1. ma’ruza bo’yicha o’quv materiallari

2.Shaxs tobe axloqning omillari
Muhtoj axloqning shakllanishiga yordamlashuvchi tashqi ijtimoiy omillarga bozorga yangi va yangi mollarni – bog`lanib qolishning potentsial ob`ektlarini chiqarib tashlovchi oziq-ovqat sanoati yoki farmatsevtik industriya sohasidagi texnik taraqqiyotni kiritish mumkin. Omillarning shu guruhiga yoshlarni kimyoviy moddalarni iste`mol qilishga faol jalb etuvchi giyohvand moddalar bilan savdo qiluvchilarning faoliyati ham tegishlidir. Bundan tashqari, urbanizatsiya darajasi bo’yicha biz odamlar orasida o’zaro shaxsiy aloqalar susayayotganini kuzatamiz. Mustaqillikka intilib, odam unga kerakli ko’mak va xavfsizlik hissini yo’qotadi. Insoniy o’zaro munosabatlardan lazzatni izlash o’rniga biz yanada ko’proq taraqqiyotning qalbsiz mahsulotlariga murojaat qilamiz.
Ba`zi ijtimoiy guruhlar uchun muhtoj axloq guruhli dinamika ko’rinishi hisoblanadi. Masalan, o’smirlarning vыra­jennoy guruhlanishining tendentsiyasi fonida psixofaol moddalar o’smir submadaniyatiga “ruxsat” rolida chiqadi. Ushbu holda giyohvand moddalar (keng ma`noda) o’smir uchun quyidagi hayotiy muhim vazifalarni bajaradi:
Kattalik hissi va ota-onadan ozod bo’lishni quvvatlaydi;
Guruhga, shuningdek, norasmiy muloqot muhitiga mansublik tuyg`usini shakllantiradi;
Odamlarga yo’naltirmasdan jinsiy va tajovuzkor e`tiqod qayta yutib chiqish imkonini beradi;
Hissiy holatni boshqarishga yordamlashadi;
Turlicha moddalar bilan tajriba o’tkazish orqali o’smirning kreativ potentsialini amalga oshiradi.
Submadaniyat eng turli-tuman shakllarda chiqishi mumkin: o’smirlar guruhi, norasmiy uyushma, jinsiy kamchilik yoki shunchaki erkaklar kompaniyasi. Har qanday holda uning shaxsga o’zini “o’zinikilar bilan” bir xillashtiruvchi ta`siri o’ta yuqori. SHubhasiz, o’smir va o’spirinlik yoshida submadaniyatning ta`siri eng yuqori darajada. Bizning nazarimizda, bu shaxs muhtoj axloqining birmuncha ahamiyatli ijtimoiy omillaridan biri.
Qoidadagiday, addiktiv axloqning sodir bo’lishida etakchi rol oilaga qayd qilinadi. Ko’p sonli tadqiqotlar davomida ota-onalar va bolalarning keyingi muhtoj axloqi o’rtasidagi aloqa aniqlandi. Rabotы A. Freyd, D. Vinnidata, M.Balinta, M.Klyayn, B.Spoka, M.Maller, R.Spitslarning ishlari ishonchli tarzda guvohlik beradiki, bolaning rivojlanishiga onaning tushunish va uning asosli ehtiyojlarini qondirishga layoqatsizligi zarar keltirarkan [15, 21, 29].
Ayni vaqtda kuzatishlarning aytishicha, bitta oilada bolalar turlicha axloqni namoyish qiladilar. Bundan tashqari, hatto ota-onalar piyonistalikdan azob chekadigan oilalardagi bolalarda tobe axloq shakllanishi shart emas. Albatta, aniq shaxsning individual xususiyatlari kam bo’lmagan muhim rolni o’ynaydi.
Tobe axloqning omillari haqida gapirganda uning asosida odamning tabiiy ehtiyojlari yotishini yana bir bor ta`kidlash lozim. Tobelikka moyillik, umuman olganda, insonning universal xususiyati hisoblanadi. Biroq muayyan sharoitlarda ba`zi neytral ob`ektlar shaxs uchun hayotiy muhimga, ehtiyoj esa ularda nazorat qilinmaydiganga aylanadi.