1-laboratoriya ishi

Tajribani o’tkazish tartibi 
Bug’ generatoridan foydalanganingizda quyidagi taraflarga diqqat qiling: 

---

Qizdirish bug’ bilan amalga oshirilganda,barokameradagi temperatura juda tez 
ortadi, shuning uchun kritik temperaturani nazorat qilish ancha qiyin. Suv va bug’ 
ikkalasi ham birgalikda majburan qizdirish kanalidan oqmasligi uchun, bakdagi
suv kuchli qaynamasligi kerak. 
Bug’ generatorining bakini shunday to’ldiringki, uning 2 sm ga yaqin yuqorisi 
bo’sh qolsin. Suv qaynashni boshlaganidan, darhol bug’ generatorini o’chiring.
Sistema sovuyotganda, suv ortga so’rib olinmasligi uchun, menzurkadagi
kondensasiyalayotgan suvning sathi quvur sathiga yetmaganligiga amin bo’ling, 
aks holda issiqliq zarbi evaziga barokameraga ziyon yetishi mumkin.
Sirkulyasion termostatdan foydalanish uchun ko’rsatmalar : 
- Proyeksiyalangan tasvirni kuzatish uchun xonani qorong’ulashtiring. 
- Sirkulyasion termostatni ulang va boshlang’ich temperaturani 40 °C o’rnating. 
- Taxminan 40 °C dan boshlab, sirkulyasion termostatning temperaturasini
sekin oshiring, bunda moddaning yetarli darajada qizishi hamda fazalar 
chegarasining yo’qolishini yaqqol kuzatish kafolatgan bo’lishi kerak.
Sistemaning temperaturasi kritik temperaturadan ortgandan keyin, sirkulyasion
termostatning temperaturasini kritik temperaturadan past holatga o’rnating.
Sistema kritik temperaturadan past holatga o’tganda, kamera hajmi bo’yicha 
temperatura gradiyentlari bilan bog’liq bo’lgan nomaqbul effektlarni kamaytirish 
uchun, temperaturani yana sekin oshirish va tajribani takrorlash maqsadga 
muvofiq. 
O’lchash namunasi va tahlil 
Quyida bayon qilinadigan hodisalarning yuzaga kelishi kritik temperaturadan
o’tish tezligiga bog’liq. "Qizish" bandidagi effektlar sirkulyasion
termostatdan foydalanilganda kuzatiladi; bug’ generatoridan foydalanilganda esa
jarayon kuchliroq kechadi va u nisbatan tez tugaydi.
Qizish: 
Qizdirishni boshlaganimizdan so’ng, tez orada suyuq fazada xarakteristik
shtrixlar ( ba’zida shlira deb ataluvchi) kuzatiladi. Shundan so’ng suyuqlik
qaynay boshlaydi va kameraning yuqorigi devorida kondensirlangan tomchilar 
hosil bo’ladi. Provardida, gaz fazasida ham, ayniqsa chegarada, shtrixlarning 
yuzaga kelishini ko’ramiz.
Kritik temperaturaga erishishdan bir oz oldin, qaynash shunchalik tez kechadiki,
gaz pufakchalari tufayli suyuqlik bir jinslimasga o’tadi va unda yorug’lik diffuz 
sochiladi. Bu esa suyuq fazaning proyeksiyalangan. tasvirini qoramtirroq
qiladi. Dastavval bevosita chegaradan yuqoridagi gaz fazasida, keyin butunlay 
gaz fazasida va provardida qolgan suyuq fazada ham shtrixlarning yuzaga kelishi 
intensivroq bo’ladi. Sistema sekinlik bilan kritik temperaturadan o’tganda, 
suyuqlik bilan gaz orasidagi faza chegarasi g’alayonlangan bo’ladi, kengayadi
va provardida yo’qoladi. Chegara yo’qolishidan bevosita oldin, suyuq faza ozgina
mallasimon tuyuladi. Biz gazsimon va suyuq fazalar orasidagi chegaraning
yo’qolishini proyeksiyalangan tasvirda kuzatishimiz mumkin. Bu amalga 
oshganidan so’ng, tasvir yana qayta yorqinroq bo’ladi, chunki kamerada bitta 
gomogen faza bo’ladi. Barokameraning tarkibi shtrixlarni yuzaga keltirib, 

---

temperatura ortishi bilan bir oz sochadigan, intensive turbulentlikni namoyish
qiladi, Ular barokameradagi temperaturalar farqi evaziga amalga oshadi.
Sovush: 
Qizish jarayoni to’xtaganda, dastavval hosil bo’lgan shtrixlar batamom
yo’qoladi, keyinchalik esa kritik temperaturaga yaqinlashgan sari bu shtrixlar
yana kuchliroq namoyon bo’la boshlaydi. Kameraning tubida tuman shakllanishi
keltirib chiqargan uncha katta bo’lmagan xiralashishni kuzatish mumkin.
Bunda barokameraning butunlay hajmi tobora ko’proq va ko’proq qizg’ich 
jigar rangda namoyon bo’ladi (kritik opalessensiya). Keyinchalik shtrixlarning
hosil bo’lishi ortadi. To’satdan barokameraning ichki qismi qorong’ulashadi,
gaz zichlashadi va suyuqlik darajasining ortishini kuzatish mumkin. Gazli
faza tumanli bo’lib, tuman asta sekin quyuqlashadi.
Provardida, gazli faza oydinroq bo’ladi, bu vaqtda esa suyuq faza qaynashda 
davom etadi.
O’ta qizish: 
Bunda suyuqlik yana kuchliroq qaynaydi, gazli faza sarg’ichroq tuyuladi,
suyuq faza esa qizg’ichjigarang(kritik opalessensiya) tus oladi. Fazalar 
chegarasi kengayib boradi va keyin butunlay yo’qoladi. Kritik temperaturadan bir 
oz yuqorida barokameraning butunlay tarkibi bir jinsliga o’tadi va shtrixlarning 
intensiv hosil bo’lishi va turbulentlik bilan birga sarg’ichjigar rang tusga kiradi. 
Provardida, kritik opalessensiya amalga oshadigan temperaturalar oralig’i yuqori 
va biz barokamerada faqat turbulentlik bilan bog’langan shtrixlar hosil bo’lishini 
kuzatishimiz mumkin. 
4-rasm. Barokamera tarkibining ko’rinishi: kritik temperaturadan pastda (a), kritik 
temperaturada (b) (fazalar chegarasining yo’qolishi), kritik temperaturadan 
yuqorida (c) 

---