― pul va banklar

MK =
YaIM 
MK = 
monetazitsiya koefitsienti 
M2 = 
pul agregati 
Taraqqiy etgan mamlakatlarda naqd pulsiz hisob-kitoblar tizimining 
rivojlanganligi naqd pullarga bo‘lgan talabning kamayishiga olib keldi. Bu esa pul 
aylanmasi tarkibida naqdsiz yuqori va barqaror darajada saqlash imkonini beradi. 
 
TBS-KST-MKTS 
PM
=
 
 
PAT 
PM = 
pul massasi 
MKTS = 
muddati kelgan to‘lovlar summasi 
TBS = 
tovarlar bahosi summasi
 
KST 
= kreditga sotilgan tavorlar summasi
 
PAT = 
Pul aylanmasi tarkibi 
Hozirgi davrda AQSh, Germaniya, Fransiya, Kanada va Braziliyada 
muomaladagi naqd pul tendensiyasi kuzatilmoqda. Lekin bu davlatlarda naqd 
pullarning muomladagi pul massasining salmog‘i yuqori emas. 
Rivojlanayotgan mamlakatlarda bu ko‘rsatkichning salmog‘i ancha yuqoridir. 
Masalan Rassiyada bu ko‘rsatkich 29% ni tashkil etadi.
Naqd pul aylanmasining salbiy jihatlari sifatida quyidagilarni ko‘rsatish 
mumkin: 
-
Naqd pullarni emissiya qilish tashish va saqlash katta xarajatni talab etadi. 
Markaziy banklar emissiya xarajatini kamaytrish uchun kupyuralarning nominalini 
yiriklashtirishga majbur bo‘ladilar. 
-
Naqd pullarni olib yurish xavflidir. 
-
Naqd pullar bilan hisob kitob qilish soliq to‘lashdan qochish imkonini 
beradi. 
-
Naqd pul aylanamsi terrorizmni moliyalashtrish bilan bog‘liq 
-
Naqd pullar va inflyatsiya o‘rtasida bevosita aloqadorlik mavjud.
Naqd pullarning darajasiga baho berish uchun xalqaro amaliyotda 
iqtisodiyotda naqd pullarning etarliligi degan ko‘rsatkich qo‘llaniladi.
M0/YaIM*100% 

---

Taraqqiy etgan mamlakatlarda bu ko‘rsatkichning darajasi past. Buning bir 
qancha sabablari bor. Ulardan asosiylari ikkita: 
1.
Naqd pulsiz hisob kitoblar tizimi yuqori darajada rivojlangan. Naqd pul 
muomalasi bilan asosan aholi shug‘ullanadi. Plastik kartochkalarga asoslangan 
to‘lov amaliyotining rivojlanganligi naqd pullarga bo‘lgan talabni qisqartirish 
imkonini bergan.
2.
Xufyona iqtisodiyotni kichik salmoqqa ega ekanligi. 
Taraqqiy etgan mamlakatlarda naqd pul aylanmasini qisqartirishda eng 
samarali usul sifatida p;astik kartochkalar va pullik cheklarni rivojlantirish usuli 
qo‘llanilgan.