― pul va banklar



Yüklə 4,42 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə258/266
tarix07.01.2024
ölçüsü4,42 Mb.
#212082
1   ...   254   255   256   257   258   259   260   261   ...   266
pul va banklar (2)

Xalqaro Valyuta Fondi ―Bretton Woods‖ shartnomasiga kora davlatlar 
to‘lov balansidagi muamolarni yechishga yordam berish va qatiy o‘rnatilgan 
davlatlar o‘rtasidagi foiz siyosatini belgilashga yordam berish maqsadida 
tuzilgan. 1971 yilda Bretton Woods ning qatiy o‘rnatilgan almashinuv kursi 
tugatilgandan keyin XVF yangi qonunlarni qabul qildi. 
XVF ga azo mamlakatlar bir birlari uchun malumot yig‘uvchi hamda texnik 
yordam beruvchi mamlakatlar bo‘lgan. Shunga qaramay XVF o‘zining qatiy 
belgilangan almashinuv kursini oshirishga uzoq vaqt mobaynida harakat qilmadi,
uning xalqaro qarz beruvchi sifatidagi o‘rni ko‘proq muhim bo‘lib boraverdi. 
Ayniqsa uchinchi Jahon qarz inqirozi davrida yani 1980 yillarda XVF ning qarz 
beruvchi sifatidagi roli birinchi bo‘lib paydo bo‘lgan va XVF rivojlanayotgan 
mamlakatlarning qarzlarini qaytarishga ko‘maklashgan. Mexicodagi 1994-1995 
va sharqiy Osiyodagi 1997-1998 yillardagi moliyaviy inqiroz bu davlatlarni 
moliyaviy inqirozdan chiqish maqsadida XVF dan katta miqdorda qarz olishga 
sabab bo‘ldi. Buning natijasida ular inqirozni boshqa mamlakatlarga yuyilshini 
oldini olib qoldilar. Shundan keyin 2010 yilda boshlangan inqiroz Gretsiya, 
Irlandiya va Portugaliya mamlakatlari uchun o‘z davlat qarzlaridan qutilish 
maqsadida katta miqdorda XVF didqan qarz olishni taqazao qildi. Va nihoyat 
XVFning Xalqaro qarz beruvchi sifatidagi oxirgi va muhim roli bu mamlakatlarni 
inqirozdan saqlab qolish. 
Rivojlanayotgan bozor iqtisodiyotidagi mamlakatlarning markaziy banklari 
shuning uchun ham oxirgi qarz beruvchi vazifasini muvofaqiyatli bajarishi uchun 
har doim kam imkoniyati bo‘ladi. Biroqbuni taminlashning yagona yo‘li sifatida 
likvidlilikni keltirish mumkin, va millity valyutani barqarorligiga yordam beruvchi 
omillar va to‘lov balansini mustahkamlashni kiritishimiz mumkin, qolaversa 
Xalqaro qarz beruvchi sifatidagi yana bir vazifa bu bozor iqtisodiyotiga 
o‘tayotgan mamlakatlar milliy valyutasini keng mamlakat bo‘ylab yoyilishiga va 
uni barqarorligini taminlashga yo0rdam beradi chunki buni mamlakat ichida 
yakka tartibda moliyaviy qo‘llab quvvatlashlarsiz hakl etib bo‘lmaydi, Chunki 
Meksikadagi 1994 yilgi inqirozda XVF va boshqa moliya institutlari oxirgi qarz 
beruvchi vazifasini bajarib mamlakat iqtisodiyotini yo‘qotishlardan saqlab qolib 
barqarorligini taminlagan. 
Xalqaro tashkilotlar uchun vujudga kelayotgan muammolardan biri XMT 
oxirgi kreditor vazifasini bajarmoqda . Agar u kredit olayotgan davlatga yordam 
bera olmasa bu mamlakatda riskning kuchayishi va siyosiy niobarqarorlikka ham 
olib kelishi mumkin. Inqiroz bo‘layotgan davlatdagi siyosat bu muammolarni 
amalga oshirishi mumkin. Shuningdek bunda xalqaro kredit beruvchilar oxirgi 
boshqichdagi hisoblanadi. Ular XMTning saqlab qolishiga umid qiladilar. Bunday 


142 
holatlar 1995-yilgi Meksikada bo‘lgan inqiroz davrida va Osiyo inqirozi davrida 
Indoneziyada kuzatilgan. 
XVF shuningdek sharqiy osiyo mamlakatlariga nisbatan qattiq siyosat 
qo‘llab, iqtisodiy inqiroz davrida moliyaviy sektorda muammolarni keltirib 
chiqarishi mumkin bo‘lgan mikroiqtisodiy siyosat o‘rnida makroiqtisodiy siyosat 
yuritganlikda ham tanqid qilingan. Ushbu dasturlar asosan rivojlanayotgan 
mamlakatlarning XVF talablariga mos kelishi uchun ishlab chiqilgandi. XVF 
dasturlari mikro iqtisodiy siyosatda moliyaviy sektorda XVFning samarali tizimni 
yaratishda yordam qo‘lini cho‘zish ehtimolini kuchaytiradi. 
Tarixan ma‘lumki, so‘ngi chora sifatida beriladigan kreditlar qanchalik erta 
berilsa, ularning summasi shunchalik kam bo‘ladi. Ushbu fikrga 1987-yil 19-
oktabrda kapital bozoridagi inqiroz yaqqol misol bo‘la oladi. Kun oxiriga kelib, 
qimmatli qog‘ozlarni sotish bilan shug‘ullanadigan firma va mijozlarning 
hisobraqamlariga xizmat ko‘rsatish uchun bir necha milliard dollar kerak bo‘ldi. 
Ushbu misli ko‘rilmagan holatda banklar ularga kredit berishga unchalik 
shoshilmadi. So‘ngi instansiya sifatida chiquvchi XVF kreditga ta‘minot sifatida 
Federal rezerv qimmatli qog'ozlar operatsiyalari bilan shug'ullanuvchi firma qarz, 
banklar likvidligini ta'minlashini bildirdi. Ushbu holatdan shu xulosa qilinadiki, 
Federal rezerv tizimining o‘z vaqtida aralashuvi kapital bozoridagi halokatning 
iqtisodiyotga sezilmas ta‘sir ko‘rsatishiga erishildi, Federal rezerv tizimi bo‘yniga 
olgan likvidlik esa unchalik ham katta miqdorda emas edi. 
Federal rezerv tizimi o‘sha kuni o‘zi so‘ngi instansiyadagi kreditor bo‘lishi 
mumkin edi. XVFga rivojlanayotgan mamlakatlarda inqiroz sharoitida ta‘minotni 
aniqlashga ko‘p vaqt talab etilishi mumkin. XVFni tashkil etilayotganda, u faqat 
mamlakat to‘lov balansida inqiroz sodir bo‘lgandagina kredit berilishi ko‘rib 
chiqilgan. Bundan tashqari kreditlash shartlari hukumat bilan muzokaralarda 
aniqlashtiriladi. Ko‘rinib turibdiki XVF tomonidan kredit ajratilishi uchun bir 
necha oy muddat o‘tib ketadi. Ushbu muddatga kelib, inqiroz anchagina 
chuqurlashadi va uni bartaraf etish uchun tanada ko‘p mablag‘ talab etadi, bunda 
jamg‘arma resurslaridan oshib ketish holatlari bo‘lgan. Markaziy banklarning 
XVFdan ko‘ra tezroq kredit berishiga yana bir sabab, ularda oldindan kelishilgan 
holatlar mavjud bo‘ladi. Qarzdor bunday banklar tegishli nazorat sifatida 
sharoitlar, javob yoki past byudjet kamomadini ushlab, agar tez mavjud 
mablag'larni: avans mablag'larini boshqarish qobiliyatini saqlab qolish uchun 
likvidlik tez ta'minlash uchun ehtiyoj oxirgi chora harakat qarz beruvchi uchun bir 
xil talablarini ko'rsatadi. 
XVFning kredtilash amaliyotidagi yuqorida sanab o‘tilgan kamchiliklar
rivojlanayotgan mamlakatlarning XVF bilan munosabatlardan uzoqlashuviga olib 
keldi. Mamlakatlar qattiq iqtisodiyotning dasturlari talablarini bajarishni 
istashmadi, shuningdek ular XVFning inqiroz davridagi mablag‘larni 
taqsimlashdagi ushlanib qolishlardan norozi edi. Mamlakatlar XVFga alternativ 
sifatida, o‘zlari savdo balansidagi muammolarni bartaraf etish uchun turli xalqaro 
rezervlar yarata boshladi.

Yüklə 4,42 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   254   255   256   257   258   259   260   261   ...   266




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin