“ Ijtimoiy fanlar

Mantiqiy 
bilish darajasi va uning shakllari. 
Inson hamisha nimalar haqidadir o‘ylaydi. O‘ysiz holat ham, 
psixologlar fikriga ko‘ra, amalda hech bo‘lmasa hech narsa haqida o‘ylamaslikni o‘ylash holatidir. 
Bilishning dialektik yo‘li sezgi a’zolari orqali bilish, dalillarni aniqlashdan mantiqiy tafakkur sari 
olib boradi. 
Tafakkur – bu insonning narsalar muhim xossalari va munosabatlarini izchil, bilvosita 
va umumiy aks ettirishidir
. Ijodiy tafakkurlash amaliyot, fan, texnikada yangi natijalar olishga 
qaratiladi. Tafakkurlash muammolar qo‘yish va ularni echishga qaratilgan faol jarayon. 
Tirishqoqlik –fikrlayotgan odamning muhim belgisi. Sezgidan fikrga o‘tish zamirida bilish 
ob’ektining ichki va tashqi mohiyatning ifodasi, ayrim va umumiyga bo‘linishi yotadi. Zotan, 
ilmiy va falsafiy bilim faqat sezgi va tasavvurlardan iborat emas: 
sezgi idroki naqadar go‘zal 
bo‘lmasin, mazmunan qashshoqdir – u narsaning
mohiyatini yoritmaydi.
Tafakkur va borliqning 
birligi
. Tafakkur bilan borliq o‘rtasida bir-lik mav jud. Tafakkur va borliqning birligi zamirida 
mantiqiy shakllar va tafakkur qonun larini shakllantiruvchi ijtimoiy amaliyot yotadi. Dunyo 
rivojlanishining ob’ektiv umumiy qonuniyatlaridan mantiqiy qonuniyatlarning farqi shundaki, 
inson mantiqiy qonuniyatlarni ongli ravishda qo‘llashi mum- kin, tabiatda esa dunyoning 
rivojlanish qonuniyatlari o‘ziga ongsiz tarzda yo‘l ochadi.
Tafakkurning asosiy shakllari
. Tafakkur jarayonining oqilona mazmuni tarixiy rivojlanish 
jarayonida yaratilgan mantiqiy shakllar qobig‘iga o‘raladi. Tafakkur o‘zining asosiy shakllari – 
20
Эйнштейн А. Физика в жизни моего поколения. –М.: 1963 г. с. 89.

---

6-MAVZU. BILISH NAZARIYASI: ASOSIY MUAMMOLARI VA YO‘NALISHLARI 
94
tushunchalar, mulohazalar va xulosalar ko‘rinishida yuzaga kelgan, rivojlanmoqda va amalga 
oshirilmoqda.