ÛÛÛ Cild Í ß Ñ È Ì È À Ä Û Í À Ä È Ë × È Ë È Ê È Í Ñ Ò È Ò Ó Ò Ó ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ Ä È Ë È Í È Í È Ç À Ù Ë Û
Yüklə 11,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ÁÒÎÐ
èñ. [ëàò.] Ãÿäèì Ðîìàäà: ñèðêëÿðäÿ áèð-áèðè èëÿ âÿ éà âÿùøè ùåéâàí- ëàðëà âóðóøìàã ö÷öí ãóëëàðäàí, ÿñèðëÿðäÿí, éàõóä ìÿùêóì åäèëìèø àäàìëàðäàí ùàçûð- ëàíàí ïÿùëÿâàí. Ãëàäèàòîðëàð áîø-áîø ýÿçÿí àâàðà úàìààòû ÿéëÿíäèðèá îíà êåô âåðìÿê ö÷öí àìôèòåàòð ìåéäàí÷àñûíäà áèð-áèðè èëÿ âÿ éà âÿùøè ùåéâàíëàðëà âóðóøìàüà ìÿúáóð åäèëÿí àäàìëàð èäè. “Ãÿäèì äöíéà òàðèõè”. ..Ãûøãûðäû îí áèð ìèí ãëàäèàòîð: – Ñèëàù! Ñèëàùñûçëûã – ùÿð øåéèí ñîíó. Õ.Ðçà. ÃËÀÄÈÀÒÎÐËÓà èñ. Ãëàäèàòîðóí èøè, ïå- øÿñè. Áÿçÿí âàðëû ðîìàëûëàð äà þç ãóëëàðûíûí áèð ùèññÿñèíè ãëàäèàòîðëóüà âåðèðäèëÿð. “Ãÿ- äèì äöíéà òàðèõè”. ÃËÀÄÈÎËÓÑ èñ. [ëàò.] Ñöñÿíêèìèëÿð ôÿ- ñèëÿñèíäÿí ÷îõèëëèê áèòêè íþâö; ãàðüàñîüàíû. ÃË
[ðóñ.] òàð. 1917-úè èë èíãèëàáûí- äàí ÿââÿë Ðóñèéàäà: øÿùÿð äóìàñûíûí âÿ éà áàøãà ñå÷êèëè èäàðÿíèí öçâö. Áóäóð, áàõ, óïðàâà ìÿëóì åäèð êè, òÿçÿäÿí äþðä èëëèê äó- ìàéà ãëàñíû ñå÷ìÿê ñèéàùûñû áó èéóí àéûíûí 27-äÿí åëàí åäèëÿúÿêäèð. Í.Âÿçèðîâ. ÃËÀÓÊ
ÓÌÀ [éóí.] òèá. Ýþç ìàéåñè òÿç- éèãèíèí àðòìàñû øÿêëèíäÿ òÿçàùöð åäÿí àüûð ýþç õÿñòÿëèéè. ÃËÀÂ
[ðóñ.] òàð. 1917-úè èë èíãèëàáûíäàí ãàáàã: øÿùÿð èäàðÿñè ðÿèñè, áÿëÿäèééÿ èäàðÿñè áàø÷ûñû. ßââÿë, éÿíè èêè èë áóíäàí ÿãäÿì Õóäàéàð áÿé ãëàâà éàíûíäà ÷àâóø èäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ÃËÈÑÅÐÈ´Í [éóí.] Éàüëàðäàí ùàñèë åäèëÿí, òåõíèêàäà, ÿòðèééàò èñòåùñàëûíäà âÿ ñ.-äÿ èø- ëÿäèëÿí äàäû øèðèíòÿùÿð ãàòû ìàéå; ÿí ñàäÿ ö÷àòîìëó ñïèðò. ÃËÈÑÑ
ÁÍÄÎ [èòàë.] ìóñ. Áàðìàãëàðû ôîð- òåïèàíîíóí äèëëÿðè, àðôà, éàõóä ñêðèïêà êèìè àëÿòëÿðèí ñèìëÿðè öçÿðèíäÿí éöíýöëúÿ âÿ úÿëä ñöðöøäöðìÿêäÿí èáàðÿò ÷àëìà öñóëó. ÃËÈ´ÑÑÅÐ [ôð.] Éàñòûäèáëè, èòèýåäÿí ãàéûã. ÃËÎÁÀË
[ëàò.] Áöòöí Éåð êöðÿñèíè áö- ðöéÿ áèëÿí. Ãëîáàë ùàäèñÿëÿð. ÃË
[ëàò.] Àäÿòÿí þç îõó ÿòðàôûíäà ôûðëàíàí Éåð êöðÿñèíèí ìîäåëè. Ñà÷ëàðûíû ýåðèéÿ äàðàìûø, óçóíáûüëû, óúàáîéëó ìöÿëëèì ÿëèíäÿ 167 ÃÈÉÌßÒËÈ
ÃËÎÁÓÑ ãëîáóñ ãàïû àüçûíäà ýþðöíäö. Ì.Ùöñåéí. ..Ãîúà áèð ìöÿëëèì ýÿëäè; î, ÿëèíäÿ òóòäóüó ãëîáóñäà äöíéàíûí äÿíèçëÿðèíè, ÷àéëàðûíû, äàüëàðûíû âÿ äÿðÿëÿðèíè ýþñòÿðèðäè. Ì.Àðèô. ÃËÖÊ
èñ. [éóí.] Öçöì øÿêÿðè. “Ãëö- êîçà” àäû éóíàíúà “ãëöêîñ” ñþçöíäÿí ýÿëèð êè, áó äà “øèðèí” äåìÿêäèð âÿ ìàääÿíèí øèðèí äàäû îëäóüóíó ýþñòÿðèð. “Êèìéà”. ÃÍÅÉÑ
èñ. [àëì.] Ãÿäèì ìåòàôîðèê ñöõóð. ÃÍÎÑÅÎË
ÓÝÈÉÀ [éóí.] ôÿëñ. Èäðàê íÿ- çÿðèééÿñè; ôÿëñÿôÿíèí, èäðàêûí ìÿíáÿëÿðèí- äÿí, èìêàíëàðûíäàí âÿ âàñèòÿëÿðèíäÿí áÿùñ åäÿí øþáÿñè. ÃÍÎÑÅÎËÎÆÈ´ ñèô. ôÿëñ. Ãíîñåîëîýèéàéà, èäðàê íÿçÿðèééÿñèíÿ àèä îëàí. Ãíîñåîëîæè ýþ- ðöøëÿð. ÃÎÁÅËÅÍ
èñ. [ôð.] ßëëÿ òîõóíìóø øÿêèëëè äèâàð õàë÷àñû. ÃÎÁ
èñ. [ôð.] Íÿôÿñëè ìóñèãè àëÿòè. ÃÎÁÓ èñ. 1. Ñåë âÿ éà ÷àé ñóëàðûíûí óçóí ìöääÿò àõìàñû âÿ éà çÿëçÿëÿ íÿòèúÿñèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí ÷óõóð, ÷óõóð éåð, êè÷èê äÿðÿ. Ãàðàáàü äöçö ÷þêÿêëèêëÿð âÿ ãîáóëàðëà çÿí- ýèíäèð. – È÷ÿðèëÿðÿ äîüðó éåéèíëÿäè, àüàúëûã- ëàð äàëûíäà êþùíÿ ãîáó âàð èäè. Ìèð Úÿëàë. 2. ×àéûí äÿðèí éåðè. 3. Äöçÿí, äöçÿíëèê. ÃÎÁÓÐ
èñ. Äÿðèäÿí, àüàúäàí âÿ ñ.-äÿí äöçÿëäèëìèø òàïàí÷à âÿ éà òöôÿíý ãàáû. Åë- ìàð .. òàïàí÷à ãîáóðóíó òàïäû. È.ßôÿíäè- éåâ. Òàïàí÷àíû åùìàëúà ãîáóðóíäàí ÷ûõà- ðûá ñàü ÿëèìÿ àëäûì âÿ åùìàëúà àéàãäà ñàõ- ëàäûì. ß.Âÿëèéåâ. ÃÎÁÓÐËÓ ñèô. Ãîáóðó îëàí, ãîáóðà ãî- éóëìóø, ãîáóð è÷èíäÿ îëàí. ßëÿìäàð áåøà÷û- ëàí òöôÿíýèíè, òàõòà ãîáóðëó ìàóçåðèíè, ïàò- ðîíäàøëàðûíû ýþòöðöá éàðàãëàíäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ùÿìèäèí] áþéðöíäÿí ãàéûøû áîçàðìûø, êþùíÿ ãîáóðëó òàïàí÷à ñàëëàíûðäû. Ì.Ùöñåéí. ÃÎÁÓÑÒÀÍ
èñ. [ãîáó âÿ ôàðñ. ...ñòàí] Ãîáóëóã, äöçÿíëèê. ÃÎÁÓÇ á à õ ãîïóç. ÃÎÚÀ 1. ñèô. Éàøëû, ãîúàëìûø (úàâàí çèääè). Ãîúà êèøè. Ãîúà êÿíäëè. Ãîúà àëèì. Ãîúà àò. – Áàùàäûð ùÿëÿ öçöíö éóìàìûø, åâ éèéÿñè ãîúà àðâàä Áàùàäûðû ÷àé è÷ìÿéÿ ÷àüûðäû. Í.Íÿðèìàíîâ. Áó àíäà ãîúà óñòà áàøûíû äèê ãàëäûðûá, äÿìèð ãöëëÿíèí çèðâÿñèíäÿ äóðìóø ôÿùëÿíè ñÿñëÿäè. Ì.Ùöñåéí. 2. èñ. Ãîúàëìûø, éàøû þòìöø, ãîúàëûã éàøûíà ÷àòìûø êèøè. Ãîúàëàðà ùþðìÿò. Ãîúàëàð âÿ úàâàíëàð. – Ãîúàíûí áèëèéè, úàâàíûí áèëÿéè. (Àòà. ñþçö). Ãîúà ùÿëÿ ñþçöíö òàìàìëàìà- ìûøäû êè, áèðäÿí òÿáèë-äàâóë âóðóëäó. “Êî- ðîüëó”. Êÿðèì áàáà ãûñàáîéëó, ýåíèø êþêñëö áèð ãîúà èäè. À.Øàèã. // Åâèí ÿí éàøëû, ÿí áþ- éöê, òÿúðöáÿëè öçâö, àüñàããàëû. Ãîúà åâèí ñöòóíóäóð. (Àòà. ñþçö). 3. ñèô. ìÿú. Ãÿäèì, êþùíÿ. Ãîúà äöíéà. – Ãîé ìÿíäÿí äÿðñ àëñûí ãîúà òÿáèÿò; Î äà êþíëöì êèìè ýöëñöí ùÿìèøÿ. Ñ.Âóðüóí. Ëàêèí ãîúà òàðèõ áèëèð áó éåðëÿðèí éàøûíû. Ð.Ðçà. 4. èñ. Êèøè, ÿð. [Õàíïÿðè:] Îíóí úàäóñóíäà ìÿí áèð ùèêìÿò ýþðìöøÿì êè, ÿýÿð èñòÿñÿ áó ñààòäà ìÿíè ãîúàìäàí áîøàäàð. Ì.Ô.Àõóíä- çàäÿ. ÃÎÚÀÔßÍÄÈ ñèô. Ãîúà ö÷öí ÿëâåðèøëè, ãîúàéà éàðàøàí, ãîúàéà ìöíàñèá îëàí. ÃÎÚÀËÀØÄÛÐÌÀ “Ãîúàëàøäûðìàã”äàí ô.èñ. ÃÎÚÀËÀØÄÛÐÌÀà ô. Ãîúà ýþñòÿðìÿê. Áó ïàëòàð îíó ëàï ãîúàëàøäûðûð. ÃÎÚÀËÀØÌÀ “Ãîúàëàøìàã”äàí ô.èñ. ÃÎÚÀËÀØÌÀà ô. Éàâàø-éàâàø ãîúàëìàã, ãîúàëûã éàøûíà äîëìàã. ÃÎÚÀËÛÃ
èñ. 1. Ãîúà àäàìûí, ùåéâàíûí âÿ éà àüàúûí ùàëû. Àé àüàëàð, òóòäó ãîëäàí; Áèõÿáÿð áèðäÿí ãîúàëûã. Ìîëëà Úöìÿ. Àòàëàð îüóë èñòÿð êè, ãîúàëûãäà ñþéêÿíÿúÿêëÿðè îëñóí. Ìèð Úÿëàë. 2. Ãÿäèìëèê, êþùíÿëèê. ◊ Ãîúàëûãäà éîðüàëûã – éàøëû àäàìà éà- ðàøìàéàí ùÿðÿêÿò ùàããûíäà. [Ùàúû Ìóðàä:] Àé ñàü îëìóø, ìÿíèì þìðöì êå÷ìèøäèð, ãî- úàëûãäà íÿ éîðüàëûã? Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. ÃÎÚÀËÛ-ÚÀÂÀÍËÛ òîï. Ãîúàëàð âÿ úà- âàíëàð ùàìûñû. Ãîúàëû-úàâàíëû ùàìûñû òÿçÿ ïàëòàð ýåéèíìèøäè. ß.Âÿëèéåâ. ÃÎÚÀËÌÀ “Ãîúàëìàã”äàí ô.èñ. ÃÎÚÀËÌÀà ô. 1. Ãîúà îëìàã, ãîúàëûã éàøûíà äîëìàã. Î ÷îõ òåç ãîúàëäû. – Úàâàí- ëàð ýÿëäè äöíéàéÿ, ãîúàëäûì, ùåéô, ïèð îëäóì. Ñ.ß.Øèðâàíè. ßôñóñ ãîúàëäûì, àüàúûì äöøäö ÿëèìäÿí; Ñÿä ùåéô, úàâàíëûã! Ì.ß.Ñàáèð. 2. ìÿú. Êþùíÿëìÿê, ýöúäÿí äöøìÿê, éûï- ðàíìàã. Êþùíÿ äöíéà ãîúàëûð, áó äþéöøäÿ ãàðòàëûð. Ð.Ðçà. ÃÎÚÀËÌÛØ
ô.ñèô. 1. Ãîúà éàøûíà ÷àòìûø; ãîúà. Ãîúàëìûø êèøè. Ãîúàëìûø øàèð. 168 ÃËÖÊÎÇÀ
ÃÎÚÀËÌÛØ 2. Êþùíÿëìèø, ýöúäÿí äöøìöø, éûïðàí- ìûø. Ãîúàëìûø ÷èíàð. Ãîúàëìûø òîðïàã. ÃÎÚÀËÒÌÀ “Ãîúàëòìàã”äàí ô.èñ. ÃÎÚÀËÒÌÀà 1. èúá. Âàõòûíäàí òåç ãî- úàëìàñûíà ñÿáÿá îëìàã. Äÿðä îíó ãîúàëòäû. 2. ô. Ãîúà êèìè ýþñòÿðìÿê, ãîúà ýþñòÿð- ìÿê. Ñÿí þçöíö ëàï ãîúàëòäûí. Áó ïàëòàð îíó ãîúàëäûð. ÃÎÚÀÌÀÍ ñèô. 1. Éàøëû, ÷îõ éàøàéûá éà- ðàòìûø, òÿúðöáÿ ãàçàíìûø; óçóíìöääÿòëè õèä- ìÿò âÿ ôÿàëèééÿòèíÿ ýþðÿ ùàìûíûí ùþðìÿòèíè ãàçàíìûø; ÿìÿêäàð. Ãîúàìàí àëèì. Ãîúà- ìàí ÿäèá. Ãîúàìàí àðòèñò. – Ãîúà àéðû, ãîúàìàí àéðû. (Àòà. ñþçö). Ãîúàìàí ñÿíÿò õàäèìèíè äèíëÿìÿéè àðçó åäÿí ÷îõ èäè. Ìèð Úÿëàë. // Ãîúà, éàøà äîëìóø. Áó ýöí íå÷ÿ ýöíäöð ãîúàìàí Çàêèð; Òàçÿ-òÿðè ñåâìèø, òàçÿ-òÿð îëìóø. Ã.Çàêèð. 2. ìÿú. ßçÿìÿòëè, èðè, áþéöê, úÿñàìÿòëè. Ãîúàìàí äàüëàðäà ãóúàãëàøìûø îëàí áó ýþçÿë êÿíä áàùàð çàìàíû ùÿð òÿðÿôäÿí ÷è- ÷ÿêëè, ýåíèø âÿ ñÿðèí ãàíàäëàðû àëòûíà áèð ÷îõ ìöñàôèð àëûðäû. À.Øàèã. Ýåíèø âÿ ãîúàìàí ìåøÿíèí ÿí éàõøû âàõòû èäè. Ùÿð òÿðÿôÿ ÿòèð ñÿïèëìèøäè. Ìèð Úÿëàë. Îíëàð éåðëè-éàòàãëû, øàõ-áóäàãëû ãîúàìàí áèð ÷èíàðûí äèáèíäÿ äîéóíúà éåéèá, àë øÿðàáäàí è÷ìèø, éàòûá õó- ìàðëàíûðäûëàð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. ÃÎÚÀÉÀÍÀ
á à õ ãîúàôÿíäè. ÃÎ×
èñ. 1. Ãîéóíóí åðêÿéè, äàìàçëûã åð- êÿê ãîéóí. Ãî÷ äþéöøöíÿ ãî÷ äàéàíàð. (Àòà. ñþçö). Ãî÷ äþéöøäöðìÿê – êå÷ìèøäÿ: ÿéëÿíúÿ ö÷öí õöñóñè òÿëèì âåðèëìèø ãî÷ëàðû áèð-áèðè èëÿ êÿëëÿ-êÿëëÿéÿ âóðóøäóðìàã àäÿòè. [Àëëàùãóëó:] Î ìÿíäÿí áèð-èêè ñààò èðÿëè ýÿëèáäèð, îäóð ùÿéÿòäÿ ãî÷ äþéöøäöðöð. Í.Âÿçèðîâ. 2. ìÿú. Èýèä, ãî÷àã. Ãî÷ Êîðîüëó ýÿëÿð ãîøà; Ïîëàä ãàëõàí òóòàð áàøà. “Êîðîüëó”. ..Òåç îë, éöéöð, ãî÷óì! Äàùà éóáàíìà, î âàõò äåéèë, .. ìÿíè ãóðòàð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Äóðìà, ùàéäû, úàð÷û ýþíäÿð, ãî÷ ÿðëÿðè òîïëà, éàüû öñòöíÿ àõûí âàð, àõûí! Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. ÃÎ×ÀÃ
ñèô. Èýèä, øöúàÿòëè, ðÿøàäÿòëè, ãîðõ- ìàç; ìÿðä. [Ùåéäÿð áÿé:] ..Ùàíäà áèð ðÿøèä âÿ ãî÷àã àäàì úöðÿò åäèá áèð éöê, èêè éöê ÷ûõàðäà áèëÿð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ìÿýÿð áó øÿ- ùÿðäÿ ùàìûäàí ãî÷àã ìÿí îëäóì? Ú.Ìÿì- ìÿäãóëóçàäÿ. // Çèðÿê, áàúàðûãëû, äèëàâÿð. [Àùûë ãàäûí:] ..Úàùàí ùÿð èøè äöçÿëäèð, ãî÷àã àðâàääûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Çöëìÿòè-øÿáäÿ ãûçàðûð äàí éåðè; Ùàéäû, ãî÷àã, ùàéäû èýèä, ãîø, éåðè! À.Ñÿùùÿò. Âÿòÿí îüëó, åë ãî÷àüû Áÿõòèéàð! Ñÿíÿ þëìÿç èýèä äåñÿì, éåðè âàð. Ð.Ðçà. // Íèäà éåðèíäÿ. Àé ãî÷àã! Àé ãî÷àüûì! – [Àüà Êÿðèì õàí:] Áÿðÿê- àëëàù, ãî÷àüûì Ðÿùèì, àôÿðèí! Í.Âÿçèðîâ. ÃÎ×ÀÃÚÀÑÛÍÀ çÿðô Ãî÷àüà ëàéèã áèð ñó- ðÿòäÿ, èýèäëèêëÿ, ìÿðäëèêëÿ. Ãî÷àãúàñûíà ùÿ- ðÿêÿò.
ÃÎ×ÀÃËÀÍÌÀà á à õ ãî÷àãëàøìàã. ÃÎ×ÀÃËÀØÌÀ “Ãî÷àãëàøìàã”äàí ô.èñ. ÃÎ×ÀÃËÀØÌÀà ô. Ãî÷àã îëìàã, èýèä- ëÿøìÿê, úÿñóðëàøìàã, öðÿêëÿíìÿê. // Çèðÿê- ëÿøìÿê.
ÃÎ×ÀÃËÛà èñ. Èýèäëèê, ðÿøàäÿò, øöúàÿò, ìÿðäëèê. Ãî÷àãëûã ýþñòÿðìÿê. – [Òàðâåðäè:] À ãàðäàø, áèðúÿ ãóëàã àñ, ýþð íÿ äåéèðÿì, ñÿí ãî÷àãëûüû ëàï ãÿëÿò àíëàéûðñàí. Ì.Ô.Àõóíä- çàäÿ. // Çèðÿêëèê, ùöíÿðëèëèê, ùöíÿð. [Úàùà- íûí] ãî÷àãëûüûíû îíäàí áèë êè, áó éàøûíäà ö÷- äþðä àéûí è÷èíäÿ ñàâàäëàíäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. ÃÎ×ÁÀØÛ èñ. òàð. Ãÿäèì ìöùàðèáÿëÿðäÿ: ãàëàëàðûí äèâàðëàðûíû äÿëìÿê ö÷öí áèð òÿðÿ- ôèíÿ ãîéóí áàøû êèìè äÿìèð òàõûëìûø òèðäÿí èáàðÿò ùÿðá àëÿòè. Ýåúÿ-ýöíäöç äèâàðëàðû ãî÷áàøû àäëàíàí àëÿòëÿðëÿ äàüûäûðäûëàð. ÃÎ×ÁÀÇ èñ. [ãî÷ âÿ ôàðñ. ...áàç] Êþùíÿ ìÿèøÿòäÿ: äþéöøäöðìÿê ö÷öí ãî÷ ñàõëàéàí âÿ áó èøëÿ ìÿøüóë îëàí àäàì. ÃÎ×ÁÀÇËÛà èñ. Êþùíÿ ìÿèøÿòäÿ: äþéöø- äöðìÿê ö÷öí ãî÷ ñàõëàìà âÿ ãî÷ äþéöø- äöðìÿ. Ìîëëàõàíàäàí ãîâóëàí ýöíäÿí åòè- áàðÿí óøàã ôèêðèíè ãóøáàçëûã, ãî÷áàçëûã .. âÿ áó êèìè èøëÿðÿ âåðÿðäè. Ù.Ñàðàáñêè. ÃÎ×ÁÓÉÍÓÇÓ ñèô. âÿ çÿðô Ãî÷áóéíóçó êèìè áóðóã. [Çþùðÿ] .. áèð÷ÿêëÿðèíè ãî÷áóé- íóçó áóðäó, ñîíðà áàëàúà äàðàüû èëÿ òåëèíè äàðàéûá, áèð÷ÿêëÿðèíèí àðàñûíäà ãûð÷ûíëàäû. ß.Âÿëèéåâ. ÃÎ×ËÓà èñ. äàí. Èýèäëèê, ãî÷àãëûã, öðÿê- ëèëèê, äèðèáàøëûã, çèðÿêëèê, äèëàâÿðëèê. ÃÎ×Ó
èñ. êþùí. Êå÷ìèøäÿ: õàëãà ÿçèééÿò âåðÿí, úàìààòû ãîðõó àëòûíäà ñàõëàéàí, òÿä- ùèø åäÿí, ãàí òþêìÿêäÿí ÷ÿêèíìÿéÿí, þçáà- øûíàëûã åäÿí àäàì; ãîëóýöúëö. Ãî÷óëàð, ãóë- äóðëàð ãàòàð òàõàðäû; Ôàüûð-ôöãÿðàéÿ éàí- éàí áàõûðëàð. Àøûã ßëÿñýÿð. Éåðëè íåôò áóð- 169 ÃÎÚÀËÒÌÀ
ÃÎ×Ó æóàçèéàñûíûí ìÿíôÿÿòèíè ìöäàôèÿ ö÷öí éöçëÿð- úÿ ìààø àëàí ãî÷óëàð âàðäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Áàêû ãî÷óëàðû áöòöí øÿùÿðäÿ þçáàøûíàëûã åäèðäèëÿð. À.Øàèã. ÃÎ×ÓÁÀÇËÛà èñ. êþùí. Êå÷ìèøäÿ: âàðëû- ëàðûí ãî÷ó ñàõëàìàñû, ãî÷óëàðà àðõàëàíìàñû. // Ãî÷óëóã åòìÿ, ãî÷óëóãëà ìÿøüóë îëìà; õàëãû òÿäùèø åäèá ÿçèééÿò âåðìÿ; ãî÷óëàðûí áàøëû-áàøûíàëûüû. // Äÿñòÿáàçëûã, çîðàêûëûã, ãîëóýöúëöëöê. ×àð ðåæèìèíèí çÿùÿðëè ìåéâÿ- ëÿðèíäÿí áèðè äÿ ãî÷óáàçëûãäûð. À.Øàèã. Î çàìàíëàð Áàêûäà âÿ Áàêûíûí ÿòðàô êÿíäëÿ- ðèíäÿ òàïàí÷àáàçëûã, ãî÷óáàçëûã ìîä îë- ìóøäó. Ù.Ñàðàáñêè. ÃÎ×ÓËÓÃ
èñ. êþùí. Ãîë÷îìàãëûã, ãîëó- ýöúëöëöê, çîðàêûëûã. // Ãî÷óëàðûí áàøëû-áàøû- íàëûüû. Äîüðóäàí äà, ìÿäÿíëÿðäÿ îüóðëóã, ãî÷óëóã ýöíäÿí-ýöíÿ àðòûðäû. À.Øàèã. ÃÎÄÓà èñ. Åøøÿéèí áàëàñû (áÿçÿí ñþéöø éåðèíäÿ èøëÿíèð). Ãîäóã ùöðêÿíäÿ àíàñûí- äàí ãàáàã äöøÿð. (Àòà. ñþçö). ÃÎÄÓÃËÀÌÀ “Ãîäóãëàìàã”äàí ô.èñ. ÃÎÄÓÃËÀÌÀà ô. Áàëà äîüìàã, áàëàëà- ìàã (åøøÿê ùàããûíäà). ÃÎÄÓÃËÀÍÌÀ äàí. “Ãîäóãëàíìàã”äàí ô.èñ.
ÃÎÄÓÃËÀÍÌÀà ô. äàí. Áèðèíèí ãàáà- üûíäà êè÷èëìÿê, àë÷àëìàã, éàëòàãëàíìàã. ÃÎÄÓÃËÓÃ
èñ. äàí. Äóñòàãõàíàéà çàðà- ôàòëà âåðèëÿí àä. Ãóìðó êÿíä ñîâåòè ìèëèñèíè ÷àüûðûá, .. [Õóäóøó] ãîäóãëóüà ñàëäûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. Áóíëàðûí ùàìûñûíû áó ñààò àïàð, éûü ãîäóãëóüà! Ñîíðà áèðúÿ-áèðúÿ þçöìöç àéûðä åäÿðèê. Ñ.Ðÿùèìîâ. ÃÎÄÓ-ÃÎÄÓ èñ. åòíîãð. Êå÷ìèøäÿ: àðà- ñûêÿñèëìÿäÿí éàüûø éàüäûãäà êÿíä óøàãëà- ðûíûí òîïëàøûá ùÿéÿò-ùÿéÿò ýÿçÿðÿê íÿüìÿ îõóìà ìÿðàñèìè âÿ áó ìÿðàñèìäÿ îõóíàí íÿüìÿíèí þçö. ÃÎÜÀË èñ. Êè÷èê, éàüëû âÿ éà éàüñûç, ñöäëö ýèðäÿ ÷þðÿê; êþêÿ. Éàüëû ãîüàë. – Ìåùìàíëàðà ùàçûð åëÿ ìèí äöðëö íàùàðû; Âåð êöíúÿ ãîüàëû. Ì.ß.Ñàáèð. ÃÎÙÓÌ
èñ. 1. Áèðè èëÿ ãîùóìëóã ÿëàãÿñè îëàí àäàì. Éàõûí ãîùóì. Óçàã ãîùóì. Àòà òÿðÿôèíäÿí ãîùóì. – Ùàçûðäà ìÿí þç ãîùóìëàðûì âÿ þç åëèì èëÿ áÿðàáÿð úÿáùÿéÿ ýåäèðÿì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ìÿëóì îëäó êè, Ìèðçÿ Ñÿôÿðèí, Ùÿñÿí àüàíûí ãîùóìó èëÿ ðÿô- òàðû àüàíûí ãóëàüûíà ÷àòûá. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 2. Ìÿíøÿ åòèáàðû èëÿ áèð-áèðèíÿ éàõûí. Áó ÷è÷ÿêëÿð áèð-áèðèíÿ ãîùóì îëóá, áèð ôÿñèëÿéÿ ìÿíñóáäóð. Ãîùóì äèëëÿð. – Äàðâèí þç êèòàáûíäà éàçûð: “Ùåéâàíëàð áèð-áèðèíÿ ãîùóìäóðëàð.” Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ÃÎÙÓÌÁÀÇ èñ. [ãîùóì âÿ ôàðñ. ...áàç] Þç ãîùóìëàðûíû ùÿääèíäÿí àðòûã ñåâÿí àäàì; þç ãîùóì âÿ éàõûí àäàìëàðûíûí ìÿíàôåéèíè èúòèìàè ìÿíàôåäÿí éöêñÿê òóòàí, éàëíûç îí- ëàðûí ìÿíàôåéèíè ýöäÿí àäàì. // Òÿðÿôñàõ- ëàéàí, öçýþðÿí àäàì. ÃÎÙÓÌÁÀÇËÛà èñ. Þç ãîùóì-ãàðäàøûíû ùÿääÿí àðòûã ñåâìÿ; éàëíûç þç ãîùóìëàðûíûí éàõûí àäàìëàðûíûí ìÿíàôåéèíè ýöäìÿ, áè- ðèíúè íþâáÿäÿ îíëàðûí õåéðèíè íÿçÿðäÿ òóòìà. Êèìèíèí ðöøâÿòõîðëóüó, ãîùóìáàç- ëûüû; êèìèíèí õÿñèñëèéè, áÿçèñèíèí íàäàíëûüû òÿíãèä îëóíóðäó. Ìèð Úÿëàë. // Òÿðÿô ñàõëà- ìà, öç ýþðìÿ. Ãîùóìáàçëûãëà ìöáàðèçÿ. – ..Êÿíàðäàí áàõàí åëÿ áèëÿúÿê êè, ãîùóìáàç- ëûã åëÿéèðÿì. Ì.Ùöñåéí. ÃÎÙÓÌÚÀÍËÛ ñèô. Þç ãîùóìëàðûíû, þç éàõûí àäàìëàðûíû ÷îõ ñåâÿí, îíëàðûí ãåéäèíÿ ãàëàí. Ãîùóìúàíëû àäàì. ÃÎÙÓÌÚÀÍËÛËÛà èñ. Þç ãîùóìëàðûíû, þç éàõûí àäàìëàðûíû ÷îõ ñåâìÿ, îíëàðûí ãåé- äèíÿ ãàëìà. ÃÎÙÓÌ-ßÃÐßÁÀ òîï. [ãîùóì âÿ ÿð. ÿãðÿáà] Ãîùóìëàð. [Õîðòäàí:] Ãîùóì- ÿãðÿáà éûüûëûá îíó åâäÿí ãîâäóëàð, ãàëäû êö÷ÿäÿ. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ùÿúÿð õàíûì:] Ïèðè áàáà, ×èíýèçèí áóðàäà îëìàñûíûí õàòàñû éîõäóð, Øàùáàç áÿéèí ãîùóì-ÿãðÿáàñû äèíú äóðìàéàúàãäûð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. ..Áèëèðÿì, àðâàäûí ãîùóì-ÿãðÿáàñû áàøûíà éûüûëûá íåúÿ äàðòûøäûðàúàãëàð. Ìèð Úÿëàë. ÃÎÙÓÌ-ÃÀÐÄÀØ òîï. Ãîùóìëàð, ÿãðÿáà. Êèìèì âàðäûð ãîùóì-ãàðäàø åë îëñóí; Ãÿðèá þëäöì, áèêÿñ þëäöì, éàä þëäöì. Ì.Â.Âèäàäè. Áöòöí ãîùóì-ãàðäàø áàøûíà òîïëàíìûø îëäóüó ùàëäà, .. [Ýöíÿøèí] ãÿëáè à÷ûëìûð, öçö ýöëìöð- äö. À.Øàèã. Úöìÿ ýöíö ýåúÿ Ùàúû Àáòàëûá ãîùóì-ãàðäàøûíû áàøûíà úÿì åëÿéèá, õÿëôÿ Ùàúû Ùàøûìû ÷àüûðûá, àéíàíû îíóí ÿëèíÿ âåðèð âÿ õîí÷à ÿëëÿðèíäÿ éîëà äöøöðëÿð. Ù.Ñàðàáñêè. ÃÎÙÓÌ-ÃÎÍØÓ á à õ ãîíóì-ãîíøó. Ìèðçÿ Êÿëÿíòÿðè ùÿéÿòäÿ ýþðìÿéÿí ãîùóì- 170
ÃÎ×ÓÁÀÇËÛà ÃÎÙÓÌ-ÃÎÍØÓ ãîíøó òÿÿúúöáëÿ îíäàí ñîðóøäóëàð. Ñ.Ðÿùè- ìîâ. Ãîùóì-ãîíøó ãàäûíëàðëà ýþðöøìÿê Áöëÿíäè ÷îõ éîðìóøäó. ß.ßáöëùÿñÿí. ÃÎÙÓÌ-ÃÓÄÀ á à õ ãîùóì 1-úè ìÿíà- äà. Ùàúû Àáòàëûá èñòÿéèð ñÿíèíëÿ ãîùóì-ãóäà îëñóí. Ù.Ñàðàáñêè. ÃÎÙÓÌËÀØÄÛÐÌÀ “Ãîùóìëàøäûðìàã”- äàí ô.èñ. ÃÎÙÓÌËÀØÄÛÐÌÀà ô. Ãîùóì åòìÿê, éàõûíëàøäûðìàã. ÃÎÙÓÌËÀØÌÀ “Ãîùóìëàøìàã”äàí ô.èñ. ÃÎÙÓÌËÀØÌÀà ô. 1. ßñëèíäÿ ãîùóì îëìàéûá, ñîíðàäàí áèð-áèðèíÿ ãûç âåðèá àë- ìàãëà ãîùóì îëìàã. [Ìÿùÿððÿì áÿé:] Ìÿí þçöìö ÷îõ õîøáÿõò ùåñàá åäÿðäèì êè, ñÿíèí èëÿ ãîùóìëàøìàã ìöìêöí îëàéäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 2. ìÿú. Éàõûíëàøìàã, äîñòëàøìàã. ÃÎÙÓÌËÓ ñèô. Ãîùóìëàðû îëàí. Éàðû àç ñåâèðÿì ãîùóì-ãàðäàøäàí; Ãîùóìëó áÿõ- òÿâÿð, ýþçöì éîëäàäûð. ß.Úàâàä. ÃÎÙÓÌËÓà èñ. 1. ßí éàõûí ÿúäàä öìó- ìèëèéè ÿñàñûíäà èíñàíëàð àðàñûíäà ÿìÿëÿ ýÿ- ëÿí ìöíàñèáÿò; ÿãðÿáàëûã. Éàõûí ãîùóìëóã. Óçàã ãîùóìëóã. – Ö÷-äþðä ýöí áóíäàí ãàáàã ãÿññàá Úÿìèë ýÿëäè áèçÿ. Áóíóíëà áè- çèì áèð éöíýöëâàðè ãîùóìëóüóìóç äà âàð- ìûø. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ùå÷ îíóí áèçÿ ãî- ùóìëóüó äà ÷àòìûð. Áóíóíëà áåëÿ, óøàãëûã- äàí áÿðè áèç îíà “Ñàðû áèáè” äåìèøèê. Ãàí- òÿìèð. // Åâëÿíìÿ íÿòèúÿñèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí ìöíàñèáÿò. 2. Ìÿíøÿ öìóìèëèéè âÿ éà áèëàâàñèòÿ áÿí- çÿðëèê úÿùÿòäÿí éàõûíëûã. Äèëëÿðèí ãîùóì- ëóüó. Ãîùóìëóã âÿ ìÿíøÿ åòèáàðû èëÿ áèð- áèðèíÿ éàõûí âÿ óçàã îëàí áèòêèëÿðèí ÷àðïàç- ëàøäûðûëìàñû íÿòèúÿñèíäÿ éåíè áèòêè íþâëÿðè àëûíûð.
ÃÎÙÓÌÏßÐßÑÒ [ãîùóì âÿ ôàðñ. ...ïÿ- ðÿñò] á à õ ãîùóìáàç. ÃÎÙÓÌÏßÐßÑÒËÈÊ á à õ ãîùóìáàçëûã. ÃÎÕÀÐÚÀ
èñ. çîîë. Ãèéìÿòëè äÿðèñè (õÿçè) îëàí áèð ùåéâàí. ÃÎÕÌÀà á à õ ãîõóìàã. Àëíûíû àéäûíëûã þïÿðÿê îõøàð; Ýöë-÷è÷ÿê ãîõàð ýöë éàíàüûí ñÿíèí! À.Øàèã. ×è÷ÿêëÿð, îòëàð, ýöëëÿð áàùàð ýöíÿøèíèí èëûã øöàñû àëòûíäà ðóùëàíûá, òÿðà- âÿòëÿíèá ýþçÿë ãîõóðäóëàð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. ÃÎÕÓ èñ. Ìàääÿëÿðèí áóðóíà òÿñèð åòìÿ õàññÿñè, áóðóíëà ùèññ îëóíàí øåé; èé. Òÿíáÿêè ãîõóñó. ×è÷ÿêëÿðèí ýþçÿë ãîõóñó. Ïèñ ãîõó. Òöíä ãîõó. Êÿñêèí ãîõó. – Ñÿáà ñà÷ûí ãîõó- ñóíäàí ìöÿòòÿð îëìóøäóð. Íÿñèìè. Ìåøÿäÿí ùÿìèøÿêè öðÿêà÷àí, ÿòèðëè ðàéèùÿ ÿâÿçèíÿ ðö- òóáÿòëè ÷öðöíòö ãîõóñó ýÿëèðäè. Ì.Ðçàãóëó- çàäÿ. Ñóðõàé îòàãäàêû òöíä ãîõóäàí áóðíó- íóí ãûúûãëàíäûüûíû ùèññ åòäè. È.ßôÿíäèéåâ. ÃÎÕÓËÀÌÀ “Ãîõóëàìàã”äàí ô.èñ. ÃÎÕÓËÀÌÀà ô. 1. Áóðóíëà íÿôÿñ ÷ÿêÿ- ðÿê, áèð øåéèí èéèíè àëìàã, èéèíè äóéìàüà ÷àëûøìàã. Ýöëö ãîõóëàìàã. 2. ìÿú. Éîõëàìàã, þéðÿíìÿéÿ, òàíûìàüà, áèëìÿéÿ ÷àëûøìàã. Ãîðîäîâîéëàð, æàíäàð- ìàëàð éåíÿ äÿ þç äóðàúàãëàðûíäà ýÿçèøèð âÿ ýÿëèá-ýåäÿíëÿðè èò êèìè ãîõóëàéûðäûëàð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ÃÎÕÓËÀÍÄÛÐÌÀà á à õ ãîõóòìàã. ÃÎÕÓËÀÍÌÀ “Ãîõóëàíìàã”äàí ô.èñ. ÃÎÕÓËÀÍÌÀà ô. Èéëÿíìÿê, èé âåðìÿê. ÃÎÕÓËÓ
ñèô. Ìöÿééÿí èéè îëàí. Áÿíþâøÿ ãîõóëó éàðäàí àéðûëàí; Ýöíäÿ éàñà áàòàð, ýöíö çàð îëàð. Ì.Ï.Âàãèô. ÃÎÕÓÌÀ
“Ãîõóìàã”äàí ô.èñ. ÃÎÕÓÌÀÃ
ô. 1. Ìöÿééÿí èé âåðìÿê. Áó éåðëÿðäÿ ìöøêö ÿíáÿð ãîõóéóð; Íàçëû äèëáÿð ýÿçÿí éåðäèð áó éåðëÿð. Àøûã Êÿðÿì. Ñÿ- ùÿðëÿð Ìóüàí ÷þëëÿðèíèí íÿôÿñè ÿòèð ãîõóéóð. Ì.Èáðàùèìîâ. 2. Ïèñ èé âåðìÿê, öôóíÿòëÿíìÿê, èéëÿí- ìÿê, ÷öðöìÿê. Ùàâàëàð èñòèëÿøäèêúÿ ôàáðèêèí ùàâàñû õàðàáëàøûð, ÷èðêàá ñóëàðû êö÷ÿëÿðÿ ÷ûõûð, ãîõóéóð. Áó ðöòóáÿò âÿ öôóíÿò ãîõóñó îðàäàí ýÿëèðäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 3. ìÿú. Áèð øåéèí ÿëàìÿòèíè, èøàðÿñèíè, íè- øàíÿñèíè ýþñòÿðìÿê ìÿíàñûíäà. Ñÿðèí áèð èéóí àõøàìû èäè, ëàêèí áó ñÿðèíëèê éàç ãîõóìóðäó. ß.ßáöëùÿñÿí. ÃÎÕÓÌÓØ ñèô. Èéëÿíìèø, öôóíÿòëè. Ãîõó- ìóø ïåíäèð. Ãîõóìóø ìåéâÿ. – Éîëóí öñ- òöíäÿ ãîõóìóø áèð êþïÿê úÿìäÿéè äöøìöø- äö. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ÃÎÕÓÑÓÇ
ñèô. Ùå÷ áèð ãîõóñó îëìàéàí, ùå÷ áèð èé âåðìÿéÿí. Ãîõóñóç ÷è÷ÿê. Äàäñûç âÿ ãîõóñóç ìåéâÿ. Ãîõóñóç äÿðìàí. ÃÎÕÓÒÌÀ
“Ãîõóòìàã”äàí ô.èñ. ÃÎÕÓÒÌÀÃ
1. ò-ëè. Áèð øåéè ÷îõ ñàõëàéûá èéëÿíäèðìÿê, êþùíÿëòìÿê, ÷öðöòìÿê. 2. ò-ñèç. Ãîõó âåðìÿê, èé éàéìàã, öôóíÿò- ëÿíìÿê.
171 ÃÎÙÓÌ-ÃÓÄÀ ÃÎÕÓÒÌÀÃ
ÃÎË 1 èñ. 1. Èíñàí áÿäÿíèíèí, ÷èéíèí áà- øûíäàí áàðìàãëàðûí óúóíà ãÿäÿð îëàí èêè öçâöíäÿí ùÿð áèðè. Ñàü, ñîë ãîë. Ãîëóíó ãàë- äûðìàã. – Èççÿò ßùìÿäèí ãîëóíäàí éàïûøûá ýÿòèðèá îòóðòäó ïàëàç öñòÿ êè, îüëàí ðàùàò- ëàíñûí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Òåëëè] ñîë áè- ëÿéèíè ýþçëÿðèíèí öñòöíÿ ãîéìóø, áöòöí ãîëó à÷ûãäà ãàëìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. 2. Àòûí ãàáàã àéàãëàðûíäàí ùÿð áèðè. Àòûí ñàü ãîëó àõñàéûð. 3. Ïàëòàðûí ãîëó þðòÿí ùèññÿñè. Ïåíúÿéèí áèð ãîëó óçóíäóð. – [Ýöëáàäàì] àü êèñåéè êþé- íÿéèíèí åíëè ãîëëàðû èëÿ óøàüûí àëíûíäàêû òÿðè ñèëäè.. Í.Íÿðèìàíîâ. Ìÿøÿäè Ùÿñÿí ÷óõàñûíûí ãîëëàðû ÿëèíäÿ îéíàìàüà áàøëàäû. ×ÿìÿíçÿ- ìèíëè. 4. Àüàú áóäàüû, øàõÿ. Àüàúûí ãîëëàðû ÷îõ ýåíèøäèð. Ãîë àòìàã – øàõÿëÿíìÿê, ãîë- áóäàã àòìàã, ùÿð òÿðÿôÿ éàéûëìàã. Éåíÿ ñÿññèç, úàíñûç éóðäëàð ãîë àòìûøäû ùÿð éàíà; Àëà÷ûãëàð ìóíúóã êèìè äöçöëìöøäö éàí- éàíà. À.Øàèã. 5. ßñàñ áèð øåéäÿí, àíà õÿòäÿí àéðûëàí øþáÿ, ùèññÿ, ãèñèì, õÿòò. Äÿìèðéîë ñòàíñèéàñûíäàí ìÿäÿíÿ áèð ãîë àéðûëûð. – Ùàíñû ÷àé êè ýåäèá äÿðéàéà òþêöëöð, îíà áþéöê ÷àé âÿ éà íÿùð; ùàíñûëàð êè, áþéöê ÷àéà òþêöëöð, îíëàðà ãîë äåéèëèð. Ù.Çÿðäàáè. Êöð Õÿçÿðÿ éàõûíëàøäûãúà âÿ îíà éåíè ãîëëàð áèòèøäèêúÿ áó ÷àéûí ñóéó àðòûð. Ì.Ãàøãàé. [Ýöëïÿðè:] Êÿùðèçäÿí ãîë àéûðûá àïàðûá ïàìáûüûíû ñóâàðûá. ß.Ùàãâåð- äèéåâ. Äàüûí ÿòÿéèíäÿí àéðûëûð áèð ãîë; Òè- êàíëû êÿíäèíÿ àéûðûð áó éîë. Ñ.Âóðüóí. // Äàñòàíûí àéðû-àéðû ùèññÿñè, ôÿñëè, ùåêàéÿñè, åïèçîäó. [ßìèðàñëàí] þçö äÿ äþíöá îüëóíà “Êîðîüëó” äàñòàíûíûí àéðû-àéðû ãîëëàðûíû íàüûë åäÿð(äè). Ñ.Ðÿùèìîâ. // Áèð îðäóíóí âÿ ñ.-íèí àéðûëäûüû ùèññÿëÿðäÿí ùÿð áèðè. ×àð îðäóñó ö÷ ãîëà àéðûëìûøäû. Îíëàðûí áèð ãîëó Øàùçàäÿ áàüûíà ãàïàíìûø(äû).. Ì.Ñ.Îðäó- áàäè. Äÿñòÿìèç ãîëëàðà àéðûëìàëû, ùÿðÿêÿò òÿëèìè âåðèëìÿëè èäè. Ìèð Úÿëàë. 6. Úèíàù, òÿðÿô, ñÿìò. Ñàü ãîë. Ñîë ãîë. – Ñàü ãîëäàí èñÿ þç âóðóëìóø òàíêëàðûíûí àðäûíúà ãàëõàí áó ïèéàäà Ìóõòàðîâ, Äà- äàøûí ãÿôèë âÿ ñÿððàñò àòÿøè àëòûíà äöøäö. ß.ßáöëùÿñÿí. 7. Èìçà. [Ñöëåéìàí:] Íåúÿ åòìÿç, áÿñ áó áîéäà ïå÷àòû, áó éîüóíëóãäà ãîëó ýþðìöð- ñÿí? Ì.Èáðàùèìîâ. [Ýÿëäèéåâ] èíàíìûøäû êè, ãóëëóã èøèíäÿ àäàìû éûõàí, äèêÿí ñÿäðèí, ìöäèðèí, íà÷àëíèêèí áèð ãûðìûçû ãîëóäóð. Ìèð Úÿëàë. Ãîë ãîéìàã, ãîë ÷ÿêìÿê – 1) èì- çàëàìàã, èìçà åòìÿê. Áèð éåðäÿ .. ÿðèçÿ éà- çûðëàð âÿ úÿì îëàí îí áåø íÿôÿð ùàìàí ÿðè- çÿéÿ ãîë ãîéóðëàð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ãîë ÷ÿê- ìÿéè áèëèðÿì, àììà ñÿíèí êèìè îõóìóø äåéè- ëÿì. Ãàíòÿìèð; 2) ìÿú. òàìàìèëÿ ðàçûëàø- ìàã, ãÿáóë åòìÿê. Åëÿ ìÿí äÿ ñÿí äåéÿíÿ ãîë ãîéóðàì. Ì.Ùöñåéí. 8. õöñ. Áÿçè àëÿòëÿðäÿ âÿ ìåõàíèçìëÿðäÿ ùÿðÿêÿòè íèçàìà ñàëàí âÿ áàøãà âÿçèôÿëÿð ýþðÿí ãîëà îõøàð ùèññÿ. ◊ Ãîë çîðóíà – çîðàêûëûãëà, ýöúëÿ, çîðëà, çîð èøëÿäÿðÿê. Áóðàäà ãîë çîðóíà èø êå÷ìÿç. Ãîëëàðû àðàñûíà àëìàã – ãóúàãëàìàã. Ùÿñÿí .. [Äèëàðàíû] ãîëëàðû àðàñûíà àëûá äîäàãëà- ðûíäàí þïäö. Ì.Èáðàùèìîâ. Ãîëëàðûíû à÷- ìàã – áèðèíè ãóúàãëàìàüà ùàçûðëàíìàã, ìÿìíóíèééÿòëÿ, ýöëÿð öçëÿ ãàðøûëàìàã. Ãîëëàðûíû àòìàã – á à õ ãîëëàðûíû þë÷ìÿê. Áàáà ãîëëàðûíû àòà-àòà (ç.) éåíÿ äàíûøìàã èñòÿäè, ëàêèí þñêöðÿê îíó áîüäó. ×ÿìÿíçÿ- ìèíëè. Ãîëëàðûíû .. áîéíóíà äîëàìàã (ñà- ðûìàã) – áèðèíè áÿðê-áÿðê ãóúàãëàìàã. Ñöñÿí àòàñûíà éàíàøäû, äèðñÿéÿúÿí ÷ûðìàíìûø ãîë- ëàðûíû îíóí áîéíóíà äîëàäû. Ì.Ùöñåéí. Ãîëëàðûíû þë÷ìÿê – äàíûøàðêÿí ãîëëàðû èëÿ ùÿðÿêÿò åòìÿê, ãîëëàðûíû îéíàòìàã. Øàù àéàãëàðûíû òàõòäàí ñàëëàéûá, ãîëëàðûíû þë÷ÿ- ðÿê úûð ñÿñè èëÿ ÷ûüûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ãî- ëóíà ýèðìÿê – 1) ãîëóíó áèðèíèí ãîëóíà êå÷èðìÿê. Î, äîñòóíóí ãîëóíà ýèðèá áàë- êîíà ÷ûõàðòäû. ß.Âÿëèéåâ; 2) ãîëóíó ýÿçÿ áèëìÿéÿí õÿñòÿ âÿ éà áàøãà àäàìûí ãîëóíà êå÷èðÿðÿê, àéàüà ãàëäûðûá ýÿçäèðìÿê. Ãîëóí- äàí ãàëäûðìàã – á à õ ãîëóíäàí òóòìàã. Áèð äÿ îíëàð ìÿíè ãîëóìäàí ãàëäûðäûëàð. Éîëäàøëûã íàìèíÿ àèëÿìÿ êþìÿê âåðäèëÿð. Ì.Ùöñåéí. Ãîëóíäàí òóòìàã – êþìÿê åòìÿê, ÿë òóòìàã, éàðäûì ýþñòÿðìÿê. [Èñ- ìàéûë:] Îíóí ãÿäèì íþêÿðè Úàâàä áèð àç îíóí ãîëóíäàí òóòóð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ãî- ëóíäàí éàïûøìàã – á à õ ãîëóíäàí òóò- ìàã. [Òóáó:] Ãûçûíû áèð åëÿñèíÿ âåð êè, ëàçûì îëàí âàõò ãîëóíäàí éàïûøñûí. ß.Ùàãâåðäè- éåâ. Êèøèéÿ öðÿê-äèðÿê âåðäèê, ãîëóíäàí éà- ïûøäûã, åâèìèçÿ ýÿòèðèá, íå÷ÿ ýöí, íå÷ÿ ýåúÿ ãîíàã ñàõëàäûã. Ñ.Ðÿùèìîâ. 172 ÃÎË
ÃÎË ÃÎË 2 [èíý.] èäì. 1. êþùí. Ôóòáîë, õîêêåé, ñó ïîëîñó âÿ ñ. îéóíëàðäà îéóí÷óëàðûí òîïó âóðóá êå÷èðäèêëÿðè ãàïû, éàõóä àéðûëìûø éåð. Áèðäÿí îüëàí ãûøãûðûð: “Äèíàìî” ãîë âóðàúàã! Ì.Ðàùèì. 2. Áèð êîìàíäàíûí, òîïó ðÿãèáèíèí ãàïû- ñûíäàí êå÷èðäèêäÿí ñîíðà ãàçàíäûüû õàë, ñàé. ◊ Ãîë âóðìàã – ìöãàáèë òÿðÿôèí ãàïûñûí- äàí òîïó êå÷èðìÿê. ÃÎËÀÚ èñ. Ãîëëàðû ùÿð èêè òÿðÿôÿ à÷äûãäà áèð ÿëèí áàðìàãëàðû óúóíäàí î áèðè ÿëèí áàð- ìàãëàðû óúóíà ãÿäÿð îëàí ìÿñàôÿ, àðà (õàëã àðàñûíäà ñàéëàðëà áèðëèêäÿ óçóíëóã þë÷öñö êèìè èøëÿíèð). Èïèí óçóíëóüó áåø ãîëàúäûð. – Ñèéàù çöëôö äàë ýÿðäÿíäÿ áèð ãîëàú; Ñîíà úûããàñû òÿê óúëàðû ãûéãàú. Ã.Çàêèð. Óúó ÿøðÿôèëè áóëóä êèìè ñà÷; Äàë ýÿðäÿíäÿ ùÿð ùþðöéö áèð ãîëàú. Ì.Ï.Âàãèô. // ñèô. Óçóí ìÿíàñûíäà. Õàãàíëàð áàøûíà øåøïÿð äàëäû- ðàí; Ãîëàú ãîëëàð áóðàí ãî÷ Êîðîüëóäóð. “Êîðîüëó”. Áÿñ îíóí ýöëÿð öçö ùàíû, ãîëàú ñà÷ëàðû, äÿéèðìè ñèôÿòè? Ìèð Úÿëàë. ÃÎËÀÚ-ÃÎËÀÚ ñèô. Óçóí-óçóí. Ãîëàú- ãîëàú ñà÷ëàð. ÃÎËÀÚËÀÌÀ “Ãîëàúëàìàã”äàí ô.èñ. ÃÎËÀÚËÀÌÀà ô. äàí. 1. Ãîëàúëà þë÷ìÿê. 2. Ãîëëàðûíû ãàáàüà óçàòìàã. Àëî êèøè àäàìëàðà òÿðÿô ãîëëàðûíû ãîëàúëàéûá [äåäè:] – À áàëàì, íèéÿ ìÿÿòòÿëñèíèç! Ñ.Ðÿùèìîâ. ÃÎËÀÚËÀÍÌÀ “Ãîëàúëàíìàã”äàí ô.èñ. ÃÎËÀÚËÀÍÌÀà ìÿúù. äàí. Ãîëàúëà þë÷öëìÿê. ÃÎËÀÉ
ñèô. 1. Àñàí, çÿùìÿòñèç, éöíýöë. Ìÿíèì ñÿíÿòèì áèëäèéèí ãÿäÿð äÿ ãîëàé äå- éèëäèð. À.Øàèã. Áîç øèíåë èñÿ ñîéóã êå÷ìÿéÿí áèð ãàëàéäû; Áó ýåéèìëÿ äàüëàðäà ýÿçìÿê îíà ãîëàéäû. Ñ.Ðöñòÿì. Ñÿí áó úàíëàðà ñà- òàøìàüû ñàíûðñàíìûø ãîëàé; Þéëÿ áèð ôè- êèðäÿñÿíñÿ, éàíûëûðñàí, ùàé, ùàé! ß.Íÿçìè. 2. Ìöíàñèá, óéüóí, ðàùàò. Áó éåð ìÿíÿ ãîëàé äåéèëäèð. 3. Áèêàðà, éöíýöë. ßôðóç áàúû àëäûüû òî- éóãëàðûí ñå÷ìÿñèíè äàìàçëûã ö÷öí ñàõëàéûð, ãîëàéûíû èñÿ êÿñäèðèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. ÃÎËÀÉÚÀ ñèô. 1. ×îõ àñàí, çÿùìÿòñèç, ÷îõ éöíýöë. Ãîëàéúà èø. Áó èøè ãîëàéúà (ç.) ýþðìÿê îëàð. 2. Óéüóí, ìöíàñèá, ðàùàò. Ãîëàéúà áèð éåð òàïûá îòóðäóì. ÃÎËÀÉËÀÍÌÀ “Ãîëàéëàíìàã”äàí ô.èñ. ÃÎËÀÉËÀÍÌÀà ô. Áèðèíè âóðìàã âÿ éà áèð øåé àòìàã ö÷öí ãîëóíó ãàëäûðûá äàëà ýÿðìÿê. Áóüàú .. úåéðàíû ùÿðëÿéèá õàíûí ëàï éàõûíûíäà ÿëèíè êÿìÿíäÿ àòûá ãîëàéëàíäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. ÃÎËÀÉËÀØÄÛÐÛËÌÀ “Ãîëàéëàøäûðûë- ìàã”äàí ô.èñ. ÃÎËÀÉËÀØÄÛÐÛËÌÀà ìÿúù. Àñàíëàø- äûðûëìàã, éöíýöëëÿøäèðèëìÿê. ÃÎËÀÉËÀØÌÀ “Ãîëàéëàøìàã”äàí ô.èñ. ÃÎËÀÉËÀØÌÀà ô. Àñàíëàøìàã, éöíýöë- ëÿøìÿê. Èø ýåò-ýåäÿ ãîëàéëàøûð. ÃÎËÀÉËÛÃ
èñ. 1. Àñàíëûã, éöíýöëëöê. 2. Óéüóíëóã, ìöíàñèáëèê. ÃÎËÀÇËÀÌÀ “Ãîëàçëàìàã”äàí ô.èñ. ÃÎËÀÇËÀÌÀà ô. Áèð øåéè, ãîëóíóí ýöúö ÷àòäûüû ãÿäÿð óçàüà òóëëàìàã, àòìàã, òîëàç- ëàìàã. Íàèíñàô .. åëÿ ùÿíà ýþíäÿðèá êè, ùå÷ çàäà äÿéìÿç, ëàï ÷þëÿ ãîëàçëàìàëûäûð. Í.Âÿçèðîâ. ÃÎËÁÀÜÛ á à õ ãîëáàã. Ãûçûëýöë ÿíäàìëû, ëàëÿ éàíàãëû; Ãîëáàüûëàð úóìóð ãîëëàðà äîüðó. Àøûã Âÿëè. ÃÎËÁÀà èñ. Ãàäûíëàðûí áèëÿêëÿðèíÿ òàõ- äûãëàðû ãûçûë, ýöìöø âÿ ñ.-äÿí äöçÿëäèëìèø ùàëãà áÿçÿê; áèëÿðçèê, áàçóáÿíä. Ãûçûë ãîëáàã. Ýöìöø ãîëáàã. – Îéíàäàð, øàããûë- äàäàð ãûçëàð ãûçûë ãîëáàãëàðûí. Ì.Ìþúöç. Äþâëÿòëè ãàäûí .. ãîëëàðûíà ãûçûë ãîëáàãëàðûíû êå÷èðèá, áàøûíà àë ðÿíýëè Øèðâàí èïÿê ÷àð- øàáûíû ñàë(äû). Ù.Ñàðàáñêè. ÃÎËÁÀÃËÛ
ñèô. Áèëÿéèíäÿ ãîëáàã îëàí, ãîëóíà ãîëáàã êå÷èðìèø. Ãîëáàãëû ãûç. ÃÎËÁßÍÄ èñ. Ãîëáàã. // Áàçóáÿíä. Ãîëáÿíä åëÿìÿê – úèäàðëàìàã. Àòû ãîë- áÿíä åëÿéÿí Ñàðû Èìàìÿëè õàëäàð òóëàíûí õàë- òàñûíäàí áÿðê-áÿðê éàïûøìûøäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. ÃÎË-ÁÎÉÓÍ çÿðô Ãóúàãëàøàðàã, ãîëëà- ðûíû áèð-áèðèíèí áîéíóíà ñàëàðàã. Ãîë- áîéóí îëìàã – ãóúàãëàøìàã. Äóð, ãîë- áîéóí îëàã ôöðñÿò âàð èêÿí; Íÿ ãÿìÿ, ãöñ- ñÿéÿ áàòìàã ÷àüûäûð? Ã.Çàêèð. ÃÎË-ÁÓÄÀà òîï. 1. Àüàúûí áþéöê âÿ êè÷èê øàõÿëÿðè. Ùöíäöð, äöìäöç øàì àüàú- ëàðûíûí ãîë-áóäàãëàðû öøöéöðìöø êèìè ãàð ëÿïÿëÿðè àëòûíäà òèòðÿøèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Ãîë-áóäàã àòìàã – 1) øàõÿëÿíìÿê, ÿòðà- ôà éàéûëìàã, ýåíèøëÿíìÿê. Ùÿëÿ ãûø àéëàðûíäà 173
ÃÎË ÃÎË-ÁÓÄÀà òîðïàüà áàñäûðûëìûø ñîéóüà äàâàìëû ýöë øè- òèëëÿðè à÷ûã ùàâàäà àðòûã ãîë-áóäàã àòìàüà áàøëàìûøäû. – Êå÷ÿí èë ýÿòèðäèéèì àüàúëàðûí ùÿðÿñè 25 ñàíòèìåòð, åëÿñè âàð, éàðûì ìåòð ãîë- áóäàã àòûá. Ìèð Úÿëàë; 2) ìÿú. èíêèøàô åòìÿê, òÿðÿããè åòìÿê, àðòìàã. Î ýþðöð ãîë-áóäàã àòìûø ãóðóëóø; Î ýþðöð êè, áàøà ÷àòìûø ãóðó- ëóø. Ñ.Ðöñòÿì. 2. ìÿú. ßë-àéàã, ÿòðàô öçâëÿð. Ãîë-áóäà- üûì ãûðûëäû. 3. ìÿú. äàí. Ãîùóì-ãàðäàø, ÿãðÿáà âÿ éàõûí àäàìëàð ìÿíàñûíäà. ÃÎË-ÁÓÄÀÃËÛ ñèô. Áþéöê øàõÿëÿðè, áó- äàãëàðû îëàí. È÷èìäÿ áèð ãÿçÿá áàø ãàëäûðûð; ãîë-áóäàãëû àüàúëàðûí áó ìöòèëèéèíÿ; ãöââÿò ãàðøûñûíäà áó àúèçëèéèí. Ð.Ðçà. ÃÎË×ÀÃ
èñ. 1. Èø çàìàíû ãîëà òàõûëàí, ãà- ëûí ïàð÷àäàí, äÿðèäÿí âÿ ñàèðÿäÿí ùàçûðëà- íàí õöñóñè ãîë ýåéèìè âÿ éà ñàðüû. Äÿìèð÷è ãîë÷àüû. ×þðÿê÷è ãîë÷àüû. 2. Ãÿäèì çàìàíëàðäà ìöùàðèáÿëÿðäÿ ãîëà òàõûëàí äÿìèð âÿ éà ïîëàääàí õöñóñè øÿêèëäÿ ùàçûðëàíìûø ýåéèì, öìóìèééÿòëÿ, ãîëó çÿð- áÿäÿí ãîðóìàã ö÷öí îíà êå÷èðèëÿí, éà ñàðû- ëàí ùÿð úöð ãîðóéóúó. Ïîëàä ãîë÷àã ãîëóìà; Äÿëèëÿð ñàüö ñîëóìà; Àò ìèíÿì äöøÿì éî- ëóìà; ×ÿíëèáåë äóðàüûì îëà. “Êîðîüëó”. Áàõ, ÿéíèíäÿ ÷îõ ãèéìÿòëè, éàõøû äÿìèð ýå- éèì âàð; Äÿéÿðëèäèð ãîëëàðûíäà îëàí ïîëàä ãîë÷àãëàð. À.Ñÿùùÿò. ÃÎË×ÎÌÀà èñ. 1. Éîõñóëëàðû, ìóçäóð- ëàðû èñòèñìàð åäÿí äþâëÿòëè êÿíäëè. ..Ìîëëà Ðÿúÿá áèð äÿñòÿ êÿíä ãîë÷îìàãëàðû èëÿ âÿ áÿéëÿðè èëÿ áèð éåðäÿ ùÿáñÿ àëûíûá, äàìà ñà- ëûíäû. Á.Òàëûáëû. 2. êþùí. Éîõñóëëàðû, ôàüûðëàðû ÿçÿí, èíúè- äÿí, îíëàðà çöëì åäÿí àäàì; ãîëóçîðëó, ãî÷ó. Åé ãîë÷îìàã, ÿëñèçëÿðÿ ÷îõ åéëÿìÿ àçàð; Çÿíí åòìÿ êè, äàèì áåëÿ ãûçüûí ãàëà áàçàð. Ì.ß.Ñàáèð. ÃÎË×ÎÌÀÃËÛà èñ. 1. òîï. Ãîë÷îìàãëàð. Ãîë÷îìàãëûüûí áèð ñèíèô êèìè ëÿüâ åäèëìÿñè. Åëëèêúÿ êîëëåêòèâëÿøìÿ ãîë÷îìàãëûüûí ëÿüâ åäèëìÿñè äåìÿê èäè. 2. Ãîëóýöúëöëöê, çîðáàçîðëóã; çöëì, ùàã- ñûçëûã.
ÃÎËÔÈ èñ. [ôð.] Ãûñà ãàäûí úîðàáû. ÃÎËÔÑÒÐÈÌ [èíý.] úîüð. Àòëàíòèê îêåà- íûíäà: Ìåêñèêà êþðôÿçèíäÿí øèìàë-øÿðãÿ äîüðó àõàí âÿ Àâðîïàíûí øèìàë-ãÿðá òÿðÿ- ôèíèí èãëèìèíè éóìøàëäàí èñòè úÿðÿéàí. ÃÎË-ÃÀÁÛÐÜÀ èñ. Áÿäÿíèí ãîë âÿ ãàáûðüàëàð îëàí ùèññÿñè. Ãîë-ãàáûðüàñûíû ÿçìÿê (ãûðìàã, ãûðûá òþêìÿê) – äþéìÿê, ÿçèøäèðìÿê, êþòÿêëÿìÿê. Îí èë áóíäàí ÿââÿë Çåéíÿá áèðúÿ âàõò íàìàçûíû êå÷èðñÿéäè, àíàñû îíóí ãîë-ãàáûðüàñûíû ãûðûá òþêÿðäè. Ãàíòÿìèð. Ãîë-ãàáûðüàñûíû ñûíäûðìàã – 1) á à õ ãîë-ãàáûðüàñûíû ÿçìÿê. [Ãàôàð:] Éàõøûñû áóäóð êè, ñÿíèí ãîë-ãàáûðüàíû ñûí- äûðìàìûø áóðàäàí ýåäèì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ; 2) ìÿú. êîðëàìàã, áÿðáàä ùàëà ñàëìàã, òÿùðèô åòìÿê. Ñþçëÿðèí ãîë-ãàáûðüàñûíû ñûíäûðìàã. ÃÎË-ÃÀÍÀÄ èñ. 1. Á à õ ãàíàä 1-úè ìÿíàäà.
2. Øàõÿ, ãîë-áóäàã. Îò ñà÷àãëàðû ñàëëà- íàí áèð òÿïÿäÿ èðè ãîë-ãàíàäû ãóðóìóø áèð àüàú âàðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ãîë-ãàíàä àòìàã – øàõÿëÿíìÿê, éàéûëìàã, ýåíèøëÿí- ìÿê, èíêèøàô åòìÿê, áþéöìÿê. Áóäàãëàðûí áþéöìÿñè, ãîë-ãàíàä àòìàñû ö÷öí ìàùèð áèð áàüáàí ÿëè ëàçûì èäè.. ß.Âÿëèéåâ. ◊ Ãîë-ãàíàä à÷ìàã – 1) ãàíàäëàíìàã, ó÷ìàã ö÷öí ãàíàäëàðûíû à÷ìàã; 2) ìÿú. ðóù- ëàíìàã, äàùà äà úàíëàíìàã, ôÿàëèééÿò ýþñ- òÿðìÿê. Ìÿíè ùÿðýàù ãîâñàëàð ãà÷àðàì; Ó÷- ìàüà îíäà ãîë-ãàíàä à÷àðàì. À.Ñÿùùÿò. Úåéðàí ìöÿëëèìÿ ãîë-ãàíàä à÷ûá, äÿðñèíè äàâàì åòäèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ãîë-ãàíàä âåðìÿê – ðóùëàíäûðìàã, ãöââÿò âåðìÿê, äàùà äà úàíëàíäûðìàã. Éàðûá ôÿçàëàðû áèð øèìøÿê êèìè; Ãîë-ãàíàä âåðèðñÿí ãÿùðÿ- ìàíëàðà. Ñ.Âóðüóí. Ãîë-ãàíàäû à÷ûëìàã – ðóùëàíìàã, úàíëàíìàã, èíêèøàô åòìÿê, áÿäÿíè áÿðêèøìÿê. [Ùöñåéíãóëó àüà:] Ïÿðèúàùàí, ãûçûíà éàçûüûí ýÿëñèí. Ãîé áó ãûç èëÿ îéíàñûí, àòëàíñûí, ãîë-ãàíàäû à÷ûëñûí, áÿäÿíè áÿðêèñèí, êåôè à÷ûëñûí. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ãîë-ãàíàäû ãûðûëìàã (ñûíìàã, éàíûíà äöøìÿê) – 1) êþìÿêñèç, àäàìñûç ãàëìàã; 2) áöòöí ãöââÿòè, èãòèäàðû ñàðñûëìàã, àúèç áèð ùàëà äöøìÿê, ðóùäàí äöøìÿê. Äåäè, íèøàí- ëûéàì, þçýÿ ìàëûéàì; Ñûíäû ãîë-ãàíàäûì, éàíûìà äöøäö. Àøûã ßëÿñýÿð. Ãîë-ãàíàäûíû ãûðìàã (êÿñìÿê, ñûíäûðìàã) – 1) áèðèíè êþìÿêñèç, êèìñÿñèç ãîéìàã. [Ãàñèä:] Õåéð, õàí. Áèç áåëÿ ýöìàí åëÿäèê êè, Àüà Ìÿùÿì- ìÿä õàíûí ÿñèð îëìàüû îíóí ãîë-ãàíàäûíû 174 ÃÎË-ÁÓÄÀÃËÛ ÃÎË-ÃÀÍÀÄ ãûðàúàã. Àììà ãàðäàøû òóòóëàíäàí ñîíðà Úÿôÿðãóëó õàí èêèãàò øèääÿòëÿ äàâàéà ýè- ðèøäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ; 2) áèðèíè ùÿðÿêÿò âÿ ôÿàëèééÿò ãöââÿñèíäÿí ìÿùðóì åòìÿê, àúèç âÿ èãòèäàðñûç áèð ùàëà ñàëìàã. ÃÎË-ÃÛ×
èñ. ßë-àéàã, ÿòðàô öçâëÿð. Ãîë- ãû÷ûíû ÿçìÿê. – Òÿðëàí ùÿð ýöíäÿ äþéÿðäè Ëà- ÷ûíû; Ñûíäûðàðäû éàçûüûí ãîë-ãû÷ûíû. ß.Âàùèä. ÃÎË-ÃÎËÀ
çÿðô Ãîëëàðûíû áèð-áèðèíÿ êå- ÷èðìèø ùàëäà. Ãîë-ãîëà ýÿçìÿê. Ãîë-ãîëà ñöðöøìÿê. – Þíöìöçäÿ äóðñà äà ìèí ÿíýÿë, ìèí òÿùëöêÿ; Ýÿçÿúÿéèê ñÿíèíëÿ ãîë-ãîëà þëêÿ- þëêÿ. Ñ.Ðöñòÿì. Íÿ äàéàíìàã âàõòûäûð, ýþ- çÿë äîñòóì, ñÿí äÿ ýÿë! Ñåéð åäÿëèì ãîë-ãîëà áó çöìðöä ÷ÿìÿíäÿ, ýÿë! Ì.Ìöøôèã. Áó ýÿëÿí áàéðàìäà ÷àòàã ìóðàäà; Òîéóíäà ãîë-ãîëà ñöçÿê, áàðûøàã. Àøûã Ìÿùÿììÿä. Ãîë-
ãîëà âåðìÿê – 1) áèð-áèðèíèí ãîëóíäàí òóòìàã. [Ðöñòÿì] ôàéòîí÷óíó éîëà ñàëûá, ßêáÿðëÿ ãîë-ãîëà âåðèá ïèëëÿêÿíäÿí éóõàðû ÷ûõäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ; 2) ìÿú. êþìÿêëÿø- ìÿê, áèð éåðäÿ, áÿðàáÿð, ÿëáèð îëàðàã ÷àëûø- ìàã, èøëÿìÿê. Ãîë-ãîëà âåðèá èøëÿìÿê. ÃÎËËÓ ñèô. Ãîëëàðû îëàí. Ãîëëó æàêåò. Ãîëëó ïàëòàð. ÃÎËËÓ-ÁÓÄÀÃËÛ ñèô. ×îõëó ãîëëàðû îëàí. Ãîëëó-áóäàãëû àüàú. – Äàüëûã, éàìàúëûã éåðëÿðäÿ äàüûí âÿ éàìàúûí ÿòÿéèíäÿí áàø- ëàéàðàã, ÿòðàôà ãîëëó-áóäàãëû ëàüûìëàð àòûðëàð. ß.Âÿëèéåâ. ÃÎËËÓ
-ÃÀÍÀÄËÛ á à õ ãîë-áóäàãëû. Øÿùÿðèí êÿíàðûíäàêû ãîëëó-ãàíàäëû àüàúëà- ðûí éàøûë áóäàãëàðû àëà÷ûüà ÷åâðèëÿðÿê àüàú- ëàðûí äèáëÿðèíè ãóðó ñàõëàéûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. ÃÎËÎÐÄÓ èñ. ùÿðá. êþùí. Áèð íå÷ÿ äèâè- çèéà, éà áðèãàäàäàí èáàðÿò èðè ãîøóí áèðëÿø- ìÿñè; êîðïóñ. ÃÎËÑÓÇ ñèô. 1. Ãîëó îëìàéàí. Ãîëñóç ìàéêà. Ãîëñóç êþéíÿê. Ãîëñóç æèëåò. – Óøàãëàð ÷îõ âàõò ãîëñóç áèð êþéíÿêëÿ éàøûë îò öñòöíäÿ àéàãéàëûí ýÿçèðëÿð. Ìèð Úÿëàë. 2. Áèð ãîëó îëìàéàí (êÿñèëìèø). Ãîëñóç àäàì. Ãîëñóç ãÿùðÿìàí. ÃÎËÑÓÇ-ÃÀÍÀÄÑÛÇ ñèô. Àúèç, ùÿð úöð èìêàíäàí ìÿùðóì; áèð èø ýþðìÿéÿ èìêàíû, áàúàðûüû îëìàéàí. ÃÎËÒÓÃ
èñ. 1. Ãîëóí, äþøöí éàíû èëÿ ÷è- éèí áÿíäèíèí àëòûíäàêû ùèññÿñè, ãîëóí ÷èéèíëÿ áèðëÿøäèéè éåðèí àëòûíäàêû ÷óõóð. Êèòàáû âó- ðóí ãîëòóüóíóçà âÿ Àðàçû ùîïïàíûí, êå÷èí .. âÿòÿíèíèçÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ýþòöðöá ãîëòóüóíà ÷àíòàñûíû; Ìÿêòÿáÿ øþâãè-òàìàì èëÿ ýåäèð. À.Ñÿùùÿò. Äàüëàðäàí ýàù ÷àíòàñû ãóø äîëó îâ÷óëàð, ýàù äà ãîëòóüó êèòàáëû ìÿê- òÿáëè óøàãëàðûíûí åíäèéèíè ýþðäöì. Ñ.Ðöñòÿì. Àòàñû èêè ÿëè èëÿ ãîëòóüóíóí àëòûíäàí éàïûøûá îíó ùàâàéà ãàëäûðàð, àòûá-òóòàðäû. Ì.Ðçàãó- ëóçàäÿ.
Ãîëòóã úèáè – ïàëòàðûí è÷ òÿðÿ- ôèíäÿ äþøöí öñòöíÿ äöøÿí úèá. Õóäàéàð áÿé ÷óáóüó äîëäóðóá, .. ÿëèíè ãîëòóã úèáèíÿ óçà- äûá âÿ áèð ÷èìäèê ãîâ ÷ûõàðäûá òóòäó .. àüà- íûí ãàáàüûíà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ìÿù- áóñè] ñîíðà øàëâàðûí úèáèíÿ ñîõóøäóðäóüó éöç òöìÿíè ÷ûõàðûá ñÿëèãÿ èëÿ áöêäö âÿ ãîëòóã úèáèíÿ ãîéäó. Ì.Èáðàùèìîâ. 2. ×àé âÿ éà äÿíèç ñàùèëèíäÿ ñó ýèðèíòèñè, êþðôÿç.
◊ Ãîëòóüà ýèðìÿê – 1) ýÿçÿ áèëìÿéÿí âÿ éà õÿñòÿ áèð àäàìûí éåðèìÿñèíÿ êþìÿê åòìÿê, îíó àéàüà ãàëäûðìàã; 2) ñûõûëìàã, þçöíö ýèçëÿìÿê, îðòàéà ÷ûõìàìàã, êöíú- áóúàüà ãûñûëìàã. Ãîëòóüà ñûüûíìàã – 1) á à õ ãîëòóüà ýèðìÿê 2-úè ìÿíàäà; 2) ïÿíàù àïàðìàã, áèðèíèí ùèìàéÿñè àëòûíà ýèðìÿê. Ãîëòóüà ñîõóëìàã – á à õ ãîëòóüà ýèðìÿê 2-úè ìÿíàäà. Ãîëòóüó àëòûíà àëìàã – ùèìàéÿñè àëòûíà àëìàã, ïÿðÿñòàðëûã åòìÿê. Ãîëòóüó øèøìÿê – á à õ ãîëòóüóíóí àëòû øèøìÿê. Ïàäøàù ôÿðÿùëÿíäè êè, áåëÿ áèð ãóëó âàð. Ãîíàãëàðûí éàíûíäà ãîëòóüó øèøäè. (Íàüûë). Ãîëòóüóíà ãàðïûç âåðìÿê – 1) ÷îõ òÿðèôëÿìÿê, ùÿääèíäÿí àðòûã øèøèðòìÿê; 2) ÿëÿ ñàëìàã ìÿãñÿäèëÿ áèðèíè öçöíÿ òÿðèôëÿìÿê. Ãîëòóüóíà âåðìÿê (ïàïàüûíû, õîðóçóíó, øÿëÿñèíè âÿ ñ.) – 1) áèàáûð åòìÿê, èôøà åòìÿê; 2) ðöñâàé÷ûëûãëà ãîâìàã. Ùÿñÿíàüà êèìè çàëûìûí áèðè ýåòäè íà÷àëíèêäÿí õàùèø åëÿäè, áèð äÿ ýþðÿúÿêñÿí, ïàïàüûìû ãîëòóüóìà âåðèá ñàëäûëàð åøèéÿ. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ãîëòóüóíóí àëòû øèøìÿê – ëîâüàëàíìàã, òÿøÿõõöñëÿíìÿê, ãöððÿëÿíìÿê (òÿðèôëÿíìÿê íÿòèúÿñèíäÿ). Ãîëòóüóíóí àëòûíà (ãàðïûç) âåðìÿê – áèðèíè ùÿâÿñëÿíäèðìÿê, áèð èøè ýþðäöðìÿê, éàõóä ÿëÿ ñàëìàã ö÷öí éàëàíäàí öçöíÿ òÿ- ðèôëÿìÿê. Ãîëòóã àëòûíäà éàøàìàã – áèðè- íèí ùèìàéÿñè àëòûíäà éàøàìàã. ÃÎËÒÓÃÀÜÀÚÛ èñ. Òîïàë âÿ éà àéàüû õÿñ- òÿ àäàìëàðûí ýÿçÿðêÿí ãîëòóãëàðûíûí àëòûíà 175 ÃÎË-ÃÛ×
ÃÎËÒÓÃÀÜÀÚÛ ãîéóá äàéàã êèìè èñòèíàä åòäèêëÿðè àüàú. Ãîë- òóãàüàúëàðûíà ñþéêÿíèá êàìàí÷àëàí; Êþëýÿ- ëÿð ÿë óçàäûð, êèì þòöá êå÷ñÿ éîëäàí. ß.Úÿìèë. ÃÎËÒÓÃÀËÒÛ èñ. Ãîëòóã àëòûíà ãîéóëàí êè÷èê éàñòûã. ÃÎËÒÓÃ×Ó èñ. êþùí. Ãîëòóüóíäà ïàð÷à âÿ áàøãà øåéëÿð ýÿçäèðèá ñàòàí àäàì; õûðäà- âàò÷û. Ãîëòóã÷ó ìàëëàðû à÷ûá òþêäö, ýþçÿë ôè- ðÿíý âÿ Èñòàíáóë ãóìàøëàðû øàèðè ùåéðàí ãîé- äó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [ßëÿìäàð] ãîëòóã÷óíóí ÷èéíèíäÿêè ïàëòîíó ýþòöðöá ýåéäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. ÃÎËÒÓÃ×ÓËÓà èñ. êþùí. Ãîëòóüóíäà ïàð÷à âÿ õûðäàâàò ýÿçäèðèá ñàòìàã ïåøÿñè; õûð- äàâàò÷ûëûã. [Õÿëèë:] Ìÿíèì ñÿíÿòèì ãîëòóã÷ó- ëóãäó, éÿíè äþðä-áåø òîï ÷èò ãîëòóüóìà âóðóá äîëàíûðàì þç êÿíäèìèçè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ÃÎËÒÓÃÔÖÐÓØ [ãîëòóã âÿ ôàðñ. ...ôöðóø] êþùí. á à õ ãîëòóã÷ó. ÃÎËÒÓÃÔÖÐÓØËÓà èñ. êþùí. á à õ ãîë- òóã÷óëóã. [Ùàúû Ðÿúÿáÿëè:] Áó äà ìàðàüàëû Ùÿíèôÿäèð êè, ýöíäöç ãîëòóãôöðóøëóã åäèð, ýå- úÿëÿð ìÿíèì éàíûìäà îëóð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. ÃÎËÒÓÃËÀÌÀ “Ãîëòóãëàìàã”äàí ô.èñ. ÃÎËÒÓÃËÀÌÀà ô. 1. Áèð øåéè ãîëòóüóíà âóðìàã, ãîëòóüóíà àëìàã, ãîëòóüóíà êå- ÷èðìÿê. 2. Ãîëóíó áàøãàñûíûí ãîëóíà êå÷èðìÿê, áèðèíèí ãîëóíà ýèðìÿê. Àäàìëàðûí ùàé-êöéö éàõûíëàøûð.. Ùàúû Ùÿñÿí áèð òÿðÿôäÿí âÿ Øåéõ ßùìÿä áèð òÿðÿôäÿí, Øåéõ Íÿñðóëëàíû ãîëòóã- ëàéûá ýÿòèðèðëÿð è÷ÿðè âÿ îòóðäóðëàð äþøÿéèí öñòöíäÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ñöôðÿ áàøûí- äàí äóðäóëàð, ùÿðÿ áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêèëäè, éåíÿ äÿ Ñÿðäàð Ðÿøèä ìÿíè ãîëòóãëàäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ÃÎËÒÓÃËÀÍÌÀ “Ãîëòóãëàíìàã”äàí ô.èñ. ÃÎËÒÓÃËÀÍÌÀà “Ãîëòóãëàìàã”äàí ìÿúù.
ÃÎËÒÓÃËÓ ñèô. Ãîëòóüó ñþéêÿìÿê ö÷öí õöñóñè éåðè îëàí. Ãîëòóãëó êöðñö. Ãîëòóãëó ñòóë. – ..Àäÿòè öçðÿ ìÿíè äàëû-äàëû àïàðûá ãîë- òóãëó ñàíäàëéàäà îòóðòäó. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ÃÎËÒÓÃÑÀÇÛ èñ. ìóñ. Îðòà ùÿúìëè, áåø- ñèìëè ñàç. ×àé÷û äöêàíëàðûíäà .. ÿââÿëúÿ ãîë- òóãñàçû ÷àëûá øèêÿñòÿ îõóéàðäûëàð. Ù.Ñàðàáñêè. ÃÎËÓÁÀÜËÛ çÿðô âÿ ñèô. Ãîëëàðû áàüëû; ãîëëàðû áàüëû îëäóüó ùàëäà. Ãîëóáàüëû êå÷- äèì Õóäàôÿðèíäÿí; Öçöì ýöëìÿç, ùå÷ à÷ûë- ìàç, àù, ìÿíèì. Ãóðáàíè. Ìÿììÿä áÿé âó- ðóøìàäàí áàøû à÷ûëàí êèìè, Ìóñòàôà õàíûí áóðàõûá ýåòäèéè êàðâàíà òÿðÿô ýÿëäè. Áóðàäà áèð äÿñòÿ ãîëóáàüëû ÿñèð âàðäû. ×ÿìÿíçÿ- ìèíëè. Ñÿùÿð îëìóøäó êè, Ôÿðùàä áÿéè ãîëó- áàüëû êÿíäÿ ýÿòèðäèëÿð. Ãàíòÿìèð. ÃÎËÓ×ÈÐÌßÊËÈ ñèô. âÿ çÿðô Ïàëòàðûíûí ãîëëàðû ãàëäûðûëìûø. Ãîëó÷èðìÿêëè èøëÿìÿê. – Ãîëó÷èðìÿêëè óçóíáîé õÿìèðýèð èøàðÿ èëÿ òàõ- òûí öñòöíö ýþñòÿðäè. Ìèð Úÿëàë. ÃÎËÓÝÖÚËÖ á à õ ãîë÷îìàã 2-úè ìÿ- íàäà. Àéíà Ìèðçÿ Ïîëàä ìöÿëëèìèí ýèçëè èø- ëÿðÿ ãîøóëäóüóíó, ãîëóýöúëöëÿð ãàáàüûíà ÷û- õûá, ôÿãèð-ôöãÿðà òÿðÿôäÿ äàéàíäûüû ýöíëÿðäÿí íàðàùàò îëìàüà áàøëàìûø(äû). Ñ.Ðÿùèìîâ. ÃÎËÓÝÖÚËÖËÖÊ èñ. á à õ ãîë÷îìàãëûã 2-úè ìÿíàäà. Ùÿð éåðäÿ, ùÿð ìöùèòäÿ ùàã- ñûçëûüûí, ãîëóýöúëöëöéöí, çîðáàëûüûí ÿëåéùèíÿ ÷ûõûøëàð îëóðäó. Ñ.Ùöñåéí. ÃÎËÓÊßÑÈÊ ñèô. Áèð ãîëó êÿñèëìèø, áèð ãîëó îëìàéàí. Ãîëóêÿñèê àäàì. ÃÎËÓà á à õ ãîâëóã. Ñöáùàíâåðäèçàäÿ ùÿð áèð ãîëóüó ÿëèíäÿ ñàíáàëëàéûá ÷ÿêäè âÿ äîäàãàëòû ìûðûëäàíäû: – Öíñöð .. ñÿíèí úàíûí áóðàäàäûð!.. Ñ.Ðÿùèìîâ. ÃÎËÓÃÖÂÂßÒËÈ ñèô. Ýöúëö, ãöââÿòëè, ñàüëàì. Áó àç çàìàíäà íå÷ÿ-íå÷ÿ ýþçÿë îü- ëàíëàð, ãîëóãöââÿòëè, öðÿê-òÿïÿðëè þç ìöñÿë- ìàí ãàðäàøëàðûíûí ÿëèíäÿ áàäè-ôÿíàéà ýå- äèá... Í.Âÿçèðîâ. ÃÎËÓÇÎÐÁÀ á à õ ãîë÷îìàã 2-úè ìÿ- íàäà. Áàêû ãóáåðíàòîðó Áàêû âàðëûëàðû âÿ Áàêû ãîëóçîðáàëàðû èëÿ ýþðöøìÿê âÿ âèäàëàøìàã ãÿðàðûíà ýÿëìèøäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Èíäè îíà éàõûí äöøìÿêìè îëàð? Þçö ýöúëö-çîðëó, áà- øûíäà ãîëóçîðáà ãóëäóðëàð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. ÃÎËÓÇÎÐÁÀËÛà á à õ ãîë÷îìàãëûã 2- úè ìÿíàäà. ÃÎËÓÇÎÐËÓ ñèô. âÿ èñ. 1. Á à õ ãîëó- çîðáà.
2. Ýöúëö. Éåêÿïÿðëÿð, ãîëóçîðëóëàð þçëÿðèíè âåðèðëÿð ãàáàüà, çÿèôëÿðè, õöñóñÿí ãàäûíëàðû âÿ óøàãëàðû ñûõûøäûðûðëàð äàëà. “Êèðïè”. ÃÎÌ
èñ. Äÿñòÿ, òîïà, áèð éåðäÿ áàüëàíìûø øåé. Áèð ãîì ÷óáóã. – Ñóéóí áèð ùèññÿñèíè àðõà äþíäÿðìÿê ö÷öí àäàìëàð ìÿôòèë èëÿ ñàðûíìûø øàõ-øÿâÿëäÿí ùÿð áèðèñè èêè éöê ìà- øûíû áîéäà “ãîìëàð” äöçÿëäèá ÷àéà ñàëûðäû- ëàð. È.ßôÿíäèéåâ. ÃÎÌÀÐËÀÌÀ “Ãîìàðëàìàã”äàí ô.èñ. 176 ÃÎËÒÓÃÀËÒÛ ÃÎÌÀÐËÀÌÀ ÃÎÌÀÐËÀÌÀà ô. ìÿù. Äþâðÿëÿìÿê, äþâðÿéÿ àëìàã, ìöùàñèðÿéÿ àëìàã. Èòëÿð ïàë- òàðû ñó ÷ÿêèá àüàðäûëìûø Ñàôîíó ãîìàðëàäû- ëàð. Ñ.Ðÿùèìîâ. Îíëàðûí ùÿð èêèñè òöôÿíýèíè äîëäóðóá, äûøàðû ÷ûõàíà ãÿäÿð éàñàâóëëàð åâè ãîìàðëàäûëàð. Ì.Ùöñåéí. ÃÎÌÀÐËÀÍÌÀ “Ãîìàðëàíìàã”äàí ô.èñ. ÃÎÌÀÐËÀÍÌÀà ìÿúù. ìÿù. Äþâðÿëÿí- ìÿê, äþâðÿéÿ àëûíìàã, ìöùàñèðÿéÿ àëûíìàã. ÃÎÌÈÍÄ
Yüklə 11,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|