Viloyat akmi mintaqada Viloyat Axborot-kutubxonachilik faoliyatining markazi

Viloyat AKMi mintaqada Viloyat Axborot-kutubxonachilik faoliyatining markazi

Reja:
Kirish.

1. O‘zbekiston Respublikasida Viloyat Axborot-kutubxona sohasida olib bo rilayotgan islohotlar.
2. Viloyat Axborot-kutubxona texnologiyasi fanining maqsadi va vazifalari
3. Viloyat Axborot-kutubxona muassasalarida adabiyotlarni targ‘ib qilishda Viloyat Axborot-kutubxona texnologiyalarining roli va ahamiyati.
Xulosa.
Adabiyotlar.
Kirish
O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, kutubxonalarni avtomatlashtirish muammosi bo‘yicha axborot-uslubiy ta’minotsiz qoldi. Kutubxonani avtomatlashtirish bo‘yicha yagona davlat dasturining yo‘qligi va tegishli moliyalashtirish samarali axborot-kutubxona infratuzilmasini yaratishni qiyinlashtiradi. Bugungi kunda zamonaviy avtomatlashtirish vositalari, xalqaro standartlar va Internetni faol joriy qilmasdan turib, kutubxonalarni sivilizatsiyalashgan holda rivojlantirish mumkin emasligi ayon. Bu muammoni hal etmaslik jamiyatning ta’lim, iqtisodiyot, fan va ijtimoiy soha jarayonlariga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Xalqaro kutubxona axborot-tahlil markazining (IBIAC) tashkil etilishi jamiyatning axborot-kutubxona hayotidagi muhim voqeadir. Uning maqsadlarini amalga oshirish turli mamlakatlar o'rtasida axborot va madaniy almashinuvni sezilarli darajada faollashtiradi, G'arb va Sharq o'rtasida yaqinroq manfaatlar va tushunishni keltirib chiqaradi. O'zbekiston uchun bunday hamkorlik alohida qiziqish uyg'otadi, chunki Respublikamiz demokratik huquqiy jamiyat qurish yo‘lini belgilab oldi va faol ilmiy-texnik hamkorliksiz, faol axborot almashmasdan va jahon axborot resurslaridan erkin foydalanmasdan turib, Respublika oldiga qo‘yilgan global vazifalarni hal qilib bo‘lmaydi.
1998 yilda O‘zbekiston kutubxonalari va IBIAC o‘rtasida yaqin hamkorlik yo‘lga qo‘yildi.
O‘zbekistonning 10 dan ortiq kutubxonalari MBIAC orqali IRBIS avtomatlashtirilgan kutubxona tizimini sezilarli narxlarda chegirmalar bilan oldi. IBIAC va Fan va texnologiyalar davlat jamoat kutubxonasi tomonidan doimiy texnik va dasturiy yordam mavjud. IBIAC va Fan va texnologiyalar davlat ommaviy kutubxonasi xodimlari ishtirokida IRBIS va xalqaro kutubxona standartlari bilan ishlash bo‘yicha treninglar bo‘yicha bir qator o‘quv seminarlari o‘tkazildi.
Bir qator kutubxona va bo‘limlar bilan hamkorlikda Samarqand shahrida o‘tkazilgan xalqaro konferensiya respublikamiz madaniy va ilmiy hayotida muhim voqea bo‘ldi. Unda 6 ta davlatdan (O‘zbekiston, AQSh, Rossiya, Qirg‘iziston, Buyuk Britaniya, Gruziya) 200 ga yaqin kishi ishtirok etdi. Asosiy kontingent: kutubxonalar direktorlari va xodimlari, ilmiy-tadqiqot institutlari olimlari va mutaxassislari, O‘zbekiston Respublikasi Fan va texnika davlat qo‘mitasi, Madaniyat vazirliklari va hokimliklar, Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi vakillari, oliy o‘quv yurtlari o‘qituvchilari, direktorlar. hamda dasturiy mahsulotlar va ma’lumotlar bazalarini ishlab chiqaruvchi tijorat kompaniyalari xodimlari, nashriyotlarning vakillari.
Bizning fikrimizcha, O‘zbekiston Respublikasida va umuman, Markaziy Osiyo mintaqasida IBIAC dasturlarini amalga oshirishning eng istiqbolli yo‘nalishi xalqaro kutubxona hamkorligi bo‘yicha qo‘shma dastur va aniq loyihalarni ishlab chiqish bo‘lib, uning natijalariga ko‘ra o‘z samarasini beradi. mamlakatlarning madaniy boyitish sohasida o'zaro manfaatli ta'sir.
Muayyan loyihalar bo'lishi mumkin

• 
  Har yili kutubxona muammolari boʻyicha konferensiya tashkil etish, birinchi navbatda, Markaziy Osiyo mamlakatlari ishtirokida hamda Yevropa va AQShdan yetakchi ekspertlarni taklif etish;
  
• 
  MDH mamlakatlari orasidan Oʻzbekiston va boshqa Markaziy Osiyo respublikalari butun sivilizatsiyalashgan insoniyatni qiziqtiradigan bebaho madaniy va tarixiy merosga ega. Ammo bu boyliklarni asrab-avaylash yo‘lida sa’y-harakatlarimizni birlashtirmasak, mablag‘ yetishmasligi tufayli uni butunlay yo‘qotishimiz mumkin. Bu boradagi yo'llardan biri noyob fondlarning elektron versiyalarini yaratish loyihasini amalga oshirish bo'yicha sa'y-harakatlarni birlashtirish bo'lishi mumkin;
  
• 
  Oʻzbekistonda namunaviy avtomatlashtirilgan kutubxona negizida axborot resurslari, asosan elektron maʼlumotlar bazalarining doimiy koʻrgazmasini tashkil etish;
  
• 
  AQShda ishlab chiqilgan ma'lumotlar bazalari, dasturiy mahsulotlar va multimedia ilovalarining O'zbekistonda taqdimoti. Xuddi shunday, O'zbekistonda ishlab chiqilgan ma'lumotlar bazasi Amerika va Yevropa tashkilotlarida katta qiziqish uyg'otadi;
  
• 
  IBIAC bilan hamkorlik oʻrnatilgan mamlakatlarda ilmiy, texnologik va madaniy yutuqlarni yoritish uchun qoʻshma veb-sayt yaratish.
  
• 
  Muhim ilmiy, madaniy, ma'lumot va ma'rifiy ahamiyatga ega bo'lgan multimedia ma'lumotlar bazalari va ilovalarini yaratish bo'yicha qo'shma loyihalarni ishlab chiqish.
  

O‘zbekistonda IBIAC loyihalarini amalga oshirishning eng mumkin bo‘lgan ob’ekti (sinov maydonchasi) O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Fundamental kutubxonasida yaratilgan Model avtomatlashtirilgan kutubxona bo‘lishi mumkin. U Ochiq jamiyat instituti – O‘zbekistonga ko‘maklashish jamg‘armasi moliyaviy ko‘magida yaratilmoqda.
Loyihadan koʻzlangan maqsad kutubxona maʼlumotlarini avtomatlashtirilgan qayta ishlashning barcha funksiyalarini sinovdan oʻtkazish va namoyish etish uchun namunaviy (namunali) kutubxona yaratish, kutubxonachilar uchun oʻquv poligonini va milliy ittifoq katalogini shakllantirish markazini yaratishdan iborat.
Asosiy funktsiyalari va vazifalari:
O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Fundamental kutubxonasi (FBAN) negizida mahalliy tarmoqqa ega kutubxona dasturiy-texnik kompleksini yaratish;
Tarmoqda va Internetga ulanganda ishlash uchun IRBIS avtomatlashtirilgan kutubxona tarmog'ini o'rnatish va sozlash;
Kitobxonlarga xizmat ko‘rsatish uchun o‘quv xonasi va elektron o‘quv zali yaratish;
elektron tashuvchilarda axborot manbalarini avtomatlashtirilgan tarzda izlash uchun Axborot-qidiruv tizimi va fan va texnikaga oid toʻliq matnli maʼlumotlarga ega maʼlumotlar bazalarini oʻrnatish;
avtomatlashtirilgan kutubxona tizimi va tarmog‘idan foydalanuvchilarning turli toifalari uchun xizmat ko‘rsatish (texnik, axborot, uslubiy va boshqalar) xizmatini yaratish;
kutubxona xodimlarining bibliografik axborot va avtomatlashtirilgan kutubxona tizimlari va tarmoqlarini tavsiflash bo‘yicha xalqaro standartlar bilan ishlash bo‘yicha o‘quv kurslarini tashkil etish.
Loyihaning natijalari quyidagilar bo'ladi:
mahalliy tarmoqqa ega va internet tarmog‘iga ulangan namunaviy kutubxona tashkil etish, unda bibliografik ma’lumotlarni avtomatlashtirilgan qayta ishlashning barcha asosiy funksiyalari, shu jumladan milliy ittifoq katalogini shakllantirish amalga oshiriladi;
O‘zbekiston kutubxonachilari uchun bibliografik axborot va avtomatlashtirilgan kutubxona tizimlari va tarmoqlarini tavsiflash bo‘yicha xalqaro standartlar bilan ishlash bo‘yicha doimiy o‘quv kurslarini tashkil etish bo‘yicha o‘quv majmuasi;
avtomatlashtirilgan kutubxona tizimi va tarmog‘idan foydalanuvchilarning turli toifalari uchun xizmat ko‘rsatish (texnik, axborot, uslubiy va boshqalar);
xalqaro kutubxona tarmoqlariga, shu jumladan, internet resurslariga kirish imkoniyatiga ega hududiy kutubxona tarmog‘ini yaratishning dasturiy, texnik, o‘quv-uslubiy asoslari.
FBAN RU ni asos sifatida tanlash quyidagilar bilan oqlanadi:
O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Fundamental kutubxonasida (axborot-bibliografik faoliyatning yetakchi predmeti, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi ilmiy kutubxonalar tarmog‘ining ilmiy-metodik markazi sifatida) allaqachon 1994 yil IBM-PC asosida mahalliy kompyuter tarmog'i (LAN) o'rnatildi va ishlamoqda;
Kutubxonada CDS/ISIS dasturi asosida (YUNESKO tomonidan ishlab chiqilgan) yangi kitoblarning elektron katalogi shakllana boshladi. Elektron katalogda adabiyotlarni qidirish imkoniyati paydo bo'ldi;
OSI 1998 yilda “Kutubxonalarga kompyuterlar” grantini taqdim etganidan so‘ng, “IRBIS” yangi avtomatlashtirilgan kutubxona dasturini amalga oshirish boshlandi.
Yangi “Dissertatsiya” ma’lumotlar bazasini shakllantirish bo‘yicha ishlar boshlandi. Yozuvlarni CDS/ISIS dan “IRBIS” ga aylantirish amalga oshirildi. Bundan tashqari, "EC" ma'lumotlar bazasida "Yangi tushumlarning byulletenlari" yaratiladi. O'quvchilarga CD-ROMda "INIS" (yadro fizikasi), 1999 yildagi GPNTL Ittifoqi katalogi, "YUNESKO" ma'lumotlar bazasi va boshqalar kabi elektron nashrlarni ko'rish va ular bilan ishlash imkoniyati beriladi.
Kutubxonada avtomatlashtirilgan kutubxona tizimlarini o‘zlashtirish uchun kadrlar tayyorlandi;
kutubxona zamonaviy bino va binolarga ega bo‘lib, dasturiy-texnik kompleks yaratish hamda kutubxonachilarning malakasini oshirishni samarali tashkil etish imkonini beradi;
Internetga ulangan;
Kutubxona Akademgorodokda joylashgan bo‘lib, u yerda ko‘plab ilmiy-tadqiqot muassasalari joylashgan bo‘lib, u keng kitobxonlar doirasiga xizmat ko‘rsatish imkonini beradi;
FBAN binosi O‘zbekistonda zamonaviy kutubxona talablariga javob beradigan yagona bino hisoblanadi.
Shunday qilib, FBAN kutubxonasi vazifani bajarish uchun texnik va kadrlar jihatidan eng tayyor. FBAN dasturiy-apparat kompleksining tegishli Avtomatlashtirilgan joylari barcha abonentlar (abonentlar) uchun mavjud bo'ladi. FBAN kutubxona jarayonlarida avtomatlashtirilgan funksiyalarni qoʻllash, avtomatlashtirilgan kutubxona tizimlari (ABS), xalqaro kutubxona standartlarini oʻrganish va Internet orqali xalqaro kutubxona tizimlari bilan ishlash uchun sinov maydoniga aylanadi.
FBAN O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi va O‘zbekiston Respublikasi Fan va texnologiyalar davlat qo‘mitasi tomonidan moliyaviy va texnik yordamga ega. Namunaviy kutubxona ulardan yordam oladi va loyiha amalga oshirilgandan so'ng va OSI tomonidan moliyaviy qo'llab-quvvatlangandan so'ng o'zining funktsional xususiyatlarini yo'qotmaydi.
Loyihaning amalga oshirilishi IAB faoliyatining birinchi yilida quyidagi kutubxonalar uchun oʻquv, uslubiy va maslahat yordamini koʻrsatish imkonini beradi:

• 
  O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Fundamental kutubxonasi;
  
• 
  nomidagi O‘zbekiston Respublikasi Davlat kutubxonasi. A.Navoiy;
  
• 
  Davlat ilmiy-texnika kutubxonasi;
  
• 
  Respublika ilmiy tibbiyot kutubxonasi;
  
• 
  Samarqand viloyat ilmiy universal kutubxonasi
  
• 
  ular. Pushkin;
  
• 
  nomidagi Toshkent davlat texnologiya universiteti kutubxonasi. A.R. Beruniy;
  
• 
  Toshkent davlat universiteti kutubxonasi va boshqa kutubxonalar.
  

Bu kutubxonalar ilg‘or texnologiyalarni rivojlantirish uchun yetarli texnik va kadrlar bazasiga ega bo‘lib, IRBIS tizimi va boshqa zamonaviy dasturiy ta’minotlar bilan jihozlangan.
Dasturiy-texnik kompleksni zamonaviy dasturiy-texnik vositalar asosida ishlab chiqish rejalashtirilgan.
Loyihani amalga oshirishda AQSh Kongressi kutubxonasi, Rossiya fan va texnologiyalar davlat jamoat kutubxonasi va Boltiqboʻyi davlatlarining qator kutubxona tarmoqlarida shu kabi komplekslarni yaratish tajribasidan foydalanish rejalashtirilgan.
Respublika ilmiy-texnikaviy axborot tarmog‘i yaratilgandan so‘ng kutubxona tizimi unga mos dasturiy ta’minot bo‘ladi va shunga mos ravishda telekommunikatsiya imkoniyatlari va internet tarmog‘iga ulanish vositalaridan foydalanadi.
IABda texnik xizmat koʻrsatish va konsalting xizmati yaratiladi, u tizimni dasturiy-apparat taʼminoti bilan shugʻullanadi, balki undan foydalanish boʻyicha maslahatlar beradi. Bundan tashqari, IABda mavjud boʻlgan oʻquv majmuasida avtomatlashtirilgan kutubxona tizimlari va bibliografik maʼlumotlarni taqdim etish boʻyicha xalqaro standartlarni oʻzlashtirish boʻyicha oʻquv kurslari tashkil etiladi.
MAB foydalanuvchilari birinchi navbatda tadqiqotchilar, aspirantlar, talabalar va turli sohalarda o'z ufqlarini kengaytirmoqchi bo'lgan turli korxonalar xodimlari bo'ladi. O‘quv markazi sifatida u kutubxonachilarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish uchun zarur bo‘ladi.
Kelgusida MAB milliy kutubxona axborot resurslarini shakllantirish uchun korporativ kataloglashtirish markaziga aylanadi.
MAB ma'muriy jihatdan kutubxona rahbariyatiga (direktor/direktor o'rinbosari) bo'ysunadi. Shunga ko‘ra, kutubxona xodimlarini zamonaviy kompyuter texnologiyalari va usullarini o‘zlashtirish uchun qayta tayyorlash talab etiladi.
MABning taklif etilayotgan texnik tuzilmasi yangi axborot texnologiyalarini joriy etish imkonini beradi va kelajakda u respublika va xalqaro kutubxona tarmoqlariga ulanish imkonini beradi. MAB negizida Kataloglashtirish markazi tashkil etiladi, bu yerda jamlanma respublika katalogini yaratish rejalashtirilgan. Ushbu katalog MAB serveriga kiradigan barcha kutubxonalar uchun mavjud bo'ladi.
Shunday qilib, fan, ilg‘or axborot texnologiyalari va madaniyat sohasida Sharq-G‘arb xalqaro hamkorligini rivojlantirish manfaati uchun IBIAC faoliyatini Markaziy Osiyo mintaqasida rivojlantirish uchun real imkoniyatlar va istiqbollar mavjud.