1. Kənd təsərrüfatı statistikası da daxil olmaqla, müəssisələr statistikası üzrə seçmə statistik müşahidələrin aparılmasının yeni qaydaları

a) baş məcmu üçün orta məhsuldarlıq ;

baş məcmu üçün məhsuldarlığın dispersiyası:

15 və daha çox sentner məhsul əldə olunan sahələrin payı , yaxud 80% -dir.

b)seçmə məcmu üçün orta məhsuldarlıq;

seçmə məcmu üçün məhsuldarlıq dispersiyası:

15 və daha çox sentner məhsul əldə edən sahələrin payı

Baş və seçmə məcmunun orta göstəricilərinin müqayisəsi göstərir ki, onların statistik xarakteristikaları fərqlidir, yəni seçmə məçmuda orta məhsuldarlıq baş məcmudan 0.1 sentner azdır. Bu cür xətalar reprezentativ xəta adlanır.

Seçmə statistik müşahidə aparıldıqda aşağıdakı prinsiplər gözlənilməlidir:

• 
  gözlənilən xəta hüdudunda (ehtimalla) seçmənin həcmi müəyyən edilməli;
  
• 
  reprezentativ xəta müəyyən edilməlidir;
  

Riyazi statistikada sübut edilmişdir ki, seçmə orta kəmiyyətin dispersiyası (²) ilə baş dispersiyanın (²) arasında aşağıdakı əlaqə mövcuddur (1.səh.142). .

Bu ifadənin kvadrat kökü, yəni seçmənin orta xətası adlanır. Seçmənin orta xətası hissə üçün düsturu ilə hesablanır. Burada pq – alternativ əlamətin dispersiyasıdır.

Seçmə xətasının hüdudunun hesablanması. Seçmə xətasını müəyyən etdikdən sonra onun mümkün olan hüdudlarını hesablamaq lazımdır. Müəyyən ehtimalla sübut etmək olar ki, həmin tərəddüd müəyyən kəmiyyətdən kənara çıxa bilməz. Həmin kəmiyyəti seçmə xətasının hüdudu adlandırmaq olar.

Seçmə xətasının hüdudunu yunan hərfi ∆(delta) ilə, ehtimaldan asılı olan əmsalı t ilə işarə etsək, seçmə xətasının hüdudu aşağıdakı düsturla hesablana bilər.

və yaxud .

Ədəbiyyatlarda t etibarlılıq əmsalı da adlanır və seçmə əlamətinin qiyməti normal paylanma şərtində t=1.96 götürülür. Düsturdan göründüyü kimi, seçmə xətasının hüdudu seçmə əlamətinin orta kəmiyyətinin xətası ilə əlaqədardır.

Seçmə xətasının hüdudu düsturunun nəzəri çəhətdən əsaslandırılması P.L. Çebışevin teoremində verilmişdir. P.L.Çebışevin teoremi, A.M. Lyapunovun həmin teoremə etdiyi düzəlişləri nəzərə almaqla, əlamətin orta qiymətinin müəyyən edilməsinə tətbiq edildikdə aşağıdakı düsturlar alına bilər.

hissə üçün isə

Burada F(t) normal paylanma funksiyasıdır və aşağıdakı kimi yazılır

F(t) funksiyasının qiyməti normal paylanma funksiyası üçün xüsusi tərtib edilmiş cədvəl əsasında müəyyən edilir.

Seçmə üsulundan asılı olaraq seçmə vahidlərinin sayı aşağıdakı düsturlarla hesablanır:

Seçmənin üsulu	Təkrar seçmə	Təkrar olmayan seçmə
Təsadüfi və müxaniki seçmə
Tipik
Seriyalı

Seçmə planını tərtib etmək üçün verilmiş xəta hüdudunda seçilən obyektlərin sayını hesablanmaq lazımdır. Bunun üçün aşağıdakı düsturlardan istifadə edilir: onun zəruri sayını düsturu ilə tapmaq olar.

Seçmə müşahidə də ən mühüm problemlərdən biri seçmə xətasının düzgün hesablanmasıdır. Məlum olduğu kimi baş məcmunun seçmə əlaməti üzrə statistik xarakteristikaları (orta kəmiyyət, dispersiya, tezlik və s.) dəyişən kəmiyyətlərdir. Siyahıyaalma, registr məlumatlarından seçilmiş obyektlərin (ev təsərrüfatları, müəssisələrin) tədqiqi göstərir ki, seçmə məcmusu üzrə toplanmış məlumatların statistik xarakteristikaları baş məcmunun müvafiq göstəriciləri ətrafında tərəddüd edir. Tərəddüd dərəcəsi yüksək olduqda secmə müşahidənin nəticələrini baş məcmuya şamil etmək olmur. Nəticədə seçmə statistik müşahidənin nəticəsi keyfiyyətsiz olur.