0 Ə-C.İ.Əhmədov N. T.Əliyev m e y V ə V ə t ə r ə V ə z I n ə M t ə Ə Ş Ü nasl I ğ I (Dərslik)

6.5. Meyvə və giləmeyvələrin saxlanılması 

 

Meyvələri soyuducuxanalarda, təbii hava cərəyanı olan anbarlarda və 

həmçinin tənzim olunan qaz mühiti şəraitində saxlayırlar. Meyvələrin anbarlara 

yığılması və saxlanılması şəraiti meyvənin keyfiyyətinə təsir göstərir. Saxlanılmaq 

üçün sağlam, zədəsiz və  xəstəliy olmayan meyvələr seçilir. Saxlanılma müddəti, 

həmçinin taranın, qablaşdırma materialının keyfiyyətindən asılıdır. Saxlanılmağa 

 

 

225

göndərilən mal qəbul məntəqəsində  və ya ekspedisiya şöbəsində çeşidləndikdən 

sonra anbara yığılır. Yığma zamanı anbarın qapı yerindən uzununa doğru 2 m 

enində keçid saxlanılır. Qalaqlar arasındakı məsafə 30 sm olmalıdır. 

Kağıza bükülmüş  qış  sortlu  alma  və armud anbarın daha içəri tərəflərinə, 

nisbətən az müddət üçün saxlanılanlar qapıya yaxın yığılmalıdır. Yeşiklər reykalar 

üzərinə qalaqlanır. Qalaqların hündürlüyü 2-2,5 m-dən çox olmamalıdır. 

Yadda saxlamaq lazımdır ki, meyvə  və  tərəvəz eyni anbarda saxlanıla 

bilməz. Yığılmış  hər qalağa pasport vurulur. Burada meyvənin adı  və sortu, 

gətirilmə tarixi, netto və brutto çəkisi, qəbul aktı üzrə keyfiyyəti, həmçinin təxmini 

saxlanılma müddəti göstərilir. Meyvələrin müxtəlifliyindən asılı olaraq, onların 

saxlanılma  şəraiti və müddəti də  dəyişir. Yuxarıda dediyimiz kimi, saxlanılma 

zamanı toxumlu meyvələrdə yetişmə davam edir. Yetişmənin birinci fazasında 

meyvənin  ət hissəsində sintetik proseslər gedir, lakin meyvə  hələ  bərk olur. 

Yetişmənin ikinci fazasında toxum hissə yetişir, sintez qurtarır və  əmələ  gəlmiş 

maddələrdə parçalanma gedir. Həmçinin anaerob parçalanma məhsullarından etil 

spirti alınır(saxlanılmanın ikinci dövründə). Beynəlxalq Standart Təşkilatı müxtəlif 

sort almanın saxlanılması üçün 0

0

C-dən yüksək temperatur məsləhət görür 

(pomoloji sortdan asılı olaraq, 0-1

0

C, 0-2

0

C və 3-4

0

C-dək). 

Tənzim olunan qaz mühiti şəraitində soyuducuda saxlanılan almalar üçün 

temperatur 2-4

0

C, nisbi rütubət isə 90-95% səviyyəsində saxlanılır. Toxumlu 

meyvələrin saxlanılması zamanı havada oksigenin və karbon qazının miqdarını 

tənzimlənməklə saxlanılma müddətini artırmaq olar. 

Bu saxlanma üsulunun mənfi cəhətləri də vardır. Belə ki, burada germetik 

kameralardan istifadə etmək lazım gəlir. Eyni zamanda kamera açılarkən bütün 

partiya mal realizə edilməlidir. Hazırda isə bizim ölkəmizdə meyvənin 

saxlanılmasından əvvəl onların polietilen kağızlara bükülməsi tətbiq olunur. Belə 

şəraitdə müxtəlif meyvələrin xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır. Ümumiyyətlə, 

saxlanılma zamanı almanın tərkibində olan saxaroza və turşuluqda çox 

dəyişikliklər baş verir. Alma öz əvvəlki turşuluğunun 30-60%-ni itirir. Yetişmənin 

 

 

226

sonunda isə turşu daha çox sərf olunur. Bunun əksinə olaraq tam yetişmə zamanı 

ətirli maddələrin miqdarı ən yüksək səviyyəyə çatır. Ətrin qalması üçün meyvənin 

0-4

0

C temperaturda saxlanılması məsləhət görülür. Yay alması üçün temperaturun 

0

0

C ilə  mənfi 0,5

0

C arasında, qış alması üçün isə  0

0

C ilə  mənfi 1

0

C-də olması 

lazımdır. 

Payız alması və armud üçün temperatur rejimi və nisbi rütubət yay almasında 

olduğu kimidir. 

Xarici ölkələrdə almanı  4

0

C temperaturda saxlamaq məsləhət görülür. Belə 

şəraitdə saxlanılan alma satışqabağı daha ətirli olur. Soyuducuda itkinin miqdarı 

15,7%-dən 11%-ə qədərdir. 

Almanın soyudulduqdan sonra saxlanılması üzrə də təcrübələr aparılmışdır. 

Meyvə sortları, müxtəlifliyindən asılı olaraq -2

0

C ilə -7

0

C arasında soyudulur. 

Satışqabağı isə temperatur 0

0

C-yə qaldırılır. Temperatur rejimi cəhətdən almaları 3 

qrupa ayırırlar. 

Birinci qrupa Qış bananı, Boyken, Cır-Hacı, Qəndil-Sinab, Qış parmeni, 

Simerenko reniti, Sarı Sinab daxildir. Bunları -2

0

C ilə -6

0

C arasında saxlamaq olar. 

Ikinci qrupa Sarı belfler, Babuşkin, Sarı-turş, Titovka daxildir ki, bunları saxlamaq 

üçün -4

0

C-dən -1

0

C-yə qədər temperatur lazımdır. Üçüncü qrupa Rozmarin, Orlean 

reneti və Napoleon daxildir (temperatur -3

0

C-dən 0

0

C-yə  qədər). Ümumiyyətlə,  

toxumlu meyvələri soyuducuxanalarda saxladıqda onlarda biokimyəvi proseslər 

zəifləyir və 0

0

C-də saxlanılmağa nisbətən tənəffüsün aktivliyi 8-10 dəfə yavaşıyır. 

Bununla yanaşı, Beynəlxalq Standart Təşkilatı toxumlu meyvələrin -1

0

C-dən aşağı 

temperaturda saxlanılmasını  məsləhət bilmir. Halbuki Şampan reneti buz 

anbarlarında bir ildən çox saxlanılmışdır. Soyuducuxanalarda payız sortlarından 

Borovinka, Zolaqlı payız, Titovka, Payız zəfəranı almaları 1-2 ay, Əlvan ənis, Adi 

Anton, Aport, Daş Anton, Sarı belfler, Sarı turş, Kanada reneti kimi almalar 3-5 ay, 

Babuşkin, Conatan, Qəndil-Sinab, Napoleon, Şafran Pepini, Ağ rozmarin kimi 

almalar 4-6 ay, Sarı Sinab, Simerenko reneti, Şampan reneti, Cır-Hacı, 

Qızıləhmədi almalarını isə 5-9 ay saxlamaq mümkündür. 

 

 

227

0

0

C temperaturda yay armudu 1-3 həftə müddətinə qalır. Payız 

armudlarından Payız berqamotu, Bere-Bosk, Mariya-Luiza, Meşə gözəli, Payız 

dekankası 0,5-1 ay, Alenksandr beresi, Bere-dil, Düşes d

′Anqulem kimi sortlar isə 

1,5-2 ay saxlanıla bilir. 

Qış armudlarından Berqamot, Ferdinand, Qış Vilyamsı, Pass-krasson və Sen-

jermen kimi armud sortları 1-3 ay, Esperen berqamotu, Kyure, Qış dekankası, 

Olivye de Serr və Yaygörən armudları 4-5 ay saxlanıla bilər. 

Almanı qarlama üsulu ilə də saxlamaq tətbiq olunur. Bunun üçün Rozmarin, 

Şampan reneti, Qəndil-Sinab, Sarı Sinab və Simerenko reneti daha əlverişli 

sortlardır. 

Saxlanılmaq üçün nəzərdə tutulmuş  çəyirdəkli meyvələr quru, sağlam, 

zədəsiz və  xəstəliksiz olmalıdır. Daxilində  xəstəlik müəyyən edilmiş meyvələr 

seçildikdən sonra tezliklə realizə olunmalıdır. Çəyirdəkli meyvələr daha pis qalır. 

Burada yetişmişlər üçün ən  əlverişli temperatur -1~ 0

0

C hesab olunur. 

Yarımyetişmişlər üçün isə +0,5 ~ 0

0

 temperatur lazımdır. Hər iki halda nisbi 

rütubət 90% təşkil edir. Belə şəraitdə albalı və gilası 10 günə qədər, əriyi, gavalı və 

şaftalını 1 aya qədər saxlamaq olar. Toxumlu meyvələrdən fərqli olaraq gavalının 

yetişməsi zamanı yetişməyə şəkər yox, spirt-sorbit sərf olunur. Gavalının şəkəri 50 

gün müddətinə dəyişməz qalır. 

Üzümün saxlanılması, əsasən süni hava cərəyanı ilə işləyən ixtisaslaşdırılmış 

anbarlarda başa çatdırılır. Azərbaycanda üzümçülüyün inkişafı ilə əlaqədar olaraq 

təzə süfrə üzümünün saxlanılmasına da fikir verilməlidir. 

Həm yeni və  həm də artıq istifadədə olmuş anbarlar üzüm yığılmaq üçün 

mütləq hazırlanmalıdır. Üzüm yığılmağa 1-1,5 ay qalmış anbarlarda bütün təmir-

tikinti işləri qurtarmalıdır. Döşəməni xlorlu əhənglə yuyub, anbarın havasını 

dəyişmək və təzə anbarları yaxşı qurutmaq lazımdır. 

Kif göbələklərini məhv etmək üçün anbarları natrium-oksidifenolyat məhlulu 

ilə (Preparat-5) dezinfeksiya etmək lazımdır. Bunun 2%-li məhlulundan hər 1 m

2

 

sahəyə 200 ml çilənməlidir. Bundan sonra anbarın havası 2-3 gün dəyişilməlidir. 

 

 

228

Anbarı mal yığılmağa 10-15 gün qalmış mis kuporosu qatılmış təzə əhənglə (10 litr 

suya 1,5 kq əhəng, 100-200 qr mis kuporosu) ağardırlar. Anbardakı bütün 

avadanlığı 1%-li formalin və ya 5%-li bura məhlulu ilə silirlər. 

Nəhayət, anbarı kükürd qazı ilə tüstüləyirlər. Bu məqsədlə 1 m

3

 sahəyə 50 qr 

hesabı ilə kükürd yandırırlar.  Əgər anbar əvvəlcədən natrium-oksidfenolyatla 

dezinfeksiya edilmişsə, onda kükürdün miqdarı 2 dəfə azaldılır. 

Ən yaxşı üsul anbarların hazır kükürd qazı balonları ilə tüstüləndirilməsidir. 

Dezinfeksiyanın bütün hallarında anbarın havasını üzüm yığılmazdan 24-48 saat 

qabaq yaxşıca dəyişdirmək lazımdır. Bundan sonra soyuducu qurğunu işə salıb 

kameranın (anbarın) temperaturunu 3 ~ 4

0

C-yə endirmək lazımdır. 

Üzüm yığıldığı sahənin yaxınlığındakı anbarda saxlanacaqsa, anbarın 

temperaturu ilk dəfə 5 ~ 8

0

C-yə  qədər soyudulmalıdır. Məhsul yığımından sonra 

anbarın temperaturu 4

0

-yə endirilir. Bütün işlər görülüb qurtardıqdan sonra anbarın 

qapısını bağlayıb, onu əvvəlcə  2

0

C-yə  qədər və  nəhayət, 0

0

C-yə  qədər soyutmaq 

lazımdır. Temperaturun belə pilləli qaydada aşağı salınması iri üzüm anbarlarında 

daha əhəmiyyətlidir. Çünki belə anbarlara məhsul 6-8 günə yığılır. Kiçik anbarlar 

isə 1-2 günə doldurulduqda oranın temperaturu 2 gün ərzində 5 ~ 8

0

C-dən 0

0

C-yə 

endirilir. Üzümün tədricən soyudulması tərləmənin qarşısını alır və üzümün uzun 

müddət keyfiyyətli qalmasına səbəb olur. 

Eyni sort üzüm anbarlarda bir tərəfə  yığılmalıdır. Həm də  məhsul anbara 

yığılarkən gələcəkdə onun anbardan çıxarılmasının rahatlığına da fikir vermək 

lazımdır. Saxlanılmağa çox davamlı sortlar anbarın yuxarı başına, az davamlı 

sortlar isə qapıya yaxın yerləşdirilir. Üzüm yeşikləri anbarda qalaq qaydasında 

yığılır. Qalaqlar soyuducu qurğularından 60 sm, tavandan 50-60 sm aralı olmalıdır 

ki, hava cərəyanı yaxşıişləsin. Qalağın eni 2 və ya 4 yeşik qədər olmalıdır. 

Qalaqların və qalaqlarla divar arasında 50 sm keçid qoyulur. Qalağın hündürlüyü 

14 yeşik lotokdan çox olmamalıdır. 

 

 

229

Anbarı doldurduqdan sonra hər m

3

 sahəyə 5 qr hesabı ilə kükürd tüstüsü 

verilir. Sonra hər 2 aydan bir anbara yenə 2,5 q/m

3

 hesabı ilə kükürd qazı 

verilməlidir. 

Üzümün saxlanılması yerli şəraitdən asılı vəziyyətdə başa çatdırılır. Üzümün 

soyuducu qurğusu olmayan anbarda saxlanılması zamanı temperatur 0 ~ 2

0

C, nisbi 

rütubət isə 85-95% olmalıdır. Belə anbarlarda üzüm vaxtaşırı kükürd qazına 

verilməlidir. 

Üzümü uzun müddət saxlamaq üçün anbarın temperaturu -1-dən -2

0

C 

arasında, nisbi rütubət isə 85-95% olmalıdır. Nisbi rütubətə  əməletmə keyfiyyəti 

saxlamaq üçün lazımdır. Başqa meyvələrdə olduğu kimi, üzümündə saxlanılma 

müddəti onun sortundan asılıdır. Belə ki, Ağadayı, Qara Krım, Çaras, Katta-

kurqan, Qələbə, Terbaş üzümləri bir aya qədər, Asma, Qadın barmağı (Hüseyni), 

Qaraburnu, Iskəndəriyyə muskatı, Ağ tayifi, Çəhrayı tayifi sortlarını 2-3 aya qədər, 

Izabella, Çəhrayı kişmişi, Nimrəng, Qış katalonu, Şabaş, Taşlı,  və qalınqabıq 

üzüm sortlarını isə 3-5 ay və daha çox saxlamaq olar. 

Saxlama müddətinə üzümün becərildiyi yer də  təsir göstərir. Sənaye 

əhəmiyyətli üzümçülük rayonlarında daha yaxşı saxlanılan üzüm sortları 

aşağıdakılardır. Krımda Şabaş və Taşlı, Özbəkistanda Nimrəng, çəhrayı tayifi və s. 

Üzümü uzun müddət saxlamaq üçün onu kalium-metabiosulfatla 

dərmanlayırlar. Üzümün torfla qablaşdırılması da yaxşı nəticə verir. Daha doğrusu, 

bu zaman karbon qazının ayrılması  zəifləyir, bu isə antiseptik xassəyə malikdir. 

Üzümün saxlanılması zamanı turşu və  şəkərin miqdarı azalır, fruktoza nisbətən 

artır, qlükoza isə tədricən azalır. 

Üzümün uzun müddət saxlanılmasına çəkilən xərclər tamamilə ödənilir və 

əlavə  gəlir də  əldə edilir. Hesablamalar göstərmişdir ki, hər 500 ton üzümün 

saxlanılmasından 200 min manat gəlir götürmək mümkündür. 

Başqa giləmeyvələrin saxlanma müddəti isə daha azdır. Ticarət 

təşkilatlarında giləmeyvələri 2-3 günə realizə edirlər. Soyuducuda və buz 

anbarlarında isə giləmeyvələri 2-3 həftə saxlamaq olar. Soyuducuda qarağatı 1-1,5 

 

 

230

ay saxlamaq mümkündür. Saxlanma zamanı temperatur 0,15-dən -0,5

0

C-yə qədər 

olur. Nisbi rütubət həddi 90-95% arasındadır. 

Sitrus meyvələrinin sağlamlığı  və  təmiz kağıza bükülməsi saxlanma üçün 

əsas şərtdir. Saxlanılma üçün ayrılan narınginin səthinin üçdə biri yaşıl ola bilər. 

Burada qüsurlu məhsulun miqdarı 2%-i keçməməlidir. Saxlanmada portağala 

nisbətən limon, narıngiyə nisbətən portağal daha yaxşı qalır. Normal şəraitdə 

narıngini 2-3 ay, portağalı 3-5 ay, limonu 4-6 ay saxlamaq mümkündür. Sitrus 

meyvələrinin saxlanılması üçün Krılovun buz anbarından da istifadə edilir. Ancaq 

burada sitrus meyvələrinin üzəri brezentlə örtülməlidir. Saxlanma zamanı nisbi 

rütubət 85-90% arasında olmalıdır. Yetişməmiş narıngi və portağalı 4 ~ 5

0

C 

temperaturda saxlamaq lazımdır. 

Subtropik meyvələri saxlamaq üçün optimal temperatur və nisbi rütubət 

rejimləri ayrı-ayrı meyvələr üçün aşağıdakı kimi müəyyən edilmişdir: 

-  ənciri 18 ~ 20

0

C-də 1 gün, 0

0

C-də 10 günə  qədər, -18 və -20

0

C-də, 

həmçinin -45 ~ 50

0

C-də təcili dondurmadan sonra 100 günə qədər saxlamaq olar. 

- narı 1 ~ 2

0

C-də  və 85-90% nisbi rütubətdə 2 aydan 6 aya qədər, tənzim 

olunan qaz mühitində (11-12% O

2

  və 5-7% CO

2

) 3

0

C-də 8 ay saxlamaq 

mümkündür. 

- xurmanı 0 ~ 1

0

C-də  və 85-90% nisbi rütubətdə 2-3 ay saxlamaq olar. 

Temperatur yüksəldikcə, xurmanın yetişib ötməsi sürətlənir və meyvənin 

saxlanılma müddəti azalır. Bəzən xurmanın yetişib ötməsini sürətləndirmək üçün 

anbarın havasına 1:2000 nisbətində etilen qazı verib germetik bağlayırlar. 1 ~ 2

0

C 

temperaturda və 90% nisbi rütubətdə xurmanın etilen qazı iştirakı ilə yetişməsi 2-4 

gün, qazsız yetişməsi 25 gün davam edir. 

- feyxoanı  3

0

C-də 1 aya qədər saxlamaq olar. Göründüyü kimi, subtropik 

meyvələri saxlamaq üçün temperatur əsasən 1 ~ 3

0

C arasında dəyişir. 

- yetişmiş bananı 1 həftə, dərildiyi vaxtdan sonra isə 30-45 gün saxlamaq 

olar. Bu zaman anbarda 12

0

C temperatur və 95% nisbi rütubət olmalıdır. 

 

 

231

- ananas dərildikdən sonra 20-25 gün, tam yetişdikdən çonra isə 5-8 gün, 10 

~ 15

0

C temperaturda və 80-85% nisbi rütubətdə saxlanıla bilər. 

 

 

 

 

6.6. Meyvələrin tənzim olunan qaz mühitində  

(TQM) saxlanılması 

 

Meyvələrin tənzim olunan qaz mühitində saxlanılması, yəni kəskin surətdə 

müəyyən olunmuş oksigen, karbon qazı və azot qarışığında saxlanılması ən effektli 

üsullardan biridir. Söhbət meyvələrin soyuducuxanalarda saxlanılması üsulunun 

başqa üsulla əvəz edilməsindən deyil, soyuducuda saxlanılma üsulunun daha da 

təkmilləşdirilməsindən gedir. Meyvələrin tənzim olunan qaz mühitində 

saxlanılması o zaman yaxşı  nəticə verir ki, saxlanılma havanın müəyyən 

temperaturu şəraitində həyata keçirilsin. Bu isə yalnız süni soyuq vasitəsilə həyata 

keçirilə bilər. Adi soyuducularda saxlanılma üsulunun böyük üstünlüklərindən hələ 

də lazımi qaydada istifadə edilmir. Meyvələrin soyuducularda saxlanılması zamanı 

baş verən itkilər də məhz bununla izah olunur. Məsələn, bəzi sort almalar -1

0

C-də, 

bəzən isə -2

0

C-də, başqa sortlar 0

0

C temperaturda, üçüncülər 1 ~ 3

0

C-də və s. yaxşı 

saxlanılır. Sübut edilmişdir ki, -1

0

C-də saxlanılan meyvələrin xassələri, 0

0

C 

temperaturda saxlanılan meyvələrin xassələrindən kəskin surətdə fərqlənir. Bundan 

asılı olmayaraq, bəzən bütün sort almaları  0

0

 temperaturda saxlayırlar. Bu isə 

düzgün deyildir. 

Meyvələrin qaz mühitində saxlanılmasına görə ilk axtarışlar karbon qazının 

çoxluğu, oksigenin isə azlığı  şəraitində aparılmışdır. Burada əsas rolu karbon 

qazına verirdilər, ona görə  də bu üsulla «karbon qazlı saxlama» üsulu adı 

verilmişdi. 

 

 

232

Tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, meyvələrin tənzim olunan 

qaz mühitində saxlanılmasının başlıca üstünlükləri aşağıdakılardan ibarətdir: 

-

 

aşağı temperaturlu xəstəliklər xəbərdar edilir, lakin soyuducuda saxlanan 

bir çox alma sortları bu xəstəliklə zədələnə bilər; 

-

 

bir çox fizioloji xəstəliklərin qarşısı alınır; 

-

 

meyvələrin ətri və dadı yaxşı qalır; 

-

 

meyvələrin konsistensiyası uzun müddət bərk qalır; 

-

 

tənzim olunan qaz mühitində saxlanılan meyvələrin itkisi soyuducularda 

saxlanılan meyvələrə nisbətən 2-3 dəfə az, saxlanılma müddəti isə xeyli 

çoxdur. 

Müxtəlif növ və sort meyvələrin havanın qaz tərkibinə qarşı reaksiyası 

müxtəlifdir. Buna görə  də onların vəziyyətini nəzərə alaraq, hər növə  və sorta 

uyğun qaz rejimi yaradılmalıdır. Bəzi meyvələr üçün bu üsul effektlidir, bəziləri 

üçün isə o qədər də vacib deyildir. 

Meyvələrin tənzim olunan qaz mühitində saxlanılması praktikasında 

müxtəlif miqdarda oksigen, karbon qazı  və azot qarışığı olan müxtəlif qaz 

qarışıqlarından istifadə edilir. 

Qaz qarışıqları içərisində ən geniş yayılmış qarışıq tərkibində 5%-dən 10%-

dək karbon qazı, 11%-dən 16%-dək oksigen və 79% azot olan qarışıqdır. Belə 

qarışığa «normal» qarışıq adı verilmişdir. 

Son vaxtlar oksigenin və karbon qazının qarışığı 21%-dən aşağı götürülür ki, 

bu da «subnormal» qarışıq adlanır. Ən geniş yayılmış «subnormal» qarışıqdan, bir 

qayda olaraq 0

0

C-dən yuxarı (2-4

0

) temperaturda və havanın rütubəti 90-95% 

olduqda istifadə edirlər. Çox aşağı temperaturda və yüksək rütubətdə meyvələrin 

karbon qazına həssaslığı hiss olunacaq dərəcədə artır. Beynəlxalq Standartlaşma 

Təşkilatı armudun saxlanılması üçün 3 qrup optimal qaz qarışığı təklif edir. Birinci 

tərkibdə 5% CO

2

, 2% O

2

 və 93% N

2

, ikinci tərkibdə 7-10% CO

2

, 10-13% O

2

 və 

80% N

2

, üçüncüdə 7-10% CO

2

, 5% O

2

 və 85-88% N

2

 olur. Lakin həmin qarışıqlar 

müxtəlif ölkələrin və rayonların yerli şəraitindən asılı olaraq dəqiqləşdirilməlidir. 

 

 

233

Bir çox ölkələrdə alma və armudu 3 ~ 5

0

C temperaturda 3-5% CO

2

 və 2-5% 

O

2

 şəraitində saxlayırlar. Bəzi alma və armud sortları CO

2

 olmayan 2-3% oksigen 

şəraitində daha yaxşı qalır. 

 

 

Cədvəl 6.1. Almaların saxlanılması üçün təklif olunan  

qaz mühiti və temperatur 

Almanın  

Sortu 

Saxlanılma 

temperaturu 

Qaz tərkibi, %-lə 

CO

2 

O

2 

N

2 

Saxlanılma 

müddəti 

Conatan  

3-4

0

C 6-9 

12-15 

79 7 

ay 

Starkinq  

0

0

C 5 3 

92 

6 

ay 

Qolden - Delişes 0

0

C 10 

11 

79 

7 

ay 

Aport 3-4

0

C 3-5 3 

92-94 

6-7 

ay 

 

Meyvələri sənaye miqyasında tənzim olunan qaz mühitində meyvə 

anbarlarında – soyuducularda müvəffəqiyyətlə saxlayırlar. Həcmi 500 ton və 1500 

ton və TQM ilə soyuducuların tipik layihəsi hazırlanmışdır. 500 ton həcmi olan 

soyuducu süni soyutma yolu ilə  tənzim olunan qaz mühiti ilə  işləyir. Bu 

soyuducunun 8 kamerası vardır. 6 kamera tənzim olunan qaz mühiti ilə, ikisi isə 

süni soyutma yolu ilə işləyir. Tənzim olunan qaz mühiti ilə işləyən hər kameranın 

həcmi 70 ton, süni soyutma yolu ilə işləyən hər kameranın həcmi isə 52,3 tondur. 

G.V.Plexanov adına MXTI-nin məlumatına  əsasən, tənzim olunan qaz 

mühitində saxlanmaya yararlı perspektiv alma sortları,  əsasən aşağıdakılardır: 

Şampan reneti, Qəndil-Sinab, Conatan, Qo-quam və s. Tənzim olunan qaz 

mühitində saxlama adi Antonovka, Zolaqlı payız, Qara qəlvil və s. sort almalara 

pis təsir göstərir. 

A.S.Qaraşarlı ilk dəfə olaraq narı tənzim edilən qaz mühitində saxlamışdır. 

Bunun üçün Göyçay rayonundan götürülmüş narlar 3 həftə Bakı meyvə-tərəvəz 

kombinatında saxlanılmış  və sonra dəmir yolu nəqliyyatı vasitəsilə Moskvaya 

aparılmışdır. Kameralara narı yığdıqndan sonra oranın temperaturu 3

0

C, qaz tərkibi 

 

 

234

isə 11-12% O

2

 və 5-7% CO

2

-dən ibarət olmuşdur. Saxlanılma zamanı temperatur 

2-4

0

C, nisbi rütubət isə 90-92% olmuşdur. Kameralardakı narlara kameranın xüsusi 

şüşə pəncərəsindən baxılmış və kameranın qaz tərkibi vaxtaşırı yoxlanılıb oksigen 

və karbon qazının miqdarı müəyyən edilmişdir. Belə kameralarda narlar uzun 

müddət öz keyfiyyətini saxlamışdır. 8 ay saxlandıqdan sonra Moskva Xalq 

Təsərrüfatı Institutunda həmin narlar dequstasiyadan keçirilmiş  və yaxşı qiymət 

almışdır. 

 

 

 

235

 

6.7. Meyvə və tərəvəzin saxlanılması zamanı təbii itki 

 

Meyvə  və  tərəvəzin tərkibindəki suyun buxarlanması  və  tənəffüs prosesinə 

sərf olunan üzvi maddələrin hesabına meyvə-tərəvəzin kütləsinin azalması 

normalaşdırılan və ya təbii itki adlanır. Itkinin 75-85%-i suyun buxarlanması 

hesabına, 15-25%-i isə üzvi maddələrin hesabına düşür. Bu itkilər saxlanılma 

şəraitindən asılı olmayaraq baş verir və yalnız optimal saxlanılma  şəraiti 

yaradılmaqla minimuma endirilə bilər. 

Itkinin həddi bir çox əlamətlərdən asılıdır. Məhsulun növünə, iqlim zonasına, 

saxlanılma üsuluna və  şərtlərinə, anbarın tipinə  və saxlanılma müddətinə görə 

itkinin miqdarı  dəyişir. Məsələn, almanın payız və  qış sortları üçün, nəmlənmiş 

qumla və ya qumsuz saxlanılan meyvəköklülər üçün itki norması müxtəlifdir. 

Tezyetişən tərəvəzlərdə itki az, orta və gecyetişənlərdə bir qədər ondan 

çoxdur. 

Ölkəmizin cənub zonasında süni yolla soyudulmayan anbarlarda saxlanılan 

meyvə-tərəvəzin təbii itkisi orta və  şimal zonaya nisbətən çoxdur. Məsələn, orta 

zona üçün kartofun sentyabr-dekabr aylarında saxlanılmasında təbii itki norması 

4% olduğu halda, cənub zonasında 6,3%-dir. 

Meyvəköklüləri burtlarda və  xəndəklərdə  nəmlənmiş qumla qarışıq 

saxladıqda onlara təbii itki norması verilmir. 

Ilin müxtəlif dövrlərində saxlanılma zamanı təbii itki norması müxtəlif olur. 

Bir qayda olaraq qış aylarında itki az, payız və yaz aylarında isə çox olur. Məsələn, 

kartofu soyudulmayan anbarlarda saxladıqda itkinin miqdarı sentyabr və oktyabr 

aylarında 1,2-1,4%, yanvar-mart aylarında 0,5%, iyun ayında isə 1,8%-dir. 

Mexaniki və  kənd təsərrüfatı  zərərvericiləri ilə  zədələnmiş meyvələrdə itki 

sağlam meyvələrə nisbətən çox baş verir. 

Təbii itki ilə yanaşı, meyvə-tərəvəz üçün aktlaşdırılmış itkilər də  nəzərdə 

tutulmuşdur. Meyvə-tərəvəzin  əmtəə emalı, daşınması  və saxlanılması zamanı 

 

 

236

əmələ  gələn tullantılar və  çıxdaş müvafiq qaydalara əsasən aktlaşdırılır və 

hesabdan silinir. 

Meyvə-tərəvəzin saxlanılması zamanı texniki və mütləq tullantı əmələ gəlir. 

Texniki tullantıya donmuş, bürüşmüş, tam zədələnmiş, qismən çürümüş meyvə və 

tərəvəz aid edilir. Texniki tullantı sənaye emalına və yem üçün göndərilir. Mütləq 

tullantıya tam çürümüş məhsul, sınmış bitki hissələri və kənar qarışıqlar aiddir. 

Meyvə və tərəvəzlərin təbii itkisi faktik miqdar üzrə hər ay orta mal qalığına 

görə faizlə hesablanır və maddi-məsul  şəxsin ayağından silinir. Meyvə-tərəvəzin 

saxlanılması düzgün təşkil olunduqda, saxlanılma rejiminə riayət edildikdə  və 

müntəzəm nəzarət aparıldıqda itkinin miqdarı yol verilən normadan az olur. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

237