1. marketing va uni rivojlanishining asosiy bosqichlari ulgurji savdo

Savdo kommunikatsiyasini tashkil qilish 
Funksiya 
Vazifalarning tavsifi 
Sotuv 
•
Mijozlarni izlash 
•
Uchrashuv o‘tkazish 
•
Uchrashuvlarni tashkil etish 
•
Grafik asosida suhbatlar 
•
Buyurtmachilar bilan hamkorlik 
•
Taqdimot o‘tkazish 
•
To‘siqlarni yengish 
Buyurtmalar bilan 
ishlash 
• Takroriy buyurtmalarning muammolarini yechish 

---

Buyurtmalarga xizmat 
ko‘rsatish 
•
Buyurtmachilarning muammolarini hal etish 
•
Texnik jihozlarni o‘rnatish 
•
Kerakli apparatlarni buyurtirish 
•
Namoyish va o‘qitish 
•
Mayda texnik xizmat ko‘rsatish 
•
Buyurtmachi raqobatchi haqida axborot berish 
•
Buyurtmachiga firma imkoniytlarini tanishtirish 
Distribyutorlar bilan 
ishlash 
Chakana savdoga 
xizmat ko‘rsatish 
•
Vitrinalarni tashkil etish 
•
Tovar zaxiralarini ta’minlash 
Ma’muriyat ishlari 
•
Hisob - kitoblarni yuritish 
•
Sotuv bo‘yisha menejer bilan uchrashuv 
•
Tezkor aloqani o‘rnatish 
•
Sarf – xarajatlarga hisobot 
Konferensiya va 
uchrashuvlar 
•
Savdo masalalari bo‘yicha majlis 
•
Savdo yarmarka va ko‘rgazmalarda ishtirok etish 
Kadrlarni tanlash va 
o‘qitish 
•
Stajirovkaga borish 
•
Sotuv xarajatlarini rejalash 
•
Maxsus semenarlarda o‘qish 
•
Video ko‘rsatuvni tinglash 

---

•
Tovardan foydalanish instruksiyasini o‘rganish 
Madaniy tadbirlar 
• Buyurtmachilar bilan uchrashuv, banketlar o‘tkazish 
Xizmat safarlari 
• Faoliyatga tegishli funksional va nazorat safarlari 
Savdo kommunikatsiyasini tashkil qilish, mavjud buyurtmachilar bilan aloqani mustahkamlash, 
yangi buyurtmachilarning yirik kanallarini izlash, savdo vositachilarini rag‘batlanirish va tovar 
harakati samarasini oshirish uchun turli marketing tadbirlari o‘tkazish kerak. Hozirgi zamonaviy 
bozor iqtisodiyotida «Public Relationss» (PR) (omma bilan aloqa o‘rnatish), multimedia 
texnologiyalari orqali tovar haqida ma’lumotlarni iste’molchilarga yetkazish juda muhim. 
Savdo korxonasining jalb etuvchanligi xaridorlarni bu do‘konga kelish uchun ketadigan vaqti bilan 
ham aniqlanadi. Umumiy savdo maydonining kattaligi, keng tovarlar assortimentiga egaligi, servis 
darajasi to‘lovning qulay shaklining mavjudligi kabi omillar iste’molchi uchun juda jozibali 
hisoblanadi. 
Sotuv xizmatlarini muvofiqlashtirish, ichki sotuv bo‘limlari va tashqi savdo tashkilotlarini 
birgalikdagi faoliyati sotuv tizimining samaradorligini ta’minlaydi. 
11.2-rasm. Sotuv xizmatining funksional tashkiliy strukturasi 
Savdo firmalari yoki kompaniyalarning savdo bo‘limlari marketing tizimida quyidagi funksiyalarni 
bajaradi: 

---

•
ishlab chiqarilgan mahsulotlarni taqsimlash yoki sotish; 
•
ishlab chiqarish jarayoni uchun talab qilinadigan xomashyo va materiallarni sotib olish; 
•
iste’molchilar bilan bevosita aloqalar o‘rnatish, muzokaralar o‘tkazish; 
•
oldi-sotdi shartnomalarini tayyorlash va tuzish, ularning sifatli ijro etilishini nazorat qilish; 
•
tovarni narxi kamaytirib sotilishi, iste’molchiga yetkazishning reklama tadbirlarida, 
ko‘rgazma ishlarida rag‘batlantirish siyosatini amalga oshirish; 
•
tovar assortimentini rejalashtirishda ishtirok etish va yordamlashish; 
•
tovarni aniq bozor iste’molchilari talablarining ma’lum darajasigacha yetkazish; 
•
texnik qo‘llab-quvvatlash va servis xizmat ko‘rsatishni amalga oshirish; 
•
savdo vositasini (kanalini) moliyalashtirish. 
Sotuvchilar bajaradigan ushbu keng qamrovli funksiyalari savdo operatsiyalarining juda katta 
samaradorligini ta’minlaydi. Vositachilarning yirik ko‘lami, yuqori kasb mahorati, universal hamda 
ixtisoslashgan operatsiyalari hisobiga savdo va tijorat sohalarida xarajatlarning qoplanishi va 
mablag‘larning aylanishi tezlashadi, yakuniy xaridorlar uchun qulaylik yaratadi, mablag‘ va vaqtni 
kam sonli ishchanlik munosabatlarida tejaydi. Hatto ishlab chiqaruvchi firma xususiy savdo 
tarmog‘ini yaratish uchun yetarlicha mablag‘ga ega bo‘lsa ham ko‘p hollarda u mustaqil vositachilar 
xizmatidan foydalanishni ma’qul ko‘radi, o‘z mablag‘ini esa ko‘proq foyda keltiradigan asosiy 
biznesiga qo‘yadi, deb hisoblanadi. Masalan, agar ishlab chiqarish foyda normasini 20 % ga 
ta’minlasa, chakana savdo tashkiloti esa, bashoratlarga muvofiq 10% berishi mumkin. Boshqa 
tomondan, vositachilar orqali ishlay borib, ishlab chiqaruvchi qandaydir ma’noda tovarni kimga va 
qanday sotayotgani va marketing bo‘yicha mutaxassislar qanday belgilayotgani bo‘yicha nazoratni 
yo‘qotadi, savdo firmalari tomonidan hamisha ham bozordagi ahvol haqida yetarlicha axborot 
olmaydi. Bundan tashqari savdo (sotish) yo‘li qancha uzun bo‘lsa, tovarni realizatsiya qilish uchun 
shunchalik ko‘p xarajat ketadi, tovar qanchalik qimmat bo‘lsa, hamma vaqt ham iste’molchilar 
uning narxi tufayli sotib olish imkoniga ega bo‘lmaydilar. 
Strategik vazifalar sotishning tashkiliy funksiyasi tijorat foydasi bilan bog‘liq bo‘lib, uni tanlanishi 
va sotuv kanallarini tashkillashtirishga ham bog‘liqdir. 
Strategik vazifalarga quyidagilar kiradi: 
•
Istiqbolli potensial sotuv kanallarini topish va rejalashtirish. 
•
Ishlab chiqaruvchidan to iste’molchiga tovarni yetkazishda bevosita va bilvosita bo‘g‘inlar 
orqali yetkazishni asosli holda bajarish. 

---

•
Bevosita (to‘gridan to‘g‘ri) yetkazib berish ishlab chiqaruvchi firma, ulgurji va chakana 
savdo korxonalari orqali amalga oshiriladi. 
Sotuv xizmatini funksional tashkil qilishda kichik va o‘rta firmalardan foydalaniladi, chunki ular bir 
turdagi (nomenklatura) nomdagi tovarlarni ishlab chiqaradi.Tijorat bo‘yicha direktor savdo 
operatsiyalarini mahalliy va tashqi bozorlarda muvofiqlashtiradi, reklama faoliyatini yo‘lga qo‘yib, 
sotuvni rag‘batlantiradi. Boshqaruvchi odatda mahalliy bozordagi sotuvni o‘zining uch yordamchi 
boshqaruvchilari bilan tovarlarni omborxonalarga taxlash, transportirovka qilish, tovarni yetkazib 
berishini nazorat qiladi. Funksional tashkiliy strukturaning ayrim kamchiligi shundaki, agar tovar 
nomenklaturasi ko‘paysa, unday tovarlarni saqlash, transportirovka qilish uchun sarf-xarajatlar 
ortadi. 
Sotuvni mintaqaviy tashkil etish ko‘proq bir turdagi mahsulotlar ishlab chiqaruvchi firma va 
kompaniyalar tomonidan qo‘llaniladi. Ular keng tarqalgan savdo shaxobchalari orqali mahsulotini 
tez realizatsiya qiladi. Bunday strukturali tashkilotlar savdo operatsiyalarini tarqoq joylarda amalga 
oshirishi har bir tumanda korxonalar konsetratsiyalashganda, xaridor talabi va xohishida farqlar 
bo‘lganda samarali hisoblanadi. Strukturadagi oraliq bo‘limlar reklama, marketing tadqiqotlari 
o‘tkazish, assortimentni rejalashtirish kabi faoliyatlar bilan shug‘ullanadi. 
Keng nomenklaturadagi va assortimentdagi tovarlar realizatsiyasini optimal tashkil etish uchun 
sotuvning tovarga yo‘naltirilgan tashkiliy tizimi tuziladi. Bu vazifalarning strategiyasi uchun alohida 
tovar guruhlari bo‘yicha javobgarlik ma’lum boshqaruvchi zimmasiga yuklatiladi. 
Boshqaruvchi sotuv strategiyasi, narx siyosati, qadoqlar shakli, formasi, reklama, raqobatchilarni 
o‘rganish kabi faoliyatlarni tashkil etadi va nazorat olib boradi. Bunday tashkiliy struktura ko‘p 
afzalliklarga ega. Yirik firmalar, katta tovar aylanmasiga ega bo‘lgan, keng assortimentdagi 
tovarlarni ishlab chiqaruvchi kompaniyalar uchun juda qulay struktura. Tovar nomenklaturasi 
kengaygan sari xodimlar sonini ham ko‘paytirishga to‘g‘ri keladi, natijada ish haqi xarajatlari ham 
ko‘payadi. 
Sotuvning tashkiliy tarmoqli tizimi kompaniyalarni bir turdagi mahsulotini iste’molchiga yetkazib 
berish uchun qo‘llaniladi (mashinasozlik, energetika, kimyo, tekstil sanoati mahsulotlari). Bu ishlab 
chiqarish, texnik jihozlar va xomashyolarni realizatsiya qilishda qo‘llaniladi. 
Sotish jarayoni-marketingning ajralmas qismi bo‘lib, iste’molchi uchun kerakli tovarni yetkazib 
berishdan iborat. Ishlab chiqaruvchining minimal sarf-xarajatlar bilan mahsulotni iste’molchiga 
yetkazib berishi eng asosiy maqsad hisoblanadi. Sotuv tizimi juda ko‘p tashqi omillarning ta’siri 
ostida faoliyat ko‘rsatadi. Kutilmagan salbiy ta’sirlarning vujudga kelishi, ob-havo, transportirovka 
muammolarining vujudga kelishi, elektr energiyani vaqtincha bo‘lmasligi, raqobat kabilar salbiy 
omillar hisoblanadi.