1/ ekologiyanin iNKİŞaf tariXİ, MƏQSƏd və VƏZİFƏLƏRİ

7.HEYVAN VƏ BİTKİ POPULYASİYASI.
Bitkilərdə populyasiyanın yaş strukturu
yaş qruplarının 
nisbətilə təyin olunur. 
Cücərtilər.-toxumda 
olan 
ehtiyat 
maddələrindən 
və 
assimilyasiyanın hesabına qida alır. Bu kiçik bitkilər üçün 
rüşeym strukturunun mövcudluğu səciyyəvidir: rüşeym yaşlı 
bitkilərdən fərqli olaraq sadə formalı, böyük olmayan yarpaqlı 
biroxlu zoğdur. 
Ilkin bitkilər.-sərbəst qidalanmağa keçirlər. Bu bitkilərdə ləpə 
yoxdur,çox vaxt təkoxluluğunu saxlayır, yarpaqlar başqa 
formada olub, yaşlı bitkilərə nisbətən xırdadır. 

---

Immatur bitkilər-ilkin bitkilərdən yaşlı bitkiyə keçid formasıdır. 
Bunlarda çox vaxt zoğun budaqlanması başlayaraq fotosintetik 
aparatın böyüməsinə şərait yaradır. 
Yaşlı vegetativ bitkilərdə yeraltı və yerüstü orqanların
strukturunda növün həyati forması üçün tipik əlamətlər meydana 
gəlir və vegetativ üzvün quruluşu əsasən generativ vəziyyətə 
uyğun gəlir, lakin hələ reproduktiv orqanlar yoxdur. 
Cavan generativ bitkilər-çiçəkləyir, meyvə əmələ gətirir, yaşlı 
struktur formalaşmasının yekunlaşması gedir. Bəzi illərdə 
çiçəkləmədə fasilə də ola bilər. 
Orta yaşlı generativ bitkilər adətən ən yüksək böyümə həddinə 
çatır, hər il böyük artım və toxum məhsulu verir. 
Qoca generativ bitkilərdə toxumvermənin dayanması, zoğ və 
kök sistemi arasındakı əlaqələrin zəifləməsi, həyati formaların 
bəsitləşməsi baş verir. 
Ölmüş fərdlər üçün son dərəcə zəif olması, ölçülərin azalması, 
zoğun az miqdarda, çox vaxt da heç olmaması xarakterdir. Bu 
zaman bitkidə təkcə ayrı-ayrı canlı toxumlar qalır. 
Beləliklə populyasiyaların fərdlərinin yaş vəziyyətinə görə 
bölünməsi onun yaş spektri adlanır. 
 
Heyvanların populyasiyasının yaş strukturu. 
Növün çoxalma xüsusiyyətlərindən asılı olaraq populyasiyanın 
üzvləri bir və ya müxtəlif nəsilə mənsub ola bilər. Eyni vaxtda 
yaşayan müxtəlif mənşəli növləri 2 qrupa bölmək olar: 
1.həyatında bir dəfə 2.və dəfələrlə artanlar 
Məs., may böcəyinin dişiləri yazda yumurta qoyduqdan sonra 
məhv olurlar. Sürfələr torpaqda inkişaf edir və 4-cü ildə 
puplaşır. 

---

Təkrar çoxalmalara fili misal çəkmək olar. Hindistan filləri 8-12 
yaşlarında cinsi yetişkənliyə çatır və 60-70 il yaşayır. Dişilər 
dörd ildə bir və nadir halda 2 bala verir. Sürüdə müxtəlif yaşlı 
fillər 80%, cavanlar isə 20% olur. Heyvanlar insanlar tərəfindən 
istismar olunduğundan bu da onların populyasiyasına təsir edir. 
Yaşayış tərzinə görə heyvanların populjasiyası aşağıdakılara 
ayrılır: 
1.Oturaq heyvanlar-onların ərazi differensasiyası tək həyat tərzi 
ilə bağlıdır. Tək həyat tərzi həyat tsiklinin müəyyən 
mərhələlərdə bir çox heyvanlar üçün xarakterikdir. Bu zaman 
populyasiyanın fərdləri bir-birindən asılı olmayaraq ayrılırlar. 
Ümumiyyətlə təbiətdə orqanizmlərin tamamilə tək yaşamasına 
rast gəlinmir. Belə olsaydı onların çoxalması mümkün olmazdı. 
Tək həyat tərzi sürən növlərin fərdləri qışlama yerində, çoxalma 
dövrü qabağı müvəqqəti toplaşma əmələ gəlir. Məs., gicitikan 
kəpənəkləri payızın sonunda iri salxımlarla çardaqlarda ; naqqa, 
durnabalığı su hövzələrinin dibində toplanırlar. 
2.ailəvi həyat tərzində də ata,ana və onların nəsillərinin üzvləri 
arasında əlaqələr güclənir. Belə əlaqənin sadə növü atanın və ya 
ananın yumurtalarına olan qayğısıdır. Quşlarda qayğı balaların 
uçuşuna qədər davam edir. İri məməlilərdə - ayı və pələng 
balaları ailə qrupunda bir neçə il yəni cinsi yetişkənlik başlayana 
qədər tərbiyə olunur. 
3.koloniyalar-orqanizmlərin qarşılıqlı qorunması və köməkli 
qidalanmasını təmin edən qruplaşmalardır. Belə qrupda yaşayan 
heyvanlarda 
ümumi 
funksiya 
əmələ gəlir:düşmənlərdən 
qorunmaq, xəbərdarlıq siqnalı vermək. Qağayılar ,qaranquşlar 
balalarını və yumurtalarını qorumaq üçün həyəcan siqnalı 
qaldıraraq bütün quşları səfərbər edirlər. 
Daha mürəkkəb koloniyalar kollektiv halda həyat sürən
həşəratlarda (qarışqalar,arıda, termit) olur. Belə koloniyalarda 

---

ayrı-ayrı fərdlər və yaş qrupları arasında əmək bölgüsü üçün 
ixtisaslaşma aparılır. 
Kolonial bitkilərə müxtəlif birhüceyrəli –yaşıl,göy/yaşıl, qızılı, 
sarı-yaşıl yosunlar və evqlena daxildir. 
4.dəstələr-heyvanların müvəqqəti cəmləşməsidir. Dəstə ilə 
yaşamaq quşlar və balıqlar arasında geniş yayılmışdır. 
Məməlilərdə isə bir çox itlər üçün xarakterikdir. Quşlarda 
dəstələr mövsümü köçmə zamanı, oturaq və köçəri formalarda 
isə qış yemlənməsi dövründə formalaşır. Canavarlar qışda qrup 
halında ova çıxdıqda dəstələr əmələ gətirirlər. 
5.sürü. dəstəyə nisbətən sürü heyvanın daha uzun müddətə və 
daim cəmləşməsidir. Böyük sürülərdə ailə və ya yaş qrupları 
cəmləşir, onlar arasında kontakt digər qrupların üzvləri 
arasındakı əlaqədən daha səmimi olur. Sürü daxili qruplaşmada 
başçı müxtəlif kollektiv funksiyanı yerinə yetirir. Məs., at 
ilxısında başçı hərəkəti idarə edir,sürünü təhlükədən 
uzaqlaşdırır, xəstə heyvanlara qayğı göstərir. 
Insan öz fəaliyyətində bir çox növlərin populyasiyası ilə 
bağlıdır. Bir çox bitki və heyvan növləri ərzaq və sənaye 
resurslarıdır. Ona görə də insanın populyasiyada sayı,xüsusən 
də təsərrüfatına ziyan vuranlarının sayını tənzimləməyi 
öyrənməyə çalışması çox təbiidir. 
Insan populyasiyası –qohumluq əlaqələrinə , müxtəlif 
qruplaşmalara aiddir. 
Insan cəmiyyətində populyasiyalar onların sosial quruluşu üçün 
keyfiyyətli olub,özünəməxsus spesifik sistemə daxil olmuşdur.