Xx ásir baslarında Fransiya -germaniya munasábetleri Mazmunı : Kirisiw I bap. XIX ásir aqırı XX ásir baslarında Fransiya -germaniya munasábetleri

XX ásir baslarında Fransiya -Germaniya munasábetleri
Mazmunı :
Kirisiw.....................................................................................................................2
I Bap. XIX ásir aqırı XX ásir baslarında Fransiya -Germaniya munasábetleri
I. 1. Fransya mámleketiniń Germaniyaǵa jeńiliwi ....................................................6
I. 2. Birinshi jáhán urısı hám 1920 -jıllarda Fransiya -Germaniya munasábetleri ...11
II Bap. Fransiya, Germaniya hám Birlesken Evropa
II. 1. Ekinshi jáhán urısı jıllarında Fransiya hám Germaniya ..................................23
II. 2. Evropa Birlespesindegi Fransiya -Germaniya sherikliginiń asası ..................26
Juwmaq ..................................................................................................................29
Glossariy ................................................................................................................33
Paydalanılǵan ádebiyatlar ....................................................................................34


Kirisiw
Temanıń aktuallıǵı. XIX ásir menen XX ásir shegarasında Germaniya kapitaliziminiń imperalistik basqıshına qádem qoydı, Angliya hám Fransiya sıyaqlı eski kapitalıstik mámleketlerge salıstırǵanda sanaattıń tez ósiw pátini saqlap qaldı. 1900 jıldayaq Germaniya polat eritiw boyınsha Angliyadan ózib ketib, dúnyada ekinshi orınǵa shıǵıp aldı, bir neshe jıldan keyin shoyan eritiw boyınsha da Angliyadan ózib ketti. 1912-jıl Germaniya, Fransiya hám Angliyanı birge qosıp alınǵanda eritilgen shoyannan 5 million tonna kóp shoyan eritdi. Germaniya sanaatınıń keń kólemde ósiwi islep shıǵarıwdı jáne de koncentraciyalaw tiykarında payda boldı.
Fransiya hám Germaniya ortasındaǵı munasábetler yamasa Franko-Germaniya munasábetleri Evropanıń siyasatınıń ajıralmaytuǵın bólegin quraydı, hár eki mámleket de Evropa Birlespesiniń tiykarlawshilari hám tiykarǵı jetekshi aǵza mámleketleri.
Ulrix Krotsniń sózlerine kóre, 1871-jıldan beri eki mámleket ortasındaǵı ulıwma munasábetler¹ ush úlken dáwirdi óz ishine aladı : „irsiy kek“ (1945-jılǵa shekem), „kelisiw“ (1945-1963) hám 1963-jıldan baslap Franko-Germaniya doslıǵı (fransuzsha: Amitié franco-allemande; nemissha: Deutsch-Französische Freundschaft) dep atalǵan „maxsus munasábetler“de óz ańlatpasın tapqan.² Evropa Birlespesi kontekstinde eki mámleket ortasındaǵı sheriklik úlken hám jaqın bolıp tabıladı. Fransiya, ásirese, Prezident Sharl de Goll dáwirinde, geyde yevroskeptik bolǵan sonda da, Fransiya -Germaniya kelisimleri hám sheriklikleri mudamı Evropa integraciyası ideyaların ilgeri jıljıtıw ushın gilt bolıp kelgen.
1882- jıldan 1907- jılǵa shekem eń iri karxanalardaǵi jumısshılar sanı úsh teńdeyden zıyatlaw kóbeydi. Buǵan pútkil Germaniya daǵı kárxanalardıń ulıwma sanı áne sol jıllar ishinde 8, 1% kemeydi.
Islep shıǵarıwdı koncentraciyalaw negizinde monopolistik birlespelerdiń payda bolıwı hám ósiw protsessi dawam etdi. Germaniyada monopolistik birlespelerdiń keń tarqalǵan túri artellar hám sindikatlar edi. Olardıń ayırımları júdá úlken kólemde edi. Reyn-vestfal' tashkómir sindikati 1910 -jılda rayon daǵı qazib shıǵarılǵan pútkil kómirdiń 95, 4% qadaǵalaw qılatuǵın edi. Metalurgiya sanaatında barlıq polat eritetin zavodlardı birlestirgen polat sindikati payda boldı. Germaniyanıń pútkil salmaqli sanaatı Krupp, Tissen, Stinnes hám basqalardıń kontsenratsiyalaridan ibarat otızǵa jaqın qúdiretli monopoliyalar qolında tóplanǵan edi. Elektrotexnika sanaatın eki jámiyet “Simeks-Gal'ski” hám AET jámiyetleri qadaǵalaw qılatuǵın edi. Lekin áne sol eki jámiyet da iri aldı -satti jumıslarında kóbinese birgelikte háreket qılar edi. Ximiya sanaatında eki tiykarǵı monopolistik gruppa payda boldı. Kemasazliqda “Severogermanskiy Aloyd” hám “Gamburg Amerika” degen eki kompaniya húkimranlıq qılatuǵın edi.
German imperializmi dúnyanı óz paydasına tupten qayta bolıw haqqındaǵı máselesin ortaǵa qoyǵan edi.
XIX ásirdiń 90 -jıllarındayaq Germaniya imperalizminiń ushina shıqqan wákilleri keń kólemde jırtqıshlarsha qaraqshılıq jobaların propaganda etetuǵın Pangerman birlespe dep atalǵan arnawlı shólkem dúzdiler. Ol birlespe óziniń awızsha hám baspasóz arqalı alıp barǵan propogandasinda ingliz, fransuz, Belgiya, Portigaliya mámleketlerin basıp alıwda, Fransiyanıń temir ruda alınatuǵın shegara rayonların pútkil Belgiyanı, Gollandiyanı, Skandinaviya mámleketleri hám hátte Germaniya menen birlespe bolǵan Avstriya aymaǵın Germaniyaǵa qosıp alıwdı talap etip shıqtı. Pangermanshilar Turkiyanı tásirge salıwdı qáler edi, Rossiyadan Pribaltikani ajıratıp alıwǵa Polsha patshalıǵın basıp alıwǵa imtildilar. Olar Ukrainanı hám Kavkazni basıp alıwdı, ondan Britaniya Indiyaǵa qol sozıwshı boldı. Pangermanshilar Amerikanı da tınısh qoyıwshı emesdiler. Olar Braziliyanı hám basqa Latin Amerikası mámleketlerin AQSHǵa qarsı gúres ushın paltsdarmga aylandırıw jobaların dúzib shıqtılar. Axmaqlıqtan ibarat bul basqıshılıq ideyasini nemis baspasóziniń úlken bólegi targ'ib etip, nemislar sanasına agressiv shovinizm menen uwlı zatladi.
Húkimet joqarisina “tariyxıy shınatsizliqdi” ońlaw zárúrligi haqqında anıq sóyleytin kisiler keldi. Sırtqı jumıslar boyınsha shtat-sekretari, keyinirek bolsa reyxkantsler, knzya' fon Byulov nemis agressiyasınıń ashıqtan -ashıq úgitshisi edi, Úlken bas shtabdiń general graf Al'fred fon SHliffen 15 jıl dawamında Rossiya hám Fransiya menen urıs jobaların dúziw ústinde isledi. Shliffenniń “dushpandı jalǵız urip tar-mar qılıw” jobası Fransiyanı, odan keyin bolsa Rossiyanı jıldırım tezliginde tar-mar qılıwdı názerde tutqan edi.