1. bob kirish: geografik o’rni va tabiiy sharoiti

Okean tagidagi zonalar. Tinch okeanida suv yuzasidagi zonalardan tashqari suv tagida ham tabiat zonalari yaqqol ifodalangan. Pekin okean tagidagi zonalarning soni yuzadagi zonalarning soniga nisbatan kamroq. Okeanshunos olimlar tomonidan okean tagida shimoliy mo‘’tadil, ekvatorial-tropik janubiy mo‘’tadil va janubiy qutbyoni zonalari ajratilgan. Bu zonalar bir-biridan o‘ziga xos tabiiy sharoitda hosil bo‘lgan suv osti yotqiziqlarining tiplari va harakterli belgilari bilan farq qiladi. Masalan, mo‘’tadil zona uchun terrigen, alevritli-gil, qizil gil yotqiziq tiplari harakterli bo‘lsa, ekvatorial-tropik zona uchun marjon riflari va marjon yotqiziqlari harakterlidir.


Okeanning xalq xo‘jaligidagi ahamiyati.
Tinch okean sayyoramizning faqatgina nodir geofizik ob’ekta bo‘lib qolmasdan, balki insoniyatning turmush darajasini belgilovchi turli tarmoqli xo‘jalik faoliyatini rivojlantirish uchun ham shart-sharoit yaratuvchi ulkan regiondir. Okean qirg‘oqlari atrofida va orollarda 50 dan ortiq davlatlar joylashgan. Ularda butun dunyo aholisining yarmi (2 mlrd.dan ko‘prog‘i) yashaydi.
Okeanning iqlim, gidrologik va gidrobiologik omillarining organik hayotni rivojlanishi uchun qulayligi biomassalarning mahsuldorligini oshishiga sabab bo‘lgan. Shu tufayli uning biologik mahsuldorligi boshqa okeanlarga nisbatan ancha yuqori bo‘lib, o‘rtacha ko‘rsatgich 200 kg/km2 ni tashkil etadi. Dunyoda ovlanadigan baliqning 50 % dan ziyodi Tinch okeaniga to‘g‘ri keladi. Ovlanadigan barcha tirik mavjudodlarning yarmidan ko‘prog‘i okeanning Shimoli-Rarbiy rayoniga to‘g‘ri keladi. Okeanning Janubi-Sharqiy rayoni peru anchouslarini ovlashda asosiy region hisoblanadi. Bu akvatoriyadan Peru va Chili baliqchilari yiliga 11-13 mln. tonnagacha anchouslar tutishgan. Ammo, so‘nggi yillarda bu ko‘rsatgichlar ancha pasayib ketgan. Shunga qaramasdan bu region dengiz hayvonlarini ovlashda Shimoli-G‘arbiy rayondan keyin ikkinchi o‘rinda turadi. Okeandan anchouslardan tashqari losossimonlar, seldsimonlar, treskasimonlar, skumbriya, sayra, tuneslar va kambalasimonlar ko‘plab ovlanadi. Suvdan ovlanadigan hayvonlarning ancha qismini mollyuskalar, qisqichbaqalar, krevetkalar, krillar tashkil etadi. Yaponiya dengizi tagida mollyuskalar va suvo‘tlarini yetishtirishni keng yo‘lga qo‘ygan.
Okean shelfida neft va tabiiy gaz qazib olish yaxshi yo‘lga qo‘yilgan. Bu xavzadan Indoneziya, Malayziya, Yaponiya, AQSH, Avstraliya Ittifoqi va Yangi Zelandiya davlatlari har yili 60 mln. tonnadan ziyod neft qazib olishadi, jumladan, AQSH 25 mln. tonna, Avstraliya 15 mln. tonna, Yaponiya 10 mln. tonna va boshqalar. Avstraliya shelfidan sutkasiga 49 ming tonna neft va 6,3 mln. m3 gaz qazib olinadi. Kaliforniya shelfidan yaqin kelajakda yiliga 50-60 mln. tonna neft va 15-20 mlrd. m3 gaz qazib olish mo‘ljallanmoqda. Hozir Janubiy Xitoy va Yava dengizlari bag‘rida 3000-4000 m chuqurlikda neft va gazning katta zahirasi borligi aniqlangan. Toshko‘mir Avstraliya va Yangi Zelandiya shelfi bag‘ridan qazib olinadi. Yaponiyada qazib olinadigan toshko‘mirning 30% dengiz shelfiga to‘g‘ri keladi. Fosforit Kaliforniya, Yaponiya, Filippin, Avstraliya, Meksika va Peru kirg‘oqlari yaqinidan topilgan, Kaliforniya shelfidagi fosforit zahirasi 1 mlrd t ga yaqin. AQSH San-Fransisko qo‘ltig‘idan yiliga 1,2 mln. t osh tuzi, Xitoy va Yapon dengiz suvidan 10 ming t dan ko‘proq kaliy tuzi oladi. Shelfda sochilma oltin va platina konlari ham topilgan.
Tinch okean orqali muhim dengiz yo‘llari o‘tgan. Uning transport yo‘llari Yevrosiyo, Amerika, Avstraliya materiklarini bir-biri bilan bog‘laydi. Okeanlararo transport yo‘li Shimoliy Muz okeaniga Bering bo‘g‘ozi, Atlantika okeaniga Panama kanali, Hind okeaniga Malakka, Zond va Torresov bo‘g‘ozlari orqali o‘tadi. Okeanning tabiiy sharoiti yil davomida kemalarning qatnovi uchun juda qulay bo‘lganligi sababli yiliga qariyb 1,5 mlrd. t yuk tashiladi.
Insonning xo‘jalik faoliyati Tinch okeanda biologik resurslarning ayrim turlarini yo‘qlib ketishiga sababchi bo‘lmoqda. Masalan, XVIII asrning o‘rtalariga qadar sutemizuvchi hayvonlardan dengiz sigirlari ko‘p miqdorda yashagan va shu asrning oxirlariga kelib kirib tashlangan. XX asr boshlarida qimmatbaho mo‘ynali hayvonlar - dengiz mushuklari va dengiz suvsarlari ov qilinishi natijasida qirilib ketish arafasida edi, kitlar soni kamayib ketgan. Hozirgi vaqtda bularni ovlash chegaralangan.
Okean suvining zavod, fabrika, shahar, atom sanoati chiqindilari va neft mahsulotlari bilan ifloslanishi ekologik muhitga katta xavf tug‘dirmoqda. AQSH, Yaponiya va Rossiya qirg‘oqlari yaqinida suv ayniqsa ko‘p ifloslangan. Tirik organizmlarga zararli bo‘lgan moddalar oqimlar yordamida sohillardan butun okeanga tarqatilmoqda. Bu zararli moddalarning hatto Antarktida qirg‘oqlari yaqinidagi dengiz organizmlari tarkibida borligi aniqlangan. Agar suvning ifloslanishi shu tariqa davom etaversa va unga qarshi choralar ko‘rilmasa, tuzatib bo‘lmaydigan halokatga olib keladi.
Tinch okeanidagi tabiiy resurslar va ekologik muammolar
Tinch okeani xilma-xillikka boy. Geologik rivojlanish jarayonida neft konlari va okeanning shelf zonasida shakllangan. (Bu tabiiy resurslarning joylashuvini xaritada oʻrganing.) 3000 m dan ortiq chuqurlikda marganets, mis, kobalt koʻp boʻlgan ferromarganets tugunlari topilgan. Aynan Tinch okeanida tugun konlari eng muhim maydonlarni egallaydi - 16 million km2 dan ortiq. Okeanda qalay rudalari va fosforitlarning joylashtiruvchilari topilgan.
Tugunlar kattaligi 10 sm gacha bo'lgan yumaloq shakllanishlardir.Tugunlar kelajakda metallurgiya sanoatini rivojlantirish uchun juda katta mineral xom ashyo zahirasi hisoblanadi. Butun jahon okeanining tirik moddasining yarmidan ko'pi Tinch okeani suvlarida to'plangan. Organik dunyo turlarning xilma-xilligi bilan ajralib turadi. Hayvonot dunyosi boshqa okeanlarga qaraganda 3-4 marta boy. Kitlar vakillari keng tarqalgan: sperma kiti, balina kiti. Muhr va mo'ynali muhrlar okeanning janubida va shimolida joylashgan. Morjlar shimoliy suvlarda yashaydi, ammo yo'q bo'lib ketish arafasida. Minglab ekzotik baliqlar va suv o'tlari qirg'oq yaqinidagi sayoz suvlarda keng tarqalgan.
Tinch okeani dunyoda ovlanadigan losos, chum losos, pushti qizil ikra, orkinos va Tinch okean seld balig'ining deyarli yarmiga to'g'ri keladi. Okeanning shimoli-g'arbiy va shimoli-sharqiy qismlarida ko'p miqdorda treska, halibut, za'faron cod va makrorus ovlanadi (42-rasm). Akulalar va nurlar issiq kengliklarda hamma joyda uchraydi. Okeanning janubi-gʻarbiy qismida orkinos, qilich baliqlari, sardalyalar, koʻk oq baliqlar yashaydi. Tinch okeanining o'ziga xos xususiyati gigant hayvonlar: eng katta ikki pallali mollyuska tridakna (qobig'i 2 m gacha, og'irligi 200 kg dan ortiq), qirol qisqichbaqasi (uzunligi 1,8 m gacha), gigant akulalar (gigant - 15 m gacha, kit). - uzunligi 18 m gacha) va boshqalar.
Tinch okeani ko'plab mamlakatlar xalqlari hayotida muhim rol o'ynaydi. Taxminan yarmi uning qirg'og'ida yashaydi. Tinch okeani transport hajmi bo'yicha dunyoda ikkinchi o'rinda turadi. Dunyoning eng yirik portlari Rossiya va Xitoyning Tinch okeani sohillarida joylashgan. Iqtisodiy faoliyat natijasida uning yuzasining katta qismida neft pardasi hosil bo'lib, hayvonlar va o'simliklarning nobud bo'lishiga olib keladi. Neft bilan ifloslanish asosiy neft qazib olish va tashish yo'llari o'tadigan Osiyo qirg'oqlarida eng ko'p uchraydi.
Tinch okeani tabiatining xususiyatlari uning kattaligi va geografik joylashuvi bilan belgilanadi. Inson hayotida okean va uning biologik resurslaridan foydalaniladi. Tinch okeani dengiz baliqchiligida birinchi o'rinda turadi.

Xulosa
Insoniyatning halokatli faoliyati ta'siri tufayli Tinch okeani xaritasi butunlay ifloslangan va odamlarga katta zarar etkazadigan, shuningdek, mo'ynali muhrlar va kitlar kabi hayvonlar turlarining hayotiga tahdid soladigan bir nechta suv joylarini belgilashga imkon beradi. Asosiy ifloslanish neft va barcha turdagi chiqindilardir. Ular tufayli okean metallar, radioaktiv moddalar bilan haddan tashqari yuklangan, ular shunchaki suvda bo'lmasligi kerak.
Tinch okeanining to'liq tavsifi shuni ko'rsatdiki, unga kiradigan barcha moddalar uning butun suv maydoni bo'ylab tashiladi.Tinch okeanining ekologiyasi turli sabablarga ko'ra xavf ostida. Buyuk to'siq rifi va boshqa marjonlar doimiy ravishda yomonlashmoqda. Atmosferaning ifloslanishi va turizmning zararli ta'siri tufayli marjon ham xavf ostida. Turizm riflar va orollarning nozik ekologiyasiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Garchi yadroviy tadqiqotlar hozirda deyarli to'xtab qolgan bo'lsa-da, Tinch okeani okean suvlaridan Buyuk Britaniya, AQSh va Frantsiya tomonidan atom sinovlari uchun foydalanishidan aziyat chekdi.
Tinch okeanida “axlat oroli” deb ataladigan joy bor. Plastmassa ixtiro qilinganidan beri ifloslanish mavjud. Bir tomondan, odamlar uchun hayotni nihoyatda osonlashtirgan almashtirib bo'lmaydigan narsa. Plastmassa mahsulot tashlab ketgunga qadar uni engilroq qildi: Plastik yuz yildan ko'proq vaqt davomida parchalanadi va okean oqimlari tufayli u ulkan orollarga tushib qoladi. AQShning Texas shtatidan kattaroq shunday orollardan biri Kaliforniya, Gavayi va Alyaska o'rtasida — millionlab tonna axlatlar orasida suzadi. Orol tez sur'atlar bilan o'sib bormoqda, har kuni barcha qit'alardan okeanga taxminan 2,5 million dona plastmassa va boshqa chiqindilar tashlanadi. Sekin-asta parchalanadigan plastmassa atrof-muhitga jiddiy zarar etkazadi.
Qushlar, baliqlar va boshqa okean jonzotlari eng ko'p azoblanadi. Tinch okeanidagi plastik chiqindilar yiliga milliondan ortiq dengiz qushlarini, shuningdek, 100 000 dan ortiq dengiz sutemizuvchilarini nobud qiladi. Axlat oroli taxminan 1950-yillardan beri Shimoliy Tinch okeani oqimi tizimining o'ziga xos xususiyatlari tufayli tez o'sib bormoqda, uning markazi barcha axlatlar to'planib qolgan, nisbatan statsionar. Olimlarning fikricha, hozirda axlat orolining massasi uch yarim million tonnadan ortiq, maydoni esa million kvadrat kilometrdan ortiq. "Orol" bir qator norasmiy nomlarga ega: "Buyuk Tinch okeanining axlat oroli", "Sharqiy axlat oroli", "Tinch okeanining axlat darvozasi" va boshqalar.
2001 yilda plastmassa massasi orol zonasidagi zooplankton massasidan oltitaga oshdi. marta. Bu ulkan suzuvchi axlat uyumi - aslida sayyoradagi eng katta chiqindixona - girdobi bo'lgan quyi oqimlar ta'sirida bir joyda saqlanadi. "sho'rva" chizig'i Kaliforniya qirg'og'idan taxminan 500 dengiz milya uzoqlikda joylashgan bo'lib, Shimoliy Tinch okeani bo'ylab Gavayi orollari bo'ylab cho'zilgan va uzoq Yaponiyani torgina chetlab o'tadi. Bugungi kunda barcha axlat yamoqlarining maydoni hatto Qo'shma Shtatlar hududidan ham oshadi. Har 10 yilda bu ulkan poligonning maydoni kattalik darajasiga ko'payadi.