Su vli muhit ekinlari u s t id a o ‘tk a zila d ig a n tajriba c h iz g is i.
a
— idish q o p q o g ‘ining y u q o rid a n k o 'r in is h i;
b -
y o n d a n k o 'r in is h i;
d
— o ' s i m li k o'tq a z ilg a n idishlarning jo y la s h tir ilis h i;
e —
havo y u b o r i s h n ayi;
/ — h a v o n i bir tekis t a q s i m l o v c h i g ' o v a k sh is ha plastinka.
Sifón (2) yordam ida eritm a avtomatik ravishda m a’lum m iqdorda
saqlab turiladigan oraliq idish (3) ga va lindan o'zgarm as bosim ostida
qisqich yoki boshqarish jo‘m rakchalari o ‘rnatilgan sifonlar (4) orqali
vagonetkaning pastki tokchasiga joylashtirilgan, qum toid irilg an idish-
larga (5) tom chilatib uzatiladi.
Idishlarning tubidagi tubus (6) orqali eritm a tashqariga oqib chi-
qadi.
Bu usulda olib boriladigan tadqiqotlarda idishlarga oziq m oddalar
q o ‘shilmagan qum to'ldiriladi. C h o ‘kma tushib qolmasligi uchun oziq
aralashm alar kuchsiz konsentratsiyada (0 ,1 -0 ,2 n), 16—20 1 m iqdorda
tayyorlanadi. Bir kecha kunduzda bitta idishdan taxm inan 4 1 eritma
oqib o'tadi.
YAKKALAB OZIQLANT1RISH USULI
Yakkalab oziqlantirish usuli P.R. Slezking‘oyasi asosida I.S. Shulov
tom onidan ishlab chiqilgan va hozirgi kunda ham u qisman o'zgar-
tirilgan holda qo'llanilm oqda.
Bu usul yordam ida o ‘sim liklar ildiz tizim i to m onidan ayrim
m oddalarning ajratilishini, shuningdek, ikki yoki undan ortiq tuzlarni
o ‘simliklarning o ‘sishi va rivojlanishiga birgalikdagi ta ’sirini o ‘rganish
m um kin (129-jadval).
129-jadva!
M akkajo‘xori tom onidan fosforitning o ‘zlashtirilishiga
kaliyli tuzlarning ta ’sirí
( q u m l i - s u v l i m u h it)
Tashqi idish
(qumli muhit)
Ich k i idish (suvli
m uhit)
H osil,
g/idish
0 ‘simlikdagi
P jO s miqdori,
m g/idish
K H 2P 0 4 va KCI G elrig el
eritmasi b o'yich a
P 20 5 va K 20 ciz
G e l r ig e l eritmasi
111
4 5 9
F os for it
P 2O s siz Gelrigel
eri tm asi
30
43
F o s f o r it + KCI
P 20 5 va K 20 ciz
G e l r ig e l eritmasi
65
97
Fosforit + K2S 0 4
P 20 5v a K 20 c iz
G e l r i g e l eritmasi
103
179
Odatdagi vegetatsiya tajribalarda b archa oziq elem entlar, q u m ,
suv yoki tupro q bitta idishda jam lan g an b o iib , ular doim iy rav ish d a
ta ’sirlashadi va tabiiyki, bunday sh aro itd a qaysi ikkita om il o ‘z a ro
ta ’sirlam ayotganligini aniqlash qiyin bo'ladi.
Yakkalab oziqlantirish usulida esa o ‘simlikning ildiz tizim i 2 yoki
bir nechta tutam ga ajratiladi va h a r bir tutam turli tarkibdagi oziq
aralashm alari bilan oziqlantiriladi. Ildiz tizim ining m uayyan tu ta m i
tom onidan yutilgan oziq elem entlar o'sim likning barcha o rg an larig a
tarqaladi.
M asalan, kaliyli tuzlar fiziologik nordonlik xususiyatiga ega, lek in
C a ( N 0 3)2 azot m anbayi bo'lgan oziq aralashm ada uning fiziologik
ishqoriyligi kaliyli tuzlarning fiziologik nordonligini niqoblaydi.
Oziq aralashm adan kaliyli tuzlarni chiqarib tashlash va uni a lo h id a
idishda o ‘sim likka berish yo'li bilan o ‘sim likning m azkur tuzga m u n o -
sabatini o ‘rganish m umkin.
Yakkalab oziqlantirish usulining m ohiyati shundaki, unda o 'sim lik lar
bir vaqtinig o ‘zida ikkita substratda o'stiriladi.
Buning uchun turli diam etrli ikkita idish olinadi. Kichik idish (1)
kattasining (2) ichiga o ‘rnatiladi (13-rasm). Idishlarga tegishli oziq
aralashm alar quyiladi va ularga o'simlik ildizining alohida tutam lari
tushiriladi.
Yakkalab oziqlantirish usuli substrat turiga qarab suvli, qum li,
suvli-qumli, suvli-tuproqli va qum li-tuproqli bo'lishi m um kin.
STERILLANGAN MUHITDA О ‘TKAZILADIGAN
TAJRIBALAR
Sterillangan m uh itd agi tajribalarni o 'tk azish serm ashaqqat va
m urakkab bo‘lib, ayrim jarayonlarni o'rganishda m ikroorganizm lar
t a ’sirini cheklash va kerak paytda om ilning (m ikrorganizm ) shu
jarayonga ta’sirini o ‘rganish uchun sun’iy ravishda kiritish yo‘li bilan
am alga oshiriladi.
0 ‘simliklarning am m o n iy yoki nitrat shakldagi azot bilan oziqla-
nishga munosabati m asalasini o ‘rganishda am m iakning nitrifikatsiya-
lanishini cheklash m aqsadida sterillangan oziq aralashm adan foyda-
lanishga to 'g ‘ri keladi.
0 ‘simliklar tom onidan azot, fosfor, oltingugurt va boshqa organik
birikmalarning o ‘zlashtirilishini o ‘rganishda ham sterillangan muhit
tajribalari qo'llanilishi kerak, aks holda o ‘simlik shu birikm ani to ‘g‘-
rid an -to ‘g‘ri o'zlashtirayotganligi yoki m ikroorganizm lar tom onidan
parchalangandan keyin o ‘zlashtirayotganligini isbotlab bo‘lmaydi.
0 ‘simliklar tom onidan suvda qiyin eriydigan birikm alarning (ma-
salan, fosforit talqoni) o ‘zlashtirilishini o ‘rganishda ham ushbu usul
q o ‘l keladi.
Sterillangan sharoitda fosforit talqonining o ‘sim liklar tom onidan
o ‘zlashtirilishida am m oniy sulfat muhim ahamiyat kasb etishi m a’lum.
Lekin bu jarayonda nitrifikatsiyalovchi m ikroblarning ham ahamiyati
katta.
C hunki ularning faoliyati natijasida am m oniy shakldagi azot
nitratlarga aylanadi va oziqlanish muhitida yuzaga keladigan nitrat
va sulfat kislotalar fosforit talqonining m a’lum qismini eritadi. M ikro
organizmlar ishtirokisiz bu jarayon ammoniy sulfatning erishi, ammoniy
kationining
0 ‘simliklar tom onidan o'zlashtirilishi va anion asosida
yuzaga keladigan sulfat kislotaning faoliyati natijasi deb faraz qilinadi.
Ayni m uam m oning yechim i ham sterillangan m uhitda tajribalar
o'tkazish asosida hal etilgan.
Shuningdek, o ‘simliklar ildiz tizim i ajratm alarini o ‘rganishda h a m
sterillangan m uhit tajribasi m uhim o ‘rin egallaydi.
0 ‘simliklarni ikkita ekish nayi tushirilgan, sterillangan oziq aralash -
m ada o'stirish usuli taniqli agrokim yogar olim l.S. Shulov to m o n id a n
1911 -yilda yaratilgan.
Usui keyinchalik (1952) M.V. F edo ro v tom onidan m ukam m allash-
tirilib, o'sim liklar m e’yorida o ‘sib-rivojlanishi uchun ularning ildiz
tizim i sterillangan muhitda, yer usti org anlari esa sterillan m ag an
m uhitda b o iis h i lozimligi aniqlangan (14-rasm ).
14-rasm. Sterillangan m uhitda o'tkaziladigan
vegetatsiya tajrib asi.
Hozirgi kunda o'simliklar oziq elem en tlarn i faqat m ineral sh ak ld a
o 'z la s h tiris h i t o ‘g ‘risidagi m asa la u z il-k e s il hal e tilg a n . L e k in
o'sim liklarga tashqaridan kiritiladigan auksin va gibberelliklar kabi
tabiiy ham da sintetik vositalar, v ita m in va o 'stiru v ch i m o d d a la r
shuningdek, fitonsid va antibiotiklarning ahamiyati faqat sterillangan
m uhit tajribalari asosida aniqlanadi.
Ildiz rivojlanadigan m u h itn i sterillashda idishlar va oziq aralash-
tnalar avtoklavda, qaynoq suv bug'i bilan 1,0 — 1,5 kg/sm 2 (10—15
M Pa) bosimda ishlanadi.
Shisha idishlar va qum ni ikki soat davomida 150°C da qizdirish
asosida sterillash mumkin. Oziq aralashmalar esa 100°C gacha qizdiriladi
va bir necha kun xona haroratida saqlanadi. Polietilendan tayyorlangan
idishlar va boshqa issiqqa chidam siz jihozlar 20 soat davomida xlorli
ohakda saqlanadi, so‘ngra 50% li metanol va distillangan suv bilan
chayiladi.
Urug‘lar turli preparatlar bilan sterillanadi, lekin albatta sterillangan
distillangan suv bilan chayiladi.
Sterillash oldidan u r u g ia r 96% li etil spirtga botirib qo'yilsa,
yuzasi yog‘sizlanib, yaxshi bo'kishi mumkin. Yuzasi qipiq bilan o'ralgan
urugMar bir soat davom ida 30% li sulfat kislotaga botiriladi, suv bilan
yuviladi va quritiladi.
U ru giarni sterillashning bir nechta usullari mavjud:
1) 12—15 daqiqa davom ida vodorod peroksidning 12—15% li erit-
masiga botirish va quritish;
2) 15—20 daqiqa form aldegidning 0,1% li eritmasiga botirish va
quritish;
3) 5 daqiqa davom ida 3 qism 90% li metanol va 1 qism 1% li
HgCl2 dan tarkib topgan eritm ada chayqatish va yengil quritib, ekish;
4) 45 daqiqa davom ida filtratda 10 g C a(O C l)2 yoki NaO Cl 150
ml suvda eritish va flltrlash.
Sterillangan m uhitdag i tajribalar yakunlangach, eritm alarning
sterillanganligi yana bir b o r mikrobiologik testlar yordam ida tekshi-
riladi.
GIDROPONIKA
Ekinlarni tuproqsiz m uhitda, sun’iy inshootlarda yetishtirish gidro-
ponika deb yuritiladi. Bu usul ilmiy-tadqiqot ishlaridan tashqari donli,
texnikaviy, sabzavot, dorivor ekinlarni yetishtirish va gulchilikda borgan
sari keng qoMlanilmoqda.
G idroponikaning uch ta tipi farqlanadi:
—
ekinlarni qattiq, nam sig‘imi kichik bo‘lgan, inert substratlarda,
vaqti-vaqti bilan oziq aralashm a berish asosida yetishtirish;
— o'sim lik ildizlarini maxsus idishlarga to'ldirilgan oziq aralashm aga
tushirib yetishtirish- asl gidroponika;
— o'sim liklar ildizini davriy ravishda oziq aralashm a p u rk a lib
turiladigan nam havoli muhitga joylashtirib yetishtirish — a e ro p o n ik a.
Qattiq substratli gidroponika.
Bu usul juda keng tarqalgan b o i i b ,
unda substratni tanlash m uhim aham iyatga ega. Ishlatiiadigan su b stra t
inertlik xususiyatiga ega b o iish i, y a ’ni oziq aralashm adagi e le m e n t-
lam ing konsentratsiyasi va pH ini o ‘zgartirmasligi, o'zidan o 's im lik la r
uchun zararli m oddalar ajratmasligi, granulalarining kattaligi 3— 10 m m
dan oshmasligi shart.
Eng yaxshi substrat sifatida shag'al (2—20 m m ), granit va b o sh q a
magmatik jinslar graviysi (3— 15 m m ), vulqon tufi va to rf shlak larin i
ko'rsatish inum kin.
Har qanday qattiq substrat o'zin in g kimyoviy va m ineralogik tark ibi
bilan oziq aralashmasining tarkibiga u yoki bu darajada ta’.sir ko 'rsatad i.
Ayni ta’sir doirasini aniqlash u ch u n Petri kosachalariga m ayd alan gan
substrat solinadi va ularda ekinlarning uru g‘i undiriladi.
Substratning yaroqliligi aniqlangandan keyin ular yaxshilab s a ra la -
nadi va 20—30 sm qalinlikda lotok yoki boshqa m oslamalarga m a ’lu m
nishablikda yoyib chiqiladi.
Oziq aralashm a tarkibidagi fosforning shimilishining oldini olish
uchun substrat o'sim liklarni o 'tq azish d an oldin bir kecha-kunduz dav o -
mida superfosfatning 1—2% li eritm asiga bo'ktiriladi va keyin yaxshilab
chayib tashlanadi.
Oziq aralashm alar tarkibida 150—200 mg/1 dan ortiq Cl tu tm a g a n
vodoprovod suvida tayyorlanadi. K alsiy(C aO )ning m a’qul m iq d o ri
150—300 m g/1
ni ta sh k il e ta d i. O z iq a ra la s h m a n in g y a lp i
konsentratsiyasi 0,2% (2,0 g /l) dan oshib ketmasligi va uning p H i
o'sim liklar uch u n m a’qul chegarada (5 ,0 —6,0) bo'lishi talab etilad i.
M o'tadil yoki kuchsiz ishqoriy eritm alar nitrat yoki fosfat k islo tala r
yordam ida nordonlashtirilad i. O ziq aralash m alar k o n se n tra tsiy asi
o'sim liklar am al davrining boshida m e ’yordagidan ancha past qilib
olinadi, elem entlarga talab kuchaygan davrda esa sezilarli d a ra jad a
oshiriladi. Aralashm alar tarkibidagi elem entlarning nisbati h a in m a vaqt
o'sim liklar talabini to 'la qondirishi lozim .
G idroponikada qo'llash u c h u n tadqiqotchilar to m o n id an tu rli-
tum an reseptlar tavsiya etilgan.
M asalan, G eler resepti b o 'y ich a 1000 1 vodoprovod suvida 1000 g
kaliyli selitra, 750 g superfosfat, 500 g magniy sulfat, 15 g te m ir
lim onit, 2 g marganes sulfat, 1 g dan mis va rux sulfat tuzlari, 2 g
bura eritilishi lozim . A yni resept b o ‘yicha tayyorlanadigan oziq
aralashm a qish paytida 150 mg/1 N ,1 5 0 mg/1 P 20 5 va 450 mg/1 K20
tutsa, bahor va yoz paytida (apreldan boshlab) azot dozasi 225 mg/1
ga qadar oshiriladi. A ralashm a tarkibidagi azot, fosfor va kaliyning
m iqdori bir oyda bir m arta, pH i esa har haftada tekshirib boriladi.
Hosil to ‘plash davrida, tahlil natijalarini kutib o'tirm asdan o ‘simlik
turiga bog‘liq ravishda N P K dozasi har haftada quyidagi m iqdorda
(g /o ‘simlik ) oshirib boriladi:
bodring - N - 3,5; P20 . - 3,0; K20 - 7,5;
pom idor — N — 1,0; P 20 5 — 1,3; K20 — 2,5;
salat
— N — 0,17;
P 20 5 - 0,2; K20 - 0,42.
Bu tadbirni tez va soz o ‘tkazish uchun yuqori konsentratsiyali
eritm a tayyorlanadi ham da uni suyultirib, zarur konsentratsiyaga kel-
tiriladi.
V.A. Chesnokov tavsiyasi bo'yicha 1000 1 suvda 500 g kaliyli
selitra, 550 g qo‘sh superfosfat, 300 g magniy sulfat, 200 g ammiakli
selitra, 6 1 tem ir xlorid, 0,72 g borat kislota, 0,02 g mis sulfat, 0,45 g
m arganes sulfat, 0,06 g rux sulfat, 0,5 g — kaliy iodid eritiladi. Oziq
aralashm aning tarkibini tekshirish va tuzatish haftada bir m arta amalga
oshiriladi.
Agar oziq aralashm adan uzoq muddat foydalanishga to ‘g'ri kelsa,
h a r 1 — 1,5 oyda u yangilanadi va bu paytda o ‘sim liklar 1—2 kun
d avom id a «suv bilan oziqlantiriladi». Substrat h a r yili yaxshilab
dezinfeksiya va regeneratsiya qilinsa, oziq aralashm ani alm ashtirm asa
ham b o iad i.
Dezinfeksiya — hosil yig'ishtirib olingandan keyin ildiz qoldiqlarini
y o'qotish va substratni h a r yili bir marta, 3 kecha-kunduz davomida
5% li form alin yoki boshqa zaharli kimyoviy m oddalar bilan ishlash
ham da 4—5 m arta iliq suv bilan yuvishdir. Regeneratsiyada esa substrat
ildiz qoldiqlaridan tozalanadi va ildizning chirishi jarayonida hosil
bo 'lg an m ahsulotlarni oksidlash uchun 2 k echa-kunduz davomida
n itrat kislotaning 3% li eritm asi bilan bo'ktiriladi. 2—3 m arta suv
bilan chayilgandan keyin 2 kecha-kunduz davom ida vodorod perok-
sidning 0,3% li eritm asi bilan ishlanadi ham da alum iniyning faol
ionlarini bog'lash uchun superfosfatli so‘rim (200 mg/1 P20 5) bilan
ikki m arta yuviladi.
G ranit graviysidan tayyorlangan substratning regeneratsiyasi ancha
oson amalga oshiriladi: undagi ildiz qoldiqlari olib tashlansa va kaliy
perm anganatning nordon eritmasi bilan ishlanib, suv bilan chayilsa
kifoya.
Oziq aralashm alar maxsus rezervuarlarda tayyorlanadi. R ezervuarda
oziq aralashm alarga avtomatik ravishda kerakli m iqdorda suv quyiladi,
m a’lum darajadagi harorat va tegishli pH ushlab turiladi.
O'sim liklarning ildizi tarqaladigan q atlam da haroratning m e’y o rid a
bo ‘lishi talab etiladi va u bodring uchun 25°C ni pom idor va b o sh q a
ekinlar uchun esa 20°C ni tashkil etadi.
Eritm a idishlarga pastdan beriladi va substrat yuzasiga 3—5 sm
qolganda to 'xtatilad i va avtomatik ravishda quyib olinadi. Bu ta d b ir
eritm ani-bug'lanishdan, substratni sh o ‘rlan ishdan saqlaydi. E ritm a n i
berish va q ay ta quyib olish tezligi s u b stra tn in g yoshiga b o g 'liq .
Substratning nam sig‘imi yuqori bo'lsa, e ritm an i berish va qayta quyib
olish m uddati qisqartiriladi.
G idroponikaning barcha turlarida havoning namligi va h a ro ra ti
m a’lum darajada b o ‘lishi uchun m axsus m oslam alar talab etilad i.
Havoda C 0 2 ning m iqdorini kamida 0,1 % bo 'lish in i ta ’m inlash u c h u n
dokadan tayyorlangan xaltachalarga «quruq muz» parchalarini solib
osib qo'yish yoki maxsus ballonlardan C 0 2 gazini chiqarish yo‘li b ila n
erishiladi.
Sabzavot ekinlarining ko‘chatlari sopol yoki plastm assadan ta y y o r
langan tuvakchalarda, mayda fraksiyali (3—8 m m ) substraída, bir kecha-
kunduzda 1—2 m arta oziq aralashma bilan, haftada 1 m arta suv bilan
sug‘orish asosida yetishtiriladi.
Bodring nihollari 3—4, pom idor 9 ta c h in barg chiqargan p ay td a
stellajlarga olib o ‘tqaziladi. Bir k ech a-k u nd uzd a 3—4 m arta 23—25°C
haroratga ega b o ‘lgan eritma beriladi.
Donli ekinlar (bug'doy, arpa, suli, sholi, n o ‘xat yoki vikanin g
arpa bilan aralashm asi va h.k.) ning ko ‘k m assasini yetishtirish u c h u n
stellajning 1 m 2 m aydoniga 4,5—5,0 kg uru g' ekiladi va un d an 25 kg
ko‘k massa olinadi.
Ayni m iqdordagi to'yim li m ahsulot bilan bir kunda tuxum ga kirgan
1600 ta tovuqni oziqlantirish m um kin.
Suvli m uhit gidroponikasi.
Bu usul q a ttiq m u h it (su b s tra t)d a
o'tkaziladigan gidroponikaga nisbatan bir q a to r ustunliklarga (substratni
sotib olish, tashish va ishlov berish, ularni dezinfeksiyalash, to zalash
va regeneratsiya qilish, oziq aralashm ani avtom atik ravishda berish va
to ‘kish kabi tadbirlarga sarf xarajat qilinm aydi) ega bo'lsada, k a m ro q
k o‘lam da q o ‘llaniladi.
31 - A g r o k i m y o
481
Bu usuldagi q o 'sh im ch a tadbirlar jumlasiga stelajlar ustiga o ‘sim -
liklarni malikamlash uchun qopqoqlar o ‘rnatish va oziq aralashmaga
m untazam ravishda havo yuborishlarni kiritish m umkin.
Suvli m uhitda o 'sim liklar substratli m uhitdagiga nisbatan oziq
elem entlarni k o ‘proq o 'zlashtiradi, qaysiki bevosita suvli m uhitda
o'sim liklar ildizining ko'proq hajmdagi eritmaga tegib turishi bilan
izohlanadi.
Suvli m uhitdagi gidroponika usuli ilm iy-tadqiqot ishlarida ko'proq
qoMlaniladi.
0 ‘simliklar yetishtiriladigan baklarning chuqurligi 20—25 sm, eni
esa yetishtiriladigan o ‘simlikka bog'liq ravishda 5—10 dan 100 sm
gacha bo'lishi lozim. O'sim liklarni baklarga o ‘tqazish uchun yaxshi
va zieh m ahkam lanadigan, teshikchali qopqoqlar tayyorlanishi lozim.
Sabzavotlar yetishtirishda teshikchalarning diam etri 3—4 sm bo'lib,
ularga 5—6 sm uzunlikdagi, nam tortmaydigan m aterialdan tayyor-
langan (plastmassa yoki asfalt loki bilan bo'yalgan m etall), uchida
4 —5 mm chiqig‘i b o ‘lgan silindrlar o'rnatiladi.
Bu silindrlar orqali oziq aralashmalarga o'sim liklar tushiriladi va
paxta bilan m ahkam lanadi. 0 ‘simliklar o'zlarini tutib olgandan keyin
paxtalar olib tashlanadi va tortilgan kanop iplarga bog'lab q o‘yiladi.
Eritmalardagi tuzlam ing konsentratsiyasi 50% dan pasayib ketmasligi
uchun oziq aralashm alar vaqti-vaqti bilan qism an, yoki to'laligicha
almashtiriladi.
Aeroponika (ekinlarni havo muhitida yetishtirish). A eroponikada
o'sim liklar boshqa usullardagiga nisbatan tez o 'sib rivojlanadi, undagi
barcha tadbirlar avtom atik tarzda bajariladi.
0 ‘simliklarning ildiz tizimi joylashtiriladigan rezervuar 20—25 sm
chuqurlikka ega b o ‘lishi, um um iy hajmi unchalik katta boim asligi
lozim. Rezervuarning zieh yopiladigan qopqog‘iga teshikchalar o ‘yiladi
va ularga o'sim liklar xuddi gidroponikadagi kabi joylashtiriladi. Bunda
ular paxta bilan em as, 8— 15 mm kattalikdagi pem za bilan m ahkam
lanadi.
0 ‘simliklar ildiz yuzasidagi to'planadigan tom chilaridagi elem ent
larni o'zlashtirishi sababli aeroponikada ishlatiladigan oziq aralash-
m alarning konsentratsiyasi gidroponika usulidagidan ko\ra taxm inan
10 baravar yuqori bo'lishi darkor. Eritmaning purkash m uddati uning
konsentratsiyasi bilan bir qatorda o'sim liklarning suvga talabi va ildiz
tizimining rivojlanishiga bog'liqdir. Rivojlanishning ilk davrlarida, ildiz
hali tarm oqlanm agan paytda eritma tez-tez (har 5 daqiqada), qisqa
muddat davomida (5 soniya) purkalsa, ildiz tizim i yaxshi rivojlangan
paytda esa purkashlar har 10—15 daqiqada 10 soniya davomida am alga
oshiriladi.
Bu davr ichida ildiz yuzasida saqlanib qolgan avvalgi purkash
qoldiqlari to 'la yuvilishi va yangisi bilan alm ashinishi lozim. Ildizdan
yuvilib tushgan eritm a shu zahoti zaxira idishga oqib o'tishi uchun
rezervuarning quyi qismi m a’lum nishablikda o'rnatilishi kerak.
Oziq aralashm alarning konsentratsiyasi va tarkibini nazorat qilish,
xona ichidagi harorat va namlikni boshqarish qattiq va suvli m uhit
gidroponikalaridagi tartibda amalga oshiriladi.
Agregatoponika — o ‘simliklarni davriy ravishda nam lanadigan,
granulalangan m uhitda yetishtirishdir. U n ing bir nechta ko‘rinishlari
mavjud:
— organik m uhitli agregatoponika (o 'sim liklarni tabiiy substratlar
— tort', qipiq, m oxlarda yetishtirish);
— qattiq m uhitli agregatoponika (substrat vazifasini qattiq m ine-
rallar va plastm assalar o ‘taydi);
— aerogidrolitik m uhitli agregatoponika (yuqorida bayon qilingan
g id ro p o n ik a u su lla rin in g yaxshi to m o n la r in i o ‘zida in u jassam -
lashtiradi);
— pilikli agregatoponika (o‘sim liklarga suv va eritma kapillarlar
orqali ko'tariladigan gidrofil plyonkalarda o 'stiriladi).
Plastoponika — o ‘simliklarni o ‘zida oziq m oddalarni mujassamlash-
tirgan yoki ularni oziq aralaslnnalardan shim ib oladigan gidrofil va
fiziologik m o'tadil penoplastlarda yetishtirish usuli. Bu usulda quyidagi
kamchilik va nuqsonlar mavjud:
a) pH va tuzlar konsentratsiyasining tez o ‘zgarishi;
b) eritm aning ildiz ajratm alar bilan ifloslanishi;
d) har 2—3 haftada oziq aralashm alarni t o ‘la alm ashtirish va h.k.
RADIOAKTIV IZOTOPLARNI Q O ‘LLASH
Radioaktiv va muqobil izotoplarni q o 'llash o ‘simliklarning m ineral
oziqlanishini o ‘rganishda keng qo ‘llanilm oqda.
A.V. Sokolov o ‘z shogirdlari bilan ayni usulni qo ‘llash asosida
o ‘g ‘it va tu p ro q ta rk ib id a n oziq e le m e n tla r n in g o ‘z la sh tirilish
koeftitsientlarini aniqladi va turli o ‘g ‘itlar tarkibidagi oziq elem ent
larning o'sim liklar o ‘zlashtirishi uchun m olikligini qiyosiy baholash
usullarini ishlab chiqdi.
Radioaktiv izo to p la r bilan o'tkaziladigan tajribalar ekinlarning
ildizi yoki bargi orqali oziqlantirish, o'sim lik organlari o ‘rtasidagi
o ‘zaro bogMiqlikning aniqlash imkonini beradi. Izotoplar bilan amalga
oshiriladigan tajribalar o ‘simlik organlarida jadal kechadigan jarayon-
larni o'rganishda m uhim ahamiyat kasb etadi.
Izotoplar bilan am alga oshiriladigan vegetatsiya tajribalari o'ziga
xos xususiyatlarga ega b o ‘lib, ular tadqiqotchining sog‘lig‘i va hayotiga
xavf solmasligi lozim .
Radioaktiv elem en tlar bilan o ‘tkaziladigan vegetatsiya tajribalarida
izotop dozasini to ‘g ‘ri tanlashga katta e ’tibor beriladi. Yuqori dozada
olingan radioaktiv m oddalar o'sim liklarning rivojlanishiga, tabiiyki,
tajribaning aniqligiga salbiy ta ’sir ko'rsatadi. Elem ent dozasi jud a
kichik b o'lsa, tajrib an in g oxiriga kelib, uning o ‘simlik tarkibidagi
miqdorini va turli organlardagi taqsimotini ilg‘ab olish qiyinlashadi.
Tadqiqotlarda im koni boricha kichik dozadagi radioaktiv izotoplar
bilan ishlashga harakat qilish kerak.
Qumli va suvli m uhit tajribalarida radioaktiv izotop dozalarining
zararli ta ’siri tuproqli m uhitda o'tkaziladigan tajribalardagiga nisbatan
ham m a vaqt yuqori bo'ladi. Fosforning parchalanishi sezilar-sezilmas
b o ig an qisqa m u d datli tajribalarda 5—10 m kkyuri/idish doza bilan
chegaralanish m um kin.
Tajriba m aq sad id an kelib chiqib, ayrim tajribalarda, m asalan,
izotopning
Dostları ilə paylaş: |