1-laboratoriya ishi

Tajriba qurilmasi 
 
 
 
 
 

---

 
Tajribani o’tkazish tartibi: 
Dyuar idishini toroziga qo’ying va uni bo’sh holatda torting. Unga temperaturasi
60
0
C gacha qizdirilgan, m
2
= 0,1 kg massali suv quying. Oldin sovuq suvning 
temperaturasini
ϑ
1
aniqlang va keyin kalorimetr ichidagi suvning
temperaturasini
ϑ
2
aniqlang. Kalorimetrga m
1
= 0,15 kg massali sovuq suv 
qo’shing. Aralashtiring va aralashmaning temperaturasini
ϑ n o’lchang. 
Tajribani sovuq suv va issiq suv massalarining boshqa nisbatlari uchun 
qaytaring. 
Tajriba namunasi: 
 
 
Natijalar va ularning tahlili: 
Aralashmaning temperatura qiymati suvning boshlang’ich temperaturalari 
oralig’ida yotadi. Aralashmaning hisoblangan va o’lchangan temperaturalari 
jadval 1 da keltirilgan. Jadval 1 dan ko’rinib turibdiki, temperaturalarning 
qiymatlari tajriba xatoliklari chegarasida yaxshi mos keladi. 
 

---

Qattiq jismlarning solishtirma issiqlik sig’imini aniqlash. 
 
Tajriba qurilmasi 
 
Ishning maqsadi 
- Qizdirilgan mis, qo’rg’oshin va shishani sovuq suv bilan aralashtirish va
aralashmaning temperaturasini o’lchash.
- Mis, qo’rg’oshin va shishaning issiqlik sig’imini aniqlash. 
Nazariy ma’lumotlar. 
Jism qizishida yoki sovushida yutilgan yoki ajralgan issiqlik miqdori ΔQ 
temperaturaning o’zgarishiga ΔT va massaga m proporsional: 
ΔQ = cm⋅Δ
ϑ (I). 
Bu yerda proporsionallik koeffisiyenti c – jismning solishtirma issiqlik sig’imi
deyiladi va uning qiymati materialning turiga bog’liq.
Mazkur tajribada pitra shaklidagi turli materiallarning solishtirma issiqlik 
sig’imi koeffisiyenti aniqlanadi. Har bir hol uchun pitralar torozida tortiladi va 
ϑ 1 temperaturagacha qizdiriladi, keyin massasi torozida tortib aniqlangan ϑ 2
temperaturali suv quyiladi. Yaxshi aralashgandan keyin issiqlik almashinuvi
evaziga pitra bilan suv umumiy temperaturaga erishadi 
ϑ m. Bunda pitradan 
ajralgan issiqlik miqdori ΔQ
1
ΔQ
1
=c
1
⋅m
1
⋅(ϑ
1
-
ϑ
m
) (II), 
(bu yerda m1 pitra massasi, c
1
- pitraning solishtirma issiqlik sig’imi) suv
yutgan issiqlik miqdoriga ΔQ
2
teng 
ΔQ
2
=c
2
⋅m
2
⋅(ϑ
m
–
ϑ
2
) (III), 

---

bu yerda m
2
– suv massasi. Bu yerda suvning solishtirma issiqlik sig’imi 
koeffisiyenti c
2
aniq, temperaturasi esa bug’ temperaturasiga teng deb faraz
qilinadi. No’malum c
1
ning qiymati o’lchangan 
ϑ
m
, 
ϑ
2
, m
1
va m
2
ning qiymatlari 
bo’yicha quyidagi formula orqali hisoblanadi: 
)
(
)
(
1
1
2
2
2
1
m
m
v
v
m
v
v
m
c
c
(IV) 
Kalorimetrning idishi ham pitradan ajralgan issiqlikning bir qismini yutadi.
Demak, kalorimetrning issiqlik sig’imi quyidagiga teng bo’ladi
C
K
=C
2
⋅m
k
(V) 
Shunday qilib, kalorimetr idishining suv ekvivalenti mK hisoblashlarda hisobga 
olinadi. (III) formula bilan hisoblangan yutilgan issiqlikning miqdori ancha 
aniqroq hisoblanadi
ΔQ
2
=c
2
⋅(m
2
+m
k
) ⋅(
ϑ
m
–
ϑ
2
) (VI), 
va uni hisobga olgan holdagi (IV) formula quyidagi ko’rinishga keladi: 
)
(
)
)(
(
1
1
2
2
2
1
m
m
k
v
v
m
v
v
m
m
c
c