― pul va banklar

 
O‗z mablag‗lari manbasi: 
2. Umumiy kapital 
3. Asosiy (birinchi darajali) kapital: 
4.
Ustav kapitali; 
5.
Emission daromad; 
6.
Maxsus zaxiralar; 
7.
Taqsimlanmagan foyda. 
8.
 
Qo„shimcha (ikkinchi darajali) kapital: 
9.
Joriy yilning sof foydasi; 
10.
Qayta baholash zaxirasi; 
11.
Subordinatsiyalashgan qarz majburiyatlari; 
12.
SHo‗‗ba korxonalarga qilingan quyilmalar. 
Yuqoridan ko‗rinib turibdiki, tijorat banklari regulyativ kapitali birinchi va 
ikkinchi darajali kapitaldan tashkil topadi. Iqtisodiy adabiyotlar, me‘yoriy hujjatlar 

---

18 
va Bazel andozalariga ko‗ra birinchi darajali kapital asosiy kapital sifatida ham 
e‘tirof etiladi.
Tijorat banklari asosiy (birinchi darajali) kapitali xalqaro Bazel andozalariga 
asosan ustav kapitalining to‗langan qismi, muddatsiz nekumulyativ imtiyozli 
aksiyalar, emission daromad, sof foyda hisobidan shakllantirilgan zaxira 
summalari va o‗tgan yillarning taqsimlanmagan foydasidan tashkil topadi. 
Tijorat banklari ikkinchi darajali (qo‗shimcha) kapitali kreditlardan 
ko‗riladigan zararlarni qoplashga mo‗ljallangan zaxiraning riskka tortilgan aktivlar 
miqdori 1,25 foizidan oshib ketmaydigan qismi, qayta baholash zaxirasi, 
subordinatsiyalashgan qarz majburiyatlari va konsolidatsiyalashgan sho‗‗ba 
korxonalarini tashkil etish maqsadiga yo‗naltirilgan qo‗yilmalarni o‗z ichiga oladi. 
O‗zbekiston tijorat banklari kapitalining tarkibi va uning etarliligiga qo‗yilgan 
talablar Markaziy bankning 1998 yil 2 noyabrda tasdiqlangan 420–sonli «Tijorat 
banklari kapitalining etarliligiga qo‗yiladigan talablar to‗g‗risida Nizomi» asosida 
tartibga solinadi.
O‗zbekiston tijorat banklari birinchi darajali kapitali tarkibiga xalqaro Bazel 
andozalaridan farqli o‗laroq, bankning ustav kapitalidagi valyuta qismiga teng 
bo‗lgan valyuta aktivlarini qayta baholanish hisobiga tashkil etilgan devalvatsiya 
zaxirasi alohida manba sifatida e‘tirof etiladi. SHuningdek, tijorat banklarining 
joriy yildagi sof foydasi ikkinchi darajali kapitali tarkibiga kiritilgan.
Mazkur paragrafning poyonida ta‘kidlash mumkinki, tijorat banklari passiv 
operatsiyalari natijasida aktiv operatsiyalar uchun zarur bo‗lgan resurslarni 
shakllantiradi, banklarning passiv operatsiyalari xarajatlarni 
keltirib chiqaradi.
 
uridik va jismoniy shaxslar pul mablag‗larini bank 
xisobvarog‗iga, jamg‗armalar qo‗yishga jalb qilish bo‗yicha 
passiv operatsiyalar. 
Tijorat banklari, boshqa xo‗jalik sub‘ektlari kabi 
o‗zining xo‗jalik va tijorat faoliyatini ta‘minlash uchun 
ma‘lum miqdorda pul mablag‗lariga, ya‘ni resurslariga ega bo‗lishlari lozim. 
Iqtisodiyot rivojlanishining zamonaviy talablarida bank resurslarini tashkil etish 
muammosi bank faoliyatini bir maromda olib borish uchun birinchi darajali 
hisoblanadi. Buni shunday izohlash mumkin, ya‘ni iqtisodiyotning bozor modeliga 
o‗tishi bilan bank ishida davlat monopoliyasi tugatiladi, ikki bosqichli bank 
tizimini shakllanishida bank resurslari xarakteri ijobiy tomonga o‗zgaradi. 
Undan tashqari, uning aktiv operatsiyalari ob‘ekti orqali aniqlanadigan bank 
faoliyatining ko‗lami, ular joylashtiradigan resurslar hajmi, miqdori, jalb qilingan 
Y