― pul va banklar

1-rasm. Pul massasining doimiy o‟sishining ta‟siri.

Pul massasining doimiy o‗sishi yalpi egri talabni ADX o‘ngdan AD3 va ADe 
o‘ng tarafga qarab suriladi, ayni vaqtda pul massasining doimiy o‘sishi egri yalpi 
taklifni L5 holatdan AS2, AS3 va ASr chapga nuqtalarga suriladi. Natijada 
narxlar darajasi Р, dan Р2, Р3 va Р4 gacha ortishiga olib keladi. 
Monetaristlar nuqtai nazaridan, yalpi egri taklif darhol AS2 holatga 
surilishi mumkin, chunki korxona firmalar pul massasining o‘sishini kutishadi va 
bu kutilayotgan inflyatsiya darajasini oshishiga olib keladi. Bu holatda 2 nuqtaga 
harakatlanish tez bo‘ladi va emissiya tabiiy darajadan yuqori bo‘ladi.
Monetaristlar tarafdorlari inflyatsiyani pul taklifini o‘sishidan boshqa 
omillar ham keltirib chiqarishi mumkinmi deb o‘ylashadimi? Yo‘q. 
Monetaristlarning nuqtai nazaridan yalpi egri talabni harakatining yagona 
manbasi pul taklifidir.
Monetaristlar tarafdorlari yuqori darajadagi inflyatsiya 
darajasi pul massasining jadal tez o‟sishi bilan yuzaga keladi deyishadi.

Keyns nazariyasiga ko‘ra, pul massasining doimiy o‘sishi yalpi egri talab 
va yalpi egri taklifga rasmda ko‘rsatilganligi singari ta‘sir qiladi. Yalpi egri 
talab o‘ngga harakatlansa, yalpi egri taklif chapga harakatlanadi. Xulosa 
88
Frederic S.Mishkin. The economics of money, banking and financial markets. Pearson Education Limited. 2013. 
620 page. 

---

oldingidek qoladi, ya‘ni pul taklifining jadal o‘sishi narx darajalarini yuqori 
tezlikda o‘sishi orqali inflyatsiyani yuzaga keltiradi.
Keyns modeliga ko‘ra, pul massasining o‘sishidan boshqa omillar yuqori 
darajadagi inflyatsiyani yuzaga keltirishi mumkinmi? Yo‘q. Bu 
hayratlanarli ko‘rilinishi mumkin, chunki Keyns tarafdorlari 
yalpi talab va yalpi taklifga fiskal siyosat va shoklar ta‘sir 
qilishi qayd etishgan edi. Nima uchun Keyns nazariyasining 
tarafdorlari inflyatsini monetar holat deyishadi, chunki pul massasining 
yuqori darajada o‘sishidan boshqa holatlar inflyatsina keltirib 
chiqarmaydi
89
. 
Inflyatisiyaga ta‘sir etuvchi omillarni ichki va tashqi omillarga 
bo‘lish mumkin. Inflyatsiyaga ta‘sir qiluvchi ichki omillarga 
quyidagilar kiradi: 

Xarb
iy xarajatlarning oshishi. Mamlakat bujeti xarajatlarini oshirib, 
inflatsiya darajasining oshishiga olib keladi.

Xadd
an ziyod investisiyalarning kiritilishi; 

Bala
nslashmagan oylik ish xaqi va narxlarning o‘sishi; 

Eksp
ansion siyosat. Kredit qo‘yilmalarining arzonlashuvi iqtisodiyotga 
ortiqcha pul massasining chiqishiga olib keladi.

Hadd
an ziyod emissiya yoki pul aylanishi tezligining oshishi.
Barcha iqtisodchilar iqtisodiy siyosatning asosiy maqsadlarini: yuqori 
darajadagi bandlik va narxlar barqarorligini bir xil tushunishadi. Ammo, odatda 
uni amalga oshirish bo‘yicha tavsiyalarni qarama qarshi berishadi. A k t i v
i q t i s o d i y s i y o s a t t a r a f d o r l a r i o ‘ z - o ‘ z i n i b o s h q a r i s h
m e x a n i z m i j u d a s e k i n i s h l a y d i s h u n i n g u c h u n h u k u m a t
m a q b u l d a r a j a d a i s h s i z l i k d a r a j a s i n i u s h l a b t u r i s h u c h u n
a k t i v f a o l i y a t o l i b b o r i s h i l o z i m d e b h i s o b l a s h a d i . Passiv 
iqtisodiy siyosat tarafdorlari esa, ishsiz darajasini tushirish bo‘yicha hukumat 
aktiv faoliyatni amalga oshirmasa iqtisodiyot muvafaqqiytliroq rivojlanadi 
deydi
90
.
Inflyatsiya darajalarining oshishiga olib keluvchi tashqi omillar mamlakat 
ichki siyosatiga bog‘liq bo‘lmagan holda tashqi siyosat natijasida yuzaga kelishi 
mumkin, ularga quyidagilar kiradi: 

Tuzil
maviy inqirozlar; 
•
Tashqi savdodan tushumning kamayishi 
89
Frederic S.Mishkin. The economics of money, banking and financial markets. Pearson 
Education Limited. 2013. 621 page. 
90
Frederic S.Mishkin. The economics of money, banking and financial markets. Pearson Education Limited. 2013. 
630 page. 

---

•
To‘lov balansining salbiy qoldiqqa ega ekanligi. 
Mamlakat tashqi savdo hamkor mamlakatlari va jahon miqyosida yuzaga 
kelgan tuzilmaviy inqirozlar mamlakatning ichki iqtisodiy holatiga ham salbiy 
ta‘sir qiladi. Bunday holat mamlakatning eksportini pasayishi, kutilgan valuta 
tushumiga ega bo‘lmasligi hamda ishlab chiqarish jarayoniga salbiy ta‘sir qilishi 
orqali namoyon bo‘ladi.