Tasodifiy jarayonlar va ularni asosiy statistik xarakteristikalari

---

MA’RUZA №14 
TASODIFIY JARAYONLAR VA ULARNI ASOSIY STATISTIK 
XARAKTERISTIKALARI

Reja: 
 

1.
Tasodifiy ta’sirlar
2.
Tasodifiy jarayon va uning asosiy tavsiflari
.
3.
Statsionar tasodifiy jarayonlar
.
 
1. Tasodifiy ta’sirlar 
Ilgari faraz qilinganidek, boshqarish tizimining kirishidagi muhit modeli – 
M
F
, 
ma’lum, determinirlangan: topshiriq beruvchi – 
)
(
t
g
va qo‘zg‘atuvchi – 
)
(
t
f
vaqt 
funksiyalari
bilan ifodalanishi mumkin. Bunda tizimning holati, istalgan vaqtda, 
qat’iy ravishda, ma’lum boshlang‘ich holat bilan aniqlanadi. Holatni oldindan bilish 
mumkin bo‘lgan bunday tizimlar 
determinirlangan tizimlar
deyiladi. 
Amaliyotda tasodifiy (stoxastik) tarzda o‘zgaradigan, tizimda tasodifiy signallar 
hosil qiladigan ta’sirlar ko‘p uchraydi. Bunday tizimlarning holatini qandaydir 
ehtimollik bilan oldindan bilish mumkin. 
11.1-rasm.
 Boshqarish tizimida paydo bo‘lgan tasodifiy ta’sirlar. 
Tasodifiy ta’sirlar (11.1-rasm) determinirlangan ta’sirlar singari, topshiriq 
beruvchi – 
)
(
t
G
va g‘alayon yoki halal beruvchi - 
)
(
t
F
turlarga ajratiladi. Bulardan 
birinchisi boshqarish uchun foydali axborot eltadi (foydali signal) ikkinchisi – 
boshqarish tizimi (BT) ning chiqishidagi foydali signallarni buzib ko‘rsatadi. 
Halaqitlar, kelib chiqish sabablariga ko‘ra ichki va tashqi bo‘ladi. 
Tashqi tasodifiy halaqitlar, masalan, suvda ketayotgan kemaga, uchuvchi apparat 
yoki radiolokatsiya antennasiga ta’sir etuvchi shamol ko‘rinishida, kemani 
kutilmagan 
vaqtda 
chayqaltiradigan 
dengiz 
to‘lqinlari 
shaklida, 
elektr 
kuchaytirgichlarning tok manbai kuchlanishini o‘zgarishlari va shu kabilar 
shakllarida namoyon bo‘ladi. Iqtisodiy tizimlarda oldindan bilib bo‘lmaydigan 
siyosiy voqealar tashqi halaqit bo‘lishi mumkin. Ular, masalan fond birjalaridagi