'' Talabaning stressga barqarorligi shaxs xususiyatlariga bogʻliqligi ''
Stressga qarshi kurashish usullari
Yüklə 278,26 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
2.3. Stressga qarshi kurashish usullari
Organizmga stressorni ta’siri natijasida stress paydo bo’ladi. Odatda, stressni rivojlanishi organizmda yaxshi ko’nikma qilib olgan sistema bo’yicha kechadi. O’ziga mos bo’lgan retseptorlarni signallari ko’pincha sezgi organlarini retseptorlari orqali markaziy nerv sistemasiga uzatiladi. Nerv kataklarining har xil yadrolarida bu signallar analiz qilinadi va bunday vaziyatda qanday harakat qilish kerakligi aniqlanadi. Bu echim esa nerv impulslari holatida bajaruvchi qismlarga uzatiladi, ular esa o’z navbatida organizmni javobini ta’minlaydi. Ko’p yillar davomida olimlar universal mediatorni topishga harakat qilishgan, u esa stressni rivojlanishiga undovchi vazifani bajarishi kerak edi. Ammo stress, integral javob reaktsiyasi emas u ma’lum bir mediator reaktsiyaga bog’lana olmaydi, chunki, stress organizmdagi turli xil mediatorli sistemalarni o’zaro murakkab ta’sirlashuvi natijasidir. Vujudga kelgan stress, organizmdagi stressni yo’qotishga yoki kamaytirishga qaratilgan, bir qator javob reaksiyalari bilan kuzatiladi. Bu javob reaksilar esa tabiatiga ko’ra ikki turga ajratiladi 1. Fiziologik javob reaktsiya; 2. Psixologik javob reaktsiya. Fiziologik javob reaktsiyalari stressda asosiy neyroendokrin sistemalar, adrenalo simpatiko va gipofiz sistemasidan buyrak usti bezlari po’st moddasi bosh vazifani bajaradi. Bu ikkita sistema miya oliy bo’limlarining gipotalamusli nazoratida bo’ladi. Stressorli ta’sirga neyroendokrinli javob, buyrak usti bezlarining gormonlari: buyrak usti bezining miya qavatidan katexolaminlar adrenalin va noradrenalin va buyrak usti bezining po’stloq qavatidan glyukokortikosteroidlarning qonga o’tishi orqali bo’ladi. Hozirda bu nazariya tan olinmoqda, chunki kutilmagan sharoitda buyrak usti bezlarining gormonlari moslashish jarayonida asosiy vazifani bajaradi. Ko’p yillar davomida buyrak usti bezlari atrof – muhitning har xil omillariga organizmni 29 moslashtiruvchi endokrin organ sifatida o’rganilib kelingan. Stress omillari ta‟sirida qonni tarkibida prolaktin miqdori ortib ketadi. Prolaktin gipofizning oldingi qismidan ajralib chiqadigan dofamin gormoni bilan to’xtatiladi. Stress dofaminergetik sistemaga ham ta’sir qiladi. Bu sistema gipofizni oraliq qismida peptid gormonlarini sekretsiyasini ham boshqaradi. Treotropin – rilizing faktor stress vaqtida kamdan – kam hosil bo’ladi, chunki tereotrop gormon stress vaqtida ortmaydi, aksincha kamayadi. Lyuteinlovchi va folekullarni rag’batlantiruvchi gormonlar stress vaqtida qonga ajraladi. Ammo lyuteinlovchi gormon stressorli vaziyatda folikullarni rag’batlantiruvchi gormonga nisbatan sezgir. Surunkali stress sharoitida gipofiz – ganado sistemalarni faolligi sustlashadi, jinsiy bezlarni o’lchamlari kichrayadi va qonda aylanadigan jisiy steroid gormonlarining konseptsiyasi kamayadi. Kalamushlarning stress omillariga ta’sir etilganda osish gormonlari to’xtab qoladi, chunki samotostatinni ajratish ko’p bo’ladi. Kuchuk va maymunda esa aksincha, o’sish gormonlari ortib ketadi. Odamlarda jarrohlik orqali qorin bo’shligining ochilishi, ogir jismoniy zo’riqish yoki qorda uzoq vaqt davomida chang’ida uchish kabi stresslarning ta’sirida o’sish gormonini qondagi konsetrasiyasi ortadi. Stressni psixofiziolog mexanizmi qon bosimini oshishiga olib keladi. Bu yerda buyrak usti bezi miya qismidan ishlab chiqariladigan adrenalinni ahamiyati katta. Natijada nerv sistemasidagi simpatik tonusni yuqoridagi, qanday sabab bo‟lishidan qat’iy nazar, simpatik faollikni yanada oshiradi. Oxir oqibatda karotidli tendensiyani rivojlanishi va byuroretseptorlar tomirlarni devorlaridagi sezgir nerv oxirlariga ta’siri aortalar qon bosimini yuqori darajaga ko’tarilishiga olib keladi. Natijada qon bosimi oshadi va korsatgichi oshib boradi. Yüklə 278,26 Kb. Dostları ilə paylaş:
|