1-laboratoriya ishi

Texnika xavfsizligi 
- Issiq suvning nazoratsiz chiqishini va bu bilan atrofdagilarga shikast va talofat 
yetishini oldini olish uchun, apparatning har bir ishlashidan oldin silikonli 
birikmalarni tekshiring.
- Sirkulyasion termostatdan foydalanish bo’yicha maslahatlarga amal qiling.
- Shisha trubka bilan ishlaganingizda, apparatning bayonida keltirilgan 
instruksiyalarga amal qiling. 
Tajribani o’tkazish tartibi 
- Nolni o’rnatish uchun siferblatli indikatorning korpusini buring. 
- Boshlang’ich temperaturani o’lchang, ya’ni xona temperaturasini 
ϑ 0. 
- Sirkulyasion termostatni ulang va uning temperaturasini 
ϑ 0 ga nisbatan 5 °C ga 
kattaroq qilib o’rnating. 
- Toki termodinamik muvozanat o’rnatilmaguncha kuting.
- Temperaturani 
ϑ o’lchang. 
- Siferblatli indikatorning ko’rsatishini yozib oling.
- 
ϑ temperaturani taxminan 5° C qadam bilan 100° C gacha ko’taring. 
- Latun quvur xona temperaturasigacha sovushiga imkon bering. 
- Latun quvurni po’lat quvur bilan almashtiring va kengaytiruvchi apparatning 
qo’zg’almas tayanchini (a) 600 belgisiga o’rnating va po’lat quvurning ochiq 
uchini qo’zg’almas tayanchga kiritib, bir tekis siljiting 
- Shunday tajribalarni shisha trubka bilan ham bajaring. Bu holda temperatura 
ϑ ni taxminan 10 °C qadam bilan ko’taring. 
Tajriba namunasi: 
 
Jadval 1. Temperaturaning 
ϑ funksiyasi sifatida uzunlikni o’lchangan o’zgarish 
qiymatlari Δs 

---

2-rasm. Temperatura 
ϑ funksiyasi sifatida uzunlikning o’zgarishi Δs: latun (▲),
po’lat (•), shisha (♦). Uzluksiz chiziqlar (II) tenglama bo’yicha approksimasiyaga 
mos keladi. 
Natijalar va ularning tahlili 
Turli o’lchashlar jadval 1 da keltirigan. Chiziqli kengayish koeffisiyentini α 
temperatura 
ϑ funksiyasi sifatida aniqlash uchun uzunlikning o’zgarishini Δs
o’lchash asosida grafik tuzilgan (2-rasmga qarang) Xona temperaturasida
aniqlangan boshlang’ich uzunlikni s0 tenglamaning (I) ikki tomonidan ham 
ayirib, uzunlikning o’zgarishi Δs uchun quyidagini olish mumkin: 
S-S
0
=S
0
α *
ϑ
kv
S

---

bu yerda k = s0⋅α. (II) tenglamani o’lchangan natijalar bo’yicha chiziqli 
approksimasiyasi beradi α (2-rasm).
Natijalar jadval 2 da keltirilgan. 
Qo’shimcha ma’lumot 
Qo’shimcha, issiqlikdan chiziqli kengayish quvurning to’liq uzunligi s0
funksiyasi sifatida o’lchanishi mumkin. Issiqlikdan chiziqli kengayishni 
temperature farqiga Δ
ϑ = ϑ
1
− 
ϑ
0
bog’liqligini aniqlashning tajriba tartibi 
P2.1.1.2. instruksiyada keltirilgan. 

---