1. marketing va uni rivojlanishining asosiy bosqichlari ulgurji savdo

5.2. Marketing dasturini ishlab chiqish ketma-ketligi va asosiy bo‘limlari 
Marketing dasturi (biznes-reja)ning qat’iy belgilangan shakl va struktura (tuzilma) lari yo‘q. Biroq 
qoidaga ko‘ra, unda quyidagi asosiy bo‘limlar ko‘zda tutiladi: 
-titul varag‘i; 
-rezyume yoki biznes-rejaning qisqacha bayoni; 
-biznes tarixi (agar korxona mavjud bo‘lib, faoliyat yuritayotgan bo‘lsa); 
-mahsulotlar (xizmatlar) tarifi; 
-savdo (o‘tkazish) bozori tahlili; 
-raqobatchilarni tariflash; 
- raqobat strategiyasini baholash va tanlash; 
-ishlab chiqarish rejasi; 
-marketing rejasi; 
-tashkiliy reja; 
-moliyaviy reja va risklarni baholash; -tadqiqotlar va ishlanmalar rejasi; -takliflar. 

---

Bundan ko‘rinadiki, ishlab chiqaruvchilar faoliyatining asosiy qismi biznes-rejalashtirishda 
marketing xarakteriga ega. Masalan, “Marketing rejasi” bo‘limi nafaqat marketingga bag‘ishlangan. 
Biznesrejalashtirishda marketing – bu ham loyihalashtirilayotgan mahsulot tarifi, ham bo‘lg‘usi 
savdo-sotiq bozorining tahlili, ham raqobatchilar tahlilidir. 
Korxonani boshqarishga asoslanuvchi faol marketing konsepsiyasi marketing dasturi (biznes-reja) 
strukturasida yaxshi ko‘rinib turadi. Marketing rejasi biznes-reja ishlab chiqish uchun asos 
hisoblanadi. U biznes-rejaning bir emas, bir necha bo‘limida tarkibiy qism sifatida qo‘shiladi. 
Mahsulotlar (xizmatlar) tarifi. 
Biznes-rejaning eng muhim qismi korxona ishlab chiqarishni 
rejalashtirayotgan tovar va xizmatlar tariflanadigan bo‘limdir. 
Korxona yuqori iste’mol qiymatiga ega bo‘lgan tovar ishlab chiqarishi zarur, ya’ni ularning 
sotilishidan tushgan foyda iste’molchining uni sotib olish uchun qilgan xarajatlariga mos kelishi 
lozim. Faqat bunday hollardagina iste’molchi uning uchun pul to‘lashga rozi bo‘ladi. 
Biznesga yoki firma tarixida yangi sahifa ochilishiga asos bo‘lishi lozim bo‘lgan tovar va 
xizmatlarni tanlash yoki raqobatchilarga nisbatan ancha past xarajatlar bilan xaridorlarni nisbatan 
arzon tovarlarga jalb qila borib ixtisoslashuv – birinchi navbatda, yuqori sifatni talab qiluvchi va 
buning uchun mukofotli narxlarga ega bo‘lgan (buning uchun raqobatchilar orasidan ajralib 
chiqishni o‘rganish zarur) o‘ta talabchan xaridorlarning alohida ehtiyojlarini qondira olish hisobiga 
barqaror raqobatbardoshlikni ta’minlashni ko‘zda tutadi. 
Tovarning ko‘rgazmali tasvirini ko‘rsatish zarurati o‘ta muhim hisoblanadi. Hech bo‘lmasa bitta 
yangi turdagi tovarning paydo bo‘lishiga olib kelmagan g‘oya ostida pul olish juda qiyin bo‘ladi. 
Tadbirkorlarni bankning tovar haqida umumiy tasavvur olish emas, shuningdek, qanday holatda, 
mahsulot qanday qadoqlanishi, uning dizayni, tovarning aniq xossalari, uning himoyalanganlik 
darajasi, narxini asoslanganligi kabilarni ham bilish istagi juda hayratlantiradi. 
Bank mutaxassislari uchun tovarning sifati, demak, uning raqobat potensiali, uning iste’mol 
tendensiyalari haqida ham bilish juda muhim, chunki tovarni bozorga kirib borish va daromad olish 
imkoniyatlari ana shularga bog‘liq. 
Tovarni tariflash quyidagi savollarga javob berishni ko‘zda tutadi: 
Tovarning aniq tarifi va uning qo‘llanish usullari. Bunda tovarning xossalari uning potensial sotib 
oluvchilar talablariga bog‘liq bo‘lishi lozim. 
Tanlangan tovarni qo‘llash tendensiyalari (vaqt o‘tishi bilan uning iste’moli o‘sadimi yoki 
kamayadimi, uni qo‘llashning yangi usullari bo‘lishi mumkinmi?) Firma tovarning hayot siklini 
qanday ahvolda ko‘radi? 
Raqobatchilar tomonidan taklif qilinayotgan shunga o‘xshash tovarlarning tashxisi qanday? 
Tanlangan tovar raqobatchilarning modeliga solishtirilganda noyoblikka egami, bozor 
(iste’molchilar) tovarning noyobligi, o‘ziga xos xususiyatlari bo‘lishini talab qiladimi? 
Tovarning himoyalanganlik darajasi qanday, ya’ni tadbirkor patentga, mualliflik huquqiga, 
ro‘yxatga olingan tovar markasi va boshqalarga egami? 

---

Xaridorlar nima uchun raqobatchilarning tovar yoki xizmatlarini emas, aynan ushbu tovarni 
tanlashlarini, ya’ni taklif qilinayotgan tovar qanday raqobat ustuvorligiga egaligini tushuntirish 
kerak. Dasturning ushbu bo‘limida narxlarning taxminiy belgilanishini, sotuvdan keyingi texnik 
xizmat ko‘rsatish imkoniyatlarini taklif etish mumkin. 
Agar tovarning xossalari uning sotilishidagi ayrim kattaliklardagi tebranish - (o‘zgarish)larni – 
davriylik, mavsumiyliklarni belgilasa, bu haqida alohida aytib o‘tish lozim (masalan, avtomobillar – 
davriy, bolalar chanasi – mavsumiy tovar).