 03.10.2014 Ayrılıq belə düşdü 19 APARDI NURƏLİ Mərhum Xəlilov Nurəli Əli oğlunun xatirəsinə Qəbir deyir – mən qaranlıq zülmətəm, O zülmətə nur apardı Nurəli. Qəbir deyir – yem gətirin acam mən, Şirin nemət, bar apardı Nurəli. Qəbir deyir – mən torpaqlar eviyəm, Əqrəb, ilan mən tapdaqlar eviyəm. Mən kasadlıq, mən soyuqlar eviyəm, Xalça, xalı, var apardı Nurəli. Diqqət verin siz qəbirin sözünə, Səxavət istəyir alov-közünə. Xeyirxah işiylə özü-özünə, Bir rahatca yer apardı Nurəli. Qəbrin istədiyi yaxşı əməldi, Şiruyə, pak-ülvi, səxalı əldi. O əməl-amalnan məzara gəldi, Təmiz iman, sur apardı Nurəli. 2014-cü il Sərraf Şiruyə 20 MAHİRƏ BƏSDİ Xəlilov Mahir Əli oğluna Demirəm bəy olsun, bəyzadə olsun, Təkcə xoş ülfəti Mahirə bəsdi. Elə məhəbbəti, haqqa inamı, Dosta sədaqəti Mahirə bəsdi. Əsil insanlığın xanıdır, xanı, Alqışa bürünür gəzsə hayanı. Pak olan nəfisi, təmiz vicdanı, Xalqa məhəbbəti Mahirə bəsdi. Şiruyə, eylikdir hər an adəti, Amalı bədliyə uyuşmaz qəti. Heç zaman kəsilməz haqdan qisməti, Halalca qisməti Mahirə bəsdi. 03.10.2014 Bərdə Ayrılıq belə düşdü 21 AYRILIQ BELƏ DÜŞDÜ (dastan-poema) Sərraf Şiruyə 22 Anam Göyçə, bir mayaqsan, Sən dağların zirvəsində. Göyçə özü bir zirvədir – Öyünməynən zirvə, sən də! Kataloq: front -> files -> libraries -> 468 -> books libraries -> Qax rayon Mədəniyyət və Turizm Şöbəsi Qax mks c. Cabbarlı adına Mərkəzi kitabxana Metodiki-biblioqrafiya şöbəsi Qax yazarı Qalibə İlisulunun əsərlərindən ibarət biblioqrafik məlumat Qalibə İlisulu. “Vətən səni, vətən məni gözləyir” libraries -> Tapmacalar az8rbaycan restmblikast prezjdenrrİNİN İ Ş L ə r I d a r ə s I n I n k I t a b X a n a s I libraries -> Nəsillərə nümunə Vətən eşqi məktəbində can verməyi öyrənmişik, Ustadımız deyib, heçdir vətənsiz can, Azərbaycan! books -> SƏrraf şİruyə books -> Bu dünya göRÜŞ yeriDİ books -> “Çağdaş Azərbaycan bədii nəsri”: n 19 (43 2016) 468 -> Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Konsepsiyası Yüklə 2,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|