• Основные стратегические варианты

Talab omillari: 
-talabga yo’naltirilgan 
narx; 
-xaridorlarning didi va 
talablari; 
-bozorda o’xshash 
tovarlarning mavjudligi 
va ularga bo’lgan narx; 
-bozorga kirish. 
Xarajat omillari: 
-ishlab chiqarish 
xarajatlari; 
-marktеing xarajatlari; 
-foyda. 
Raqobat omillari: 
-tarmoqdagi firmalar 
soni; 
-aynan o’xshash import 
tovarlar; 
-raqobatchilar 
tovarlariga bo’lgan 
narxni bilish 
Bozorda yoki sotuvchi (ishlab 
chiqaruvchi) tomonidan narxni 
shaklantirish 
9.1-rasm. Narxni shakllantirishga ta’sir etuvchi omillar. 
Ba’zi hollarda, masalan, agar sotuvchi boshqa mintaqada bo‘lsa, xaridor 
narxlarni taqqoslash, muzokaralar olib borish va bitimni imzolash jarayonida katta 
mablag‘larni sarflaydi. Xuddi shunga o‘xshab, agar xaridorning texnik talablari 
muayyan ishlab chiqaruvchiga mo‘ljallangan bo‘lsa va u shu paytda etkazib 
beruvchilarni almashtirsa, o‘tish xarajatlari uning uchun katta bo‘lishi mumkin. 
O‘tish xarajatlarining asosiy manbalari quyidagilardir: 
- ishlab chiqarilayotgan tovarlarni yangi etkazib beruvchining mahsulotiga 
moslashtirish maqsadida yangilash xarajatlari; 
- tovarni iste’mol qilish yoki undan foydalanish odatlaridagi o‘zgarishlar; 
- foydalanuvchilarni o‘qitish yoki qayta tayyorlash xarajatlari; 
- yangi tovarlardan foydalanish uchun zarur bo‘lgan yangi asbob-uskunalarga 
ajratilgan investitsiyalar; 
- qayta tashkil qilish va o‘zgarishlar bilan bog‘liq ruhiy muammolarga 
ketadigan xarajatlar. 

---

174 
O‘tish xarajatlari mavjud bo‘lganda xaridor uchun real qiymat tovarning sotuv 
narxidan bir necha baravar yuqori bo‘ladi. 
Shunday qilib, xaridorning nuqtai nazaridan qaraganda, narx tushunchasi 
nominal baho doirasidan chetga chiqib, xaridor oladigan barcha foydalarni va uning 
barcha xarajatlarini o‘z ichiga oladi. SHuning uchun xaridorning narxga sezgirlik 
darajasida monetar narx bilan bir qatorda barcha ko‘rsatib o‘tilgan foyda va xarajatlar 
hisobga olinishi lozim. 
Narx bo‘yicha strategik qarorlarning muhimligi quyidagilardan iborat: 

o‘rnatilgan narx - talabning darajasi va sotuvning hajmini aniqlaydi. Juda 
yuqori yoki past narx tovarning muvaffaqiyatiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin; 

sotuv narxi butun ish faoliyatining rentabelligini aniqlaydi, faqatgina 
foydaning darajasini emas, balki uning sotuv hajmi orqali aniqlaydi. Narxning 
ma’lum bir darajada o‘zgarishi rentabellikka katta ta’sir ko‘rsatishi mumkin; 

sotuv narxi umumiy qabul qilinishiga yoki markasiga ta’sir etadi va 
potensial sotib oluvchilarning ko‘z oldida markaning imidjini tashkil etuvchilardan 
biri hisoblanadi; 
Narx markaning boshqa komponentlariga qaraganda bu raqobatli tovarlar va 
markalarni taqqoslash uchun qulay asos hisoblanadi. Narxning ozgina o‘zgarishi 
bozor orqali tezgina seziladi va bu holat bozorning muvozanatini buzishi mumkin. 
Narx bu raqobat sirlarining o‘zaro bog’lanishida asosiy nuqta hisoblanadi. Narx 
strategiyasi marketing strategiyasi tashkil etuvchilari bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lishi 
kerak. Narxning ichida tovar pozitsiyasini mustahkamlaydigan tovarni qadoqlash, 
rivojlanishi va reklama xarajatlari bo‘lishi shart. 
Har bir firmaning maqsadi shundan iboratki, u o‘zining rentabelligini 
ta’minlash va foydaning katta hajmda kelishiga qaratiladi. Bu keng maqsadlar turli 
yo‘llar bilan amalga oshirilishi mumkin.