Toshkent Tibbiyot Akademiyasi Davolash fakulteti ichki kasalliklar propedevtikasi, kasb kasalliklari, gematologiya va x d. t., oliy ma’lumotli hamshira fanlari kafedrasi Ichki kasalliklar propedevtikasi fani

Toshkent Tibbiyot Akademiyasi

Davolash fakulteti ichki kasalliklar propedevtikasi, kasb kasalliklari, gematologiya va x.d.t., oliy ma’lumotli hamshira fanlari kafedrasi

Ichki kasalliklar propedevtikasi fani

“Tasdiqlayman ” Toshkent Tibbiyot Akademiyasi o’quv ishlari bo’yicha prorektor professor O.R. Teshayev__________________ “____”_________________2010 yil

Yagona metodik tizimga asosan tuzilgan amaliy mashg’ulot

uslubiy ishlanmasi III kurs talabalariga mo’ljallangan

№ 17 Mavzu: Bronxlar o’tkazuvchanligini buzilish sindromi. (bronxitlar misolida). Chekishni nafas a’zolariga salbiy ta’siri.

T.T.A. M.U.X. tomonidan tavsiya etilgan “____”_____________2010 yil

2010-2011 o’quv yili

№ 17 Mavzu: Bronxlar o’tkazuvchanligini buzilish sindromi. (bronxitlar misolida). Chekishni nafas a’zolariga salbiy ta’siri.

1. Mashg’ulot o’tkazish joyi: auditoriya,palatalar, pulmonologiya bo’limi.

2. Mashg’ulotning davomiyligi - 2 soat.

3. Maqsadi va vazifalari.

3.1Anamnez va klinik malumotlar asosida bronxitlarni taxmin qilish.

2. 
   Klinik simptomlarini,rivojlanish bosqichlari, faollik darajasi, asoratlarini aniqlash.
   
3. 
   Klinik korinishi, shikoyatlari, palpaciya.
   
4. 
   Amali konikmalarni qadamma-qadam bajarilishi(palpasiyasi, perkussiyasi,auskultaciya).
   

4. Motivasiya.

04kir va surunkali bronxitlar yer kurrasi aholisi orasida 30 foyizni tashqil qiladi. Ulim asosan nafas yetsishmovchiligi,emfizema natijasida sodir boladi. Talabalar bronxlar cTtqazuvchanligini buzilishi sindromi xastalikni birinchi belgilari namoyon bolganda, tahmin qilishni, profilaktika va davolashni vaqtida bajarilishi muhim ahamiyatga ega.

5. Fanlararo bogliqlik.

Vertikal integracia

Gorizontal integracia

Kuyidagi fanlar bilan integratsiya kilish:

I. Vertikal buyicha

1. 
   Normal anatomiya
   
2. 
   Normal iziologiya
   
3. 
   II. Gorizontal buyicha Patologik fiziologiya
   

Normal anatomiya

Bronx-upka sistemasi kuyidagi organlardan tashkil topgan: traxeya, bronx va o'pka. VII buyin umurtkalari chegarasida xikildok traxeyaga utadi. Upka juft organ bulib, kukrak kafasida joylashgan. Kesik konus shakliga ega. Ung upka chav upkaga nisbatan kengrok, lekin biroz kaltarok. Upkaga upka va bronx arteriyalari, asosiy bronx va nerv kirish joyi, upka va bronxlar venalari va limfa tomirlari chikish joyi, upka darvozasi deyiladi. Upka darvozasini xosil kiluvchi barcha xosilalar upka ildizini tashkil etadi. Upka kuyidagi bulaklardan tashkil topgan: ung - uchta , chap - ikkita.

Xar bir asosiy bronx upka darvozasidan kirgandan sung bulak venalariga bulinadi. Ung bronx uchta bulak bronxiga, chap upka ikkita bulak bronxiga bulinadi. Bulak bronxlari segment bronxlariga bulinadi, xar bir Segment bronxi dixotomik bulinadi. Bu sistema bronxial daraxtni tashkil etadi. Bronxiolalarni keyingi bulinishi al'veolyar daraxtni tashkil etadi. Al'veolyar yullar al'veolyar kopchalar bilan tugaydi. SHunday kilib upka parenximasi xavo utkazuvchi shoxlanuvchi trubkalar va shoxlanuvchi kon tomirlar, limfa tomirlari va nervlardan tashkil topgan.

Normal fiziologiya.

Nafas deganda tukimalarga kislorod olib borish, metabolizm protsessida uni ishlatish va organizmdan uglerod oksidini olib chikuvchi kiyin biologik protsess tushuniladi.

Nafas protsessida uchta asosiy etaplarni ajratish mumkin.

1. 
   Tashki nafas;
   
2. 
   Kon erdamida gazlar transporti
   
3. 
   ichki (tukima nafas).
   

Tashki nafas bu organizm va uni urab turuvchi atmosfera xavosi urtasida gazlar almashinuvidir. Tashki nafasda ikkita etap ajratiladi: a)al'veolyar va

atmosfera xavosi urtasida gaz almashinuvi; b)al'veolyar xavo va upka kapillyarlari urtasida gaz almashinuvi.

Gaz transporti kon erdamida amalga oshiriladi. Gazlarni tashki muxitdan tukimalargacha va tukimalardan tashki muxitgacha xarakati partsial bosim xisobiga amalga oshiriladi.

Kislorod ikki xil kurinishda transport kilinadi:gemoglobin bilan kimeviy boglanishda (oksigemoglobin) va oddiy fizik erish xolida. Uglerod oksidi gemoglobin bilan birikkan xolda transport kilinadi (karbgemoglobin).

Ichki nafas tukimalarni kislorod ishlatib uglerod oksidi chikarishidan iborat.

Nafas olish aktiv amalga oshiriladi. Nafas olish ketidan nafas chikarish amalga oshiriladi. U passiv bulib kuyidagi faktorlar xisobiga amalga oshadi: kukrak kafasini ogirligi, upka elastikligi, kovurga togaylari elastikligi va korin bushligi organlari bosimi xisobiga.

Patologik fiziologiya.

Tashki nafasni gaz almashinuvi asosini uchta bir biriga uzviy boglik bulgan protsesslar tashkil etadi:

-ventilyatsiya- al'veolalarda xavoni ritmik almashishi, shuning xisobiga al'veolyar xavo bir xilligi ushlanadi;

-perfuziya- al'veolyar kapillyarlarda tuxtamas kon aylanishi,

-diffuziya -kislorod va uglerod oksidini al'veolyar-kapillyar membranaorkali utishi.

Upkani gaz transport funktsiyasini tipik buzilishlariga kuyidagilar kiradi:

• 
  al'veolyar ventilyatsiya buzilishi (gipo- va giperventilyatsiya); -upka perfuziyasi buzilishi;
  
• 
  ventilyatsionn-perfuzion munosabatlarni buzilishi;
  
• 
  diffuz protsesslar buzilishi; -aralash formadagi buzilishlar.
  

6. Darsning mazmuni.

6.1 Nazariy qism

Surunkali obstruktiv bronxit, bronxial astma , pnevmokonioz va bo'shqalar. Patogenez :l)organik cTzgarishlar-bronxlarni chandiq tufayli tcTrayishi,endobronxial o' smalar,bronxiolitlar,traxeobronxial diskineziyasi.2) funksional o"zgarishlar-endobronxial:Bronx

mushaklarini tonusini oshishi, bronxial shirani giper produkciyasi,bronxlar shilliq qavatini shishi.

Sindromni klinik korinishlari: shikoyatlar-ekspirator xansirash,bcTgilish xurujlari(astma).Umumiy korishiortopnoe xolat,cianoz,yuzni shishi.Kokrak qafasi-emfizematoz,distancion xirrilash.Palpaciya ovoz dirillashini susayishi,nafas ekskursiyasi keskin kamayadi.Perkussiya taqoslama-qutisimon tovush,opka chegarasi pastka siljigan,nafas ekskursiyasi kamayadi.Auskultaciya:xushtak simon qirrilash aniqlanadi,bronxofoniya sussaygan.

CTtkir bronxit,bronxlarni o4kir yalliglanishi,nafas az'olari kasaliklari ichida eng k'op uchraydi.Surunkali bronxit bronx shoxlarining davomli kassaligi.U o'tkir bronxit yoki zotiljamdan s'ong rivojlanadi. Etiologiyasi:

1. 
   Infekcion, virus, bacterial.
   
2. 
   Kimyoviy va fizikaviy modallar ta'sirida.
   
3. 
   Aniqlanmagan.
   

Klinik k'orinishi: 1 Asoratsiz surunkali bronxit 2.Yiringli surunkali bronxit 3.0bstruktiv surunkali bronxit 4 Yiringli-obstruktiv surunkali bronxit 5.Gemoragik surunkali bronxit

Kechishi:

1. 
   Latent minimal klinik k'orinishlari bilan.
   
2. 
   Kam-kam xurujlar bilan.
   
3. 
   Tez-tez xurujlar bilan.
   
4. 
   Uzluksiz-recediv kechishi.
   

Davri:

1. 
   Q'ozgalish
   
2. 
   Remissiya
   

Bronxospastik sindromi:

1. 
   Bor
   
2. 
   Yoq Asoratlar:
   

1 .Emfizema

2. 
   Qon tupurish
   
3. 
   Nafas etishmovchilligi 4.Surunkali o'pka yuragi.
   

Uzoq davom etgan yalliglanish jarayoni bronx shillik qavatlarini atrofiq va gepertrofik cTzgarishlarga olib keladi.Shilliq va togay plastikalarining atrofiyasi,devorning yubqallanishi esa bronxo ektazalar xosil b'olishiga olib keladi. Jarayon bronx atrofidagi f oqimaga otib intersticial zotiljam rivojlanishi olib keishi mumkin. Natijada alveola devorlari asta-sekin yubqalashib atrofiyaga uchraydi va o'pka emfizemasi rivojlanadi,bu esa o'pkada qon aylanishi buzilishiga olib keladi,keyin qon aylanishi sohasida bosim oshib yurak o'ng korinchasi gipertrofiyasi va uning etishmovchiligi rivojlanadi.

Klinik k'orinishi. Kasallarning asosiy shikoyati asta-sekin kuchayib va tezlashib boruvchi y'otal hisoblanadi.Yotal vaqtida oz miqtorida yopishqoq,yiringli yoki shilliqyiringli balgam ajraladi.Kasallik boshida yotal faqat ertalab b'oladi, kenchalik u ham kunduzi, ham kechasi bemorni bezovta qilib yoku buzulishiga olib keladi.Kasallik boshlanishida umumiy ahvol ozgarmaydi. Kasallik huruj qilganda k'opincha subferbil istma kotariladi. Qovurgaralararo va qorin fogri muskullarning оЧа taranglashishi natijasida k'okragda, orqada,qorin usti sohasida ogriq b'olishi mumkin.Asta-sekin qansirash rivojlanadi, dastlab jismoniy harakat qilinganda, kegin tinch holatda tez charchash,terlash kuzatiladi.Hansirash ekspirator hususiyatga ega.Kasallik k'opincha bahorda va kuzda qaytalanadi.K'ozdan kechirganda uzoq vaqt o'zgarish aniqlanmaydi. Keyinchalik tarqalgan k'okarish paydo b'oladi, u yotal vaqtida z'orayadi, b'oyin vena tomirlari b'ortib chiqadi.Emfizema kushilishi tufayli k'okrak qafasi bochqasimon b'olib koladi.Asoratsiz surunkali bronxitda paypaslanganda va f uqillatganda o'zgarish aniqlanmaydi.Emfizema rivojlanganda esa t"uqillatganda qutusimon tovush eshtiladi.

Eshitish. Bunda nafas qattiqlashgan, nafas chiqarish davomli b'oladijemflzemada esa susaygan vezikular nafas eshtilishida quruq va nam xirillashlar kuzatilishi mumkin.

Laboratoriya malumotlari. Kasallik qaytalanganda qonda leykocitlar k'opayadi, ECHT tezlashadi.Balgam shilliq-yiringli, leykocitlar k'op, chirish davrida erotcitlar flora k'opayadi.

Rentgenda tekshirganda emfizema va pnevmoskleroz k^xozatiladi.Bronxskopiya va bronxografiya bronx shoxlarining shakli buzilganini shilliq qavatning atrofiq va gepertrofik cTzgarishini aniqlaydi, bronxoektozallar kuzatilishi mumkin. Kasallik davomi kechadi. Bronxlar toraygan va toraymagan b'oladi. Birmuncha ogir va rivojlangan bronxitlarda bronxlar toraygan b'oladi. Chekish kasallikni rivojlanishida katta ahamiyatga ega. Surunkali bronxit bilan kasallanganlarning 80% ini chekuvchilar tashqil qiladi.Kasallikning kelib chiqshiga burunda nafas olishning buzulishi va har hil y'oldosh kasalliklar: yutkinning yalliglanishi (faringit),laringit,sinusitlar yordam beradi.

6.2.Analitik qism. Mashgulotning ikkinchi qismida interaktiv pedagogic texnologiyalarni qollanilshi lozim. Test,situation masallarni echish,videotasmalarni namoyon etish.

Test:

1. 
   CTtkir bronxitni boshlanish davrida eshitishda:
   
   1. 
      Jarangdor nam xirillashlar
      
   2. 
      Quruq xirillash
      
   3. 
      Krepitaciya
      
   4. 
      Plevraning ishqallanish shovquni G. Nam jarangsiz xirillash
      
2. 
   CTtkir bronxit perkussiyasida
   
   1. 
      Qutusimon tovush
      
   2. 
      СГрка tovushi
      
   3. 
      Timpanit
      
   4. 
      B'ogiq
      

G.B'ogiq-timpanik

3.Surunkali bronxit va o'pka emfizemasida perkutor tovush

1. 
   O'pka tovushi
   
2. 
   B'ogiq
   
3. 
   Timpanik
   
4. 
   Qutusimon G.B'ogiq timpanik
   

4.04kir bronxitda asosiy nafas sh'ovqini

1. 
   Bronxial
   
2. 
   Vezikulyar
   
3. 
   Susaygan vezikulyar
   
4. 
   Qattiq nafas G.Vezikulo bronxial
   

5.Balgamni o'tkir bronxitda xarakteri

1. 
   Shilliq-yiringli
   
2. 
   Yiringli
   
3. 
   Seroz
   
4. 
   Jigarllanish G.Chirish
   

6.Qoshimcha nafas shovquni o'tkir bronxitda

1. 
   Quruq jarangsiz nam xirillashlar
   
2. 
   Krepitaciya
   
3. 
   Jarangdor nam qirillash
   
4. 
   Qatiq nafas
   

G.Plevrani ishqallanish shovqini

Situatcion masalalar

l.Bemor 56 yoshda.

Shikoyatlari:Tez-tez yotal balgamsiz, tana hararoti 38,2C, opkada qattiq nafas, hushtaksimon quruq xirillash.

Javob:o4kir bronxit.

2. Bemor 30 yoshda. Shikoyatlari:yotal, balgam shilliq-yiringli, tana

harorati. CTpkada vezikulyar susaygan nafas, quruq xirillashlar. Javob:04kir bronxit.

6.3 Amaliy qism. Amaliy konikmalarni 'ozlashtirishga bagishlanadi.Bu bo'limda talabalar o'z murabbiy bilan b'olimda kasslarni kuraciyasini amalga oshirishadi. Asosiy etibor anamnez , status praesens qaratiladi. Barcha malumotlar amaliyot daftariga yozilib boriladi.

7. Malaka, ko’nikma va bilimni tekshirish usullari.

Interaktiv usul: :"Rotaciya"-savollar tayorlanadi auditoriya ikki qismga(2-3 talabalar) b'olinadi. Har bir guruh 10 daqiqa ichida o'zini variantini muhokama qilib yozadi, kengi vazifaga o'tadi.Yakuniy variantlar muhokama qilinib eng optimal variant tanlanadi.

8. Joriy nazoratni baxolash mezoni

№	O’zlashtirish (%)va ballarda	Baho	Talabaning bilim darajasi
1.	86-100	A’lo «5»
2.	71-85	Yaxshi «4»
3.	55-70	Qoniqarli «3»
4.	0- 54	Qoniqarsiz «2»

9. Joriy nazoratni baxolash mezoni

	Mashgulot bosqichlari	Mashgulot ko’rinishi	Davomiyligi
1.	O’qituvchining kirish so’zi		5 min
2.	Mavzuning o’rgatilishi slaydlar va o’yinlar bilan. Talabalar bilimini baxolash	Surov va tushuntirish	25 min
3.	Mavzu yakuni		5 min
4.	O’qituvchi amaliy mashgulotlarni ko’rsatib, usullarini urgatishi. Bu usullarni talabalar o’zlarida,keyin esa bemorlarda o’rganishadi.	Talabalar,valantyorlar, kasallik tarixi, analizlar, UTT, rentgen sur’at	25 min
5.	Amaliy va nazariy ko’nikmalarni o’zlashtirshni baxolash va guruxning baxosini e’lon qilish.	Ogzaki surov, testlar, vaziyatli masalalar, diskussiya.	20 min
6.			10 min

10. Tekshiruv savollari.

1. 
   CTpka emfizemasida eshitiladi?
   
2. 
   Surunkali bronxitni tushunchasi?
   
3. 
   CTtkir bronxit bilan kassalangan bemorlarni asosiy shikoyatlari?
   
4. 
   СГ tkir bronxitda labarator tekshiruvlari?
   
5. 
   (У tkir bronxitda balgamni tekshirish?
   
6. 
   O'pka emfizemasida tukillatganda?
   
7. 
   (Урка emfizemasida eshitganda?
   
8. 
   (Урка emfizemasida rentgenda tekshirish?
   

11.Foydalanilgan adabiyotlar:

Asosiy:

1. "Ichki kasalliklar propedevtikasi" Kasimov E.Y., 1996 yil

2.”Ichki kasalliklar propidevtikasi” kitobi.Vasilyenko V.X va Grebeneva A.L..,nashri ostida 1989-y.

3. Ichki kasalliklar propidevtika amaliyot mashg’ulotlari uchun qo’llanma.Dovgyallo.O.G. va b.sh.,1986-y.

4. Shelagurov A.A “Ichki kasalliklar propidevtikasi”.

5. ShishkinA.N “Ichki kasalliklar.O’rganish.Simiotika.Diagnostika”.2000-y.,Sankt-Peterburg.

6. Strutinskiy A.V.,Baranov A.P., “Ichki organlar kasalliklari semiotika asoslari.Atlas”.1997-y.,Moskva.

7.M.V Muxin, V.A.Moiseyev. ”Ichki kasalliklar propidevtikasi”. 2000-2005-y.

Qo’shimcha:

1."Rukovodstvo k prakticheskim zanyatiyam po propedevtike vnutrennix bolezney" O.G.Dovgyallo, Minsk, 1989.