• Основные стратегические варианты

Tushish bosqichi.
Tushish bosqichi talabning pasayishida namoyon bo‘ladi. 
Bunga quyidagilar sabab bo‘ladi: 
-texnologik taraqqiyot ta’siri ostida yangi, mukammalroq tovarlar paydo 
bo‘ladi va ular bir xil funksiyani bajaradigan mavjud tovarlarni siqib chiqaradi; 
-istak-xohishlar, ta’blar va iste’mol ko‘nikmalari vaqti o‘tishi bilan o‘zgaradi 
va tovarlar modadan qoladi; 
-muhitdagi ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy o‘zgarishlar xavfsizlik, gigiena, 
ekologik himoya me’yorlarining o‘zgarishi natijasida tovarlar eskiradi yoki ular 
taqiqlab qo‘yiladi. 
Savdo hajmi va daromad istiqbollari kamayganligi tufayli, ba’zi firmalar o‘z 
investitsiyalarini qaytarib olib, bozorni tark etadilar; boshqalari esa, aksincha, agar 
biror iqtisodiy manfaat bor bo‘lsa va agar tushish sekin borayotgan bo‘lsa, qoldiq 
bozorlarda ixtisoslashishga urinadilar. Ba’zan uchrab turadigan bozorning qayta 
tiklanish hollarini hisobga olmaganda, texnologik jihatdan eskirgan tovarni ishlab 
chiqarish muqarrar ravishda to‘xtatiladi. 
 
4.4. Talabni bashorat qilish uslublari 
Bozor bashorati - bu belgilangan uslub doirasida, haqiqiy axborot asosida, uni 
ehtimol bo‘lgan xatolarini baholash bilan bajarilgan talab, tovar taklifi va narx 
rivojlanishi istiqbollarini ilmiy asosda oldindan ko‘ra bilishdir. 
THD modelidan foydalanish muayyan tovar bozoridagi birlamchi talab 

---

100 
evolyusiyasiga oid sifat yoki miqdoriy prognozlarni ifodalash qobiliyatini ko‘zda 
tutadi. Ushbu muammo so‘nggi o‘n yillikda kuzatilayotgan muhitning turbulentligi 
va tub o‘zgarishlar oqibatida g‘arb mamlakatlarida g‘oyatda murakkablashib ketdi. 
Aslida esa bashoratlash barcha firmalar muqarrar ravishda ochiq yoki yashirin 
shaklda bajarishi lozim bo‘lgan majburiyatdir. 
Bashorat qilish usullarining tipologiyasi.
Bashoratlash usullarini ikki mezon 
bo‘yicha tasniflash mumkin bo‘lib, bu mezonlar bashoratlash jarayonining 
sub’ektivlikdan erkinlik darajasi va ushbu jarayonning ko‘proq yoki kamroq darajada 
tahliliy bo‘lishidir. Ushbu o‘lchashlarning qutblarida sub’ektiv va ob’ektiv usullar 
hamda sodda va sabab-oqibat usullari yotadi. 
Mikdoriy tahlil sohasi 
IZOXLOVCHI 
MODELLAR 
EKSPERTIZA 
Sifat tahlili sohasi 
Sodda usullar 
Tahliliy usullar 
EVRISTIK VA 
EKSTRAPOLYATSION 
USULLAR 
INTUITSIYA 
Obyektivlik 
Subyektivlik