40.Hərəkət materiyanın atributu kimi, hərəkətin əsas formaları Materiyanın mövcudluq forması olan hərəkət, onun mənbəyi, səbəbləri, materiya ilə münasibəti məsələsi, filosof və təbiətşünasların diqqətini lap qədimdən cəlb etmiş, ayri-ayri tarixi dövrlərdə elm və fəlsəfənin, insanların əməli təcrübəsinin verdikləri faktlar əsasinda müxtəlif şəkildə həll edilmişdir. Məsələn, qədim dövrün kortəbii dialektik olan filosoflari bütün varlığa qarşılıqlı təsirdə, hərəkət, dəyişilmə və inkişafda baxmaqla, hərəkəti materiyanin mühüm, atributiv xassəsi saymışlar.
Dünya daim hərəkətdədir. Hərəkət –varlığın mövcudluq forması, materiyanın atributudur. Materiya yalnız hərəkətdə mövcuddur və onun vasitəsilə öznü aşkarlayır. Maddi cisimlər hərəkət vasitəsilə hiss üzvlərimizə təsir edirlər.
Ümumiyyətlə, fəlsəfədə dəyişiklik hərəkət anlayışı ilə işarələnir. Hərəkət dedikdə təkcə cisimlərin məkanda mexaniki yerdəyişməsi yox, hər bir qarşılıqlı təsir, o cümlədən bu qarşılıqlı təsir nəticəsində maddi cisimlərin vəziyyətinin dəyişməsi başa düşülür. Hərəkət həm mikrohissəciklərin qaşılıqlı çevrilməsi, həm Metaqalaktikanın genişlənməsi, həm orqanizm hüceyrələrində maddələr mübadiləsi, həm də insanların sosial həyat prosesində mübadilə fəaliyyətidir.
Hərəkətin iki əsas tipi mövcuddur. Birinci tipi predmetin dayanıqlığı, onun keyfiyyətinin saxlanması ilə əlaqədardır.Bu zaman hərəkət nəticəsində materiya kəmiyyətcə dəyişə bilər (orqanizmlərin inkişafı), lakin öz-özünə eyni qalır. İkinci hərəkət tipi nəticəsində materiya keyfiyyətcə dəyişir, materiyanın bir səviyyədən digərinə keçidi baş verir. Materiyanın iyerarxik strukturuna uyğun olaraq onun hərəkətinin keyfiyyətcə müxtəlif formalarını fərqləndirirlər. Materiyanın əsasən beş hərəkət forması var: mexaniki, fiziki, kimyəvi, bioloji, sosial. Bu formaları hərəkətin gerçəkləşdiyi səviyyələrə uyğun olaraq üç bloka bölmək olar: 1) cansız təbiətdə baş verən hərəkət; 2) canlı təbiətdə baş verən hərəkət; 3) cəmiyyətdə olan hərəkət.
