― pul va banklar

 

---

13 
13.3 Tijorat banklarining passiv operatsiyalari 
ankning passiv
 
operatsiyasi - banklarning vaqtinchalik 
bo‗sh pul mablag‗larini jalb qilish bilan bog‗liq operatsiyalari 
passiv 
operatsiyalar 
hisoblanadi. 
Bankning 
asosiy 
vazifalaridan biri bo‗sh pul mablag‗larini mumkin qadar 
ko‗prok jalb qilish va ularni boshqa foyda keltiruvchi optimal 
aktivlarga joylashtirishdan iborat. 
Tijorat banklari asosan jamiyatdagi vaqtinchalik bo‗sh pul mablag‗larni jalb 
qilish va ushbu mablag‗larni tegishli maqsadlarga joylashtirish orqali tegishli 
foydani shakllantiradi. Banklarning vaqtinchalik bo‗sh pul mablag‗larini jalb qilish 
bilan bog‗liq operatsiyalari passiv operatsiyalar hisoblanadi. Banklarning passiv 
operatsiyalari tegishli xarajatlar evaziga amalga oshirladi.
Demak, tijorat banklari passiv operatsiyalari natijasida moliyaviy resurslarni 
shakllantiradi. Resurslar ikkita yirik manba: jalb qilingan mablag‗lar va o‗z 
mablag‗laridan iborat. Resurslar bank balansining passivida hisobga olib boriladi. 
Tijorat banklari balansi passivining asosiy ulushini majburiyatlar (jalb qilingan 
mablag‗lar) tashkil etib, ular jami bank resurslari tarkibida 85–90 foizdan iborat 
bo‗ladi. 
 
Majburiyatlarni muddati va vujudga kelish manbasiga qarab: –
barqaror va –beqaror mablag‗larga, ular uchun to‗lanadigan xarajatlar miqdoridan 
kelib chiqib: –arzon va –qimmat mablag‗larga ajratish mumkin.
Jalb qilingan mablag„larning manbasi
: 
1.
 
Depozitlar 
1.
CHaqirib olinguncha saqlanadigan depozitlar; 
2.
Muddatli depozitlar; 
3.
Jamg‗arma depozitlar.
Xalqaro bank amaliyotida bank resurslari tarkibida depozit mablag‗lar, 
ayniqsa muddatli depozitlar asosiy ulushni tashkil etadi. Bank resurslari tarkibida 
muddatli depozitlar ulushining yuqoriligi banklarning moliyaviy barqarorligini 
mustahkamlashga va to‗lovga layoqatliligini ta‘minlashga bevosita ijobiy ta‘sir 
ko‗rsatadi.
Ta‘kidlash lozimki, respublikamiz tijorat banklari resurslari tarkibida 
muddatli mablag‗larning ulushi o‗sib borish tendensiyasiga ega bo‗lib, ushbu 
ko‗rsatkich 2001 yil 1 yanvar holatiga taxminan 7 – 8 foizni tashkil etgani holda, 
2008 yil 1 yanvar holatiga 17 foizga, 2010 yilda 35 – 40 foiz yaqin darajani tashkil 
etgan. 
B