Statistika-mus pdf

o’rtacha xronologik
formula yordamida
hisoblanadi:
Aholi tarkibida erkak va ayollar sonining o’zaro mutanosibligi va ularning yosh
jihatdan bir-biriga yaqin bo’lishi nikohlanishi darajasiga salmoqli ta’sir ko’rsatadi
va aholining ko’payishi jarayonida asosiy demografik zamin hisoblanadi. Yosh -
jins piramidasi ikki tomonlama chiziqli diagrammani o’zida aks ettirib, unda aholi
yoshi va jinsi bo’yicha birgalikda taqsimlangan, bunda grafikning bir tomonida
(o’ngdan) ayol jinsi aholi, ikkinchi tomondan esa (chap tomonda) erkak jins aholi
aks ettiriladi.
Aholini yoshi bo’yicha piramidasi.

---

2. Aholi harakati statistikasi
Aholining harakati ko’rsatkichlari mazmunan bir-biridan farq qiluvchi ikki guruh
ko’rsatkichlarini o’z ichiga oladi. Birinchi guruhga aholining tabiiy harakatini,
tug’ilishi va o’lishini, nikohdan o’tganlar va ajralganlar sonini, ikkinchi guruhga
esa aholining migratsiyasini tavsiflovchi ko’rsatkichlar kiradi. Ma’lumki, aholi
soni muntazam o’zgarib turadi. Bu o’zgarishlar tabiiy va mexanik harakat hisobiga
to’g’ri keladi. Aholi sonining tug’ilish va o’limlar hisobiga o’zgarishini aholining
tabiiy harakati deb ataladi. Aholining tabiiy harakatiga ta’sir etuvchi ko’rsatkichlar
qatoriga aholi nikohdan o’tish va ajralish ham kiradi.Aholi sonini o’zgarishni
ifodalashda mutloq va nisbiy sonlar yordamida olib boriladi. Nisbiy sonlar o`lchov
birligi koeffitsiyent protsent va promilleda hisoblanadi. Aholning tabiiy
harakatining asosiy ko`rsatkichi aholining tug’lish darajasi hisoblanadi. Tug’ilish
darajasi –turli xil ko`rsatkichlar yordamida o’rganiladi, ya’ni tug’ulishning
umumiy, maxsus, xususiy va tug’ilishning yig’indi (summarniy) koeffitsentlari
asosida o’rganiladi. Umumiy tug’ilish koeffitsenti har 1000 aholiga nisbatan
tug’ilgan bolalar sonini ifodalaydi va quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
Bu yerda: KTug’- tug’ilishning umumiy koeffitsenti. 
A tug’–tug’ilgan aholi soni 
A
→
-
aholining o’rtacha soni
Tug’ilish darajasini aniq ifodalash maqsadida tug’ilishning maxsus
koeffitsiyenti xar 1000 ta 15-49 yoshdagi ayollarga nisbatan tug’ilgan bolalar soni
aniq ifodalaydi va uni aniqlash va u quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
Bu yerda: Km.t. – maxsus tug’ilish koeffitsiyenti.. A tug’–tug’ilgan aholi soni
W15-49 – 15-49 yoshdagi ayollar soni.

---

Aholi statistikasining tabiiy o’zgarishiga ta’sir etuvchi ko’rsatkichlaridan
biri aholini o’lim holatining ta’sirini o’rganish. O’lim darajasini ifodalovchi
ko’rsatkichlarga: umumiy o’lim koeffitsiyenti, bir yoshgacha bo’lgan bolalar
o’limi, ya’ni bu koeffitsiyent (oddiy va Rats) usulida va aholini yoshi bo’yicha
guruhlangan koeffitsiyenti shulardan o’lim darajasini ifodalovchi asosiy
ko’rsatkich bu o’limning umumiy koeffitsiyenti, va u quyidagi formula yordamida
aniqlanadi:
Bu yerda: K o’l – umumiy o’lim koeffitsiyenti 
Ao’l - 1 yoshgacha o’lgan bolalar soni 
A
→
– o’rtacha aholi soni 
Mamlakatning ijtimoiy va iqtisodiy holatini tariflovchi ko’rsatkichlardan biri
bu 1 yoshgacha bolalar o`limi ko’rsatkichi hisoblanadi. Bolalar o’limi 2 usulda 
aniqlanadi: 1.Oddiy . 2.Rats. 
Oddiy usulda bolalar o’limini aniqlash quydagi formuladan foydalaniladi. 
Bu ko’rsatkich promellida hisoblanadi, ya’ni har 1000 tug`ulgan bolalardan 
o’lganlar soni, ya’ni;
Bu yerda: m – joriy yilda 1 yoshgacha o’lgan bolalar soni N – joriy yilda tug’ilgan
bolalar soni Go’daklar o’limini yanada aniqroq ifodalash uchun “Rats” usulini
qo’llash maqsadga muvofiq.
Bu yerda: N0 – oldingi yilda tug’ilgan bolalar soni N1 – joriy yilda tug’ilgan 
bolalar soni m-joriy yilda o’lgan bolalar soni

---