1-Mavzu: Faning rivojlanish tarixi Payvandlash

Rangli metallar — temirdan boshqa barcha metallarning sanoatdagi nomi. 5 guruhga boʻlinadi: yengil metallar; ogʻir metallar; qiyin suyuklanadigan metallar; asl metallar; nodir metallar. Yengil Rangli metallarga alyuminiy, magniy, titan, natriy, berilliy, litiy, bariy, kalsiy, stronsiy va kaliy (zichligi 0,53—5 g/sm³); ogʻir Rangli metallarga mis, nikel, qoʻrgʻoshin, qalay, kadmiy, kobalt, rux, margimush, surma, vismut, simob (zichligi 5—13,6 g/sm³); qiyin suyuqlanadigan Rangli metallarga volfram, molibden, niobiy, tantal, xrom, sirkoniy va boshqa; asl Rangli metallarga oltin, kumush, platina, osmiy, iridiy, rodiy, ruteniy va palladiy; nodir Rangli metallarga tarqoq metallar (talliy, galliy, germaniy, indiy, reniy, gafniy, rubidiy, seziy), siyraker metallar (skandiy, ittriy, lantan va lantanoidlar), radioaktiv metallar (texnetsiy, fransiy, poloniy, radiy, aktiniy, toriy, protaktiniy, uran va barcha transuran elementlar) kiradi.
Rangli metallarning koʻpchiligi tabiatda sof holda uchraydi. Mas, alyuminiy oʻz rudalarida A12O3 va A1(ON)3 tarkibli birikmalar holida boʻladi. Rudalardan gidrometallurgiya usulida avval A12O3, undan esa elektroliz yoʻli bilan alyuminiy olinadi.
Mis tabiatda, asosan, tog jinslari tarkibida mis sulfidlari va oksidlari tarzida uchraydi. Mis rudasi boyitilgandan keyin uni suyuqlantirib shteynni bessemerlash usuli bilan xomaki mis, xomaki misni termik usulda tozalab yoki elektroliz qilib sof mis olinadi. Magniy tabiatda har xil birikmalar, minerallar, magniy rudalari tarkibida uchraydi. Magniy rudalari jumlasiga magnezit, dolomit, karnallit va boshqa kiradi. Bu rudalar (Mas, magnezit)dan magniy oksid MgO olinadi, magniy oksiddan uglerod ishtirokida xlor oʻtkazish yoʻli bilan magniy xlorid MgCl2 hosil qilinadi, u elektroliz qilinib, xomaki magniy olinadi. Uni qayta suyuqlantirib yoki sublimatsiya yoʻli bilan sof magniy olinadi. Boshqa Rangli metallar ham tegishli usullarda shu metallarning rudalaridan ajratib olinadi.
Rangli metallar va ularning qotishmalari xalq xoʻjaligida, aviatsiya sanoatida, raketasozlik, elektrotexnika va radiotexnikada asosiy konstruksion material hisoblanadi.
Metallarning turli usullarda texnik talablarga javob bera oladigan darajada 
payvandlanish xususiyatiga payvandlanuvchanligi deyiladi. 
Metallarning payvandlanuvchanligi ularni kimyoviy tarkibiga, strukturasiga, 
payvandlash usuliga, rejimiga va boshqa ko’rsatkichlarga bog’liq. Odatda, 
metallarning payvandlanuvchanligini aniqlashda bostirilgan chok puxtaligi 
payvandlanadigan metall puxtaligiga taqqoslanadi. Agar chokda nuqsonlar 
(g’ovaklik, darz, toblanish) hollar bo’lmay payvandlanayotgan metallar puxtaligiga 
yaqin bo’lsa, bunday metallar yaxshi payvandlanuvchan hisoblanadi. Ma’lumki, 
turli metall konstruksiyalar tayyorlashda asosiy material sifatida po’latlardan 
foydalaniladi. 
Aniqlanganki, tarkibida uglerodi 0,25% kam boigan uglerodli va kam 
legirlangan po’latlar barcha payvandlash usullarda yaxshi payvandlanadi. 
O’rtacha uglerodli po’latlarni payvandlashda chokka yondosh zonada 
toblangan struktura, chok metallda kristalizatsion darzlar berishi sababli 
cheklangan holda payvandlanuvchanlikka ega bo’ladi. Ko’p uglerodli po’latlar esa 
yomon payvandlanadi. Agar bunday po’latlarni payvaridlashga zaruriyat bo’lsa 
avvalo payvandlanuvchi buyumlarni 300–450 gacha qizdirib, payvandlab 
bo’lingach termik ishlanmog’i kerak. O’rtacha va ko’p legirlangan po’latlarning 
issiqlik o’tkazish va issiqlikdan kengayish koeffitsientini kam uglerodli 
po’latlardan pastligi payvandlashda o’ta qizib, havoda sovishida karbidlar hosil 
bo’lib, qattiqligi ortadi va bu hoi darz ketishiga ham olib kelishi mumkin. 
Po’latlarda legirlash elementlarni ortishida payvandlanuvchanligi yomonlashadi. 
SHu sababli bu po’latlarni payvandlashda, avval, ma’lum temperaturagacha 
qizdirib, payvandlab bo’lingach termik ishlovlarga berilishi lozim. 
Barcha cho’yanlar esa yomon payvandlanadi. Ularda nuqsonlar (darzlar, 
kemtik joylari, katta g’ovakliklar va boshqalar) uchraydi. 
Payvandlashda havoda sovishida chokda va chokka yondosh-gan joyi 
toblangan boiishi natijasida, darz ketishi asosiy qiyinchilikni tug’diradi. 
CHo’yanlar xilini ko’pligi va xossalarini xilma–xilligi sababli payvandlash usulini 

19-mavzu: Payvandlash konstruksiyalarni ishlab chiqarish

Bugungi kunga qadar chiroqlar va payvandlash inshootlari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan ko'plab kompaniyalar. Kirim materiallarning asosiy elementlari va metall konstruksiyalardan tuzilgan asosi hisoblanadi. Kiruvchi materiallar ishlab chiqarish mas'uliyatli faoliyatdir, chunki payvand choki tashuvchisiz vazifani bajaradi, bu esa metallga katta yuk payvandlash. Kelajakdagi binoning chidamliligi va xavfsizligi payvand choki orqali ishlab chiqarish choklari va payvandlangan tuzilmalar sifatiga bog'liq.
Resurs strukturalarini ishlab chiqarish bo'yicha zavodimiz juda ko'p turli xil konstruktsiyalarni ishlab chiqarish bilan shug'ullanadi. Biz ishlab chiqaradigan har qanday payvandlash chirog'i ish sharoitlari va muayyan yuklarni hisoblash uchun maxsus hisoblanadi. Biz mijozlarga nafaqat payvand choki shaklini tanlaymiz, balki sizni qayerda joylashgan I-nurni qaysi metallni tanlashini ko'rsatib beramiz. Bundan tashqari, loyiha hujjatiga asoslangan holda, biz payvandlangan strukturaning optimal dizaynini tanlaymiz. Burmalarni ishlab chiqarish bo'yicha fabrikamiz har qanday metall turini ishlab chiqarish uchun to'liq javobgarlikni o'z zimmasiga oladi.

Biz va bizning ishlab chiqarishimiz zarur bo'lgan ishlab chiqarish va texnik vositalariga ega bo'lib, ularni metalldan tayyor mahsulotlar payvandlangan tuzilmalar), shuningdek ularning sifati va ishonchliligi. Bizning malakali ishchilarimiz har qanday ishni qiladilar payvandlash, albatta, loyiha hujjatidan olingan ma'lumotlarga qat'iy amal qiling. Avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish alohida parametrlar bo'yicha eng xilma-xil murakkablikdagi payvandlash konstruktsiyalarini ishlab chiqarishga imkon beradi.
Payvand choklarini ishlab chiqarish texnologiyasi
Har bir ishlab chiqarish o'z standartlari va texnologiyasiga ega bo'lib, payvandlash strukturasini ishlab chiqaradi (shamlardan) istisno emas. Beam ishlab chiqarish texnologiyasi besh asosiy fikrni o'z ichiga oladi:
Plitalar metallini chiziqlarga ajratish. CNC-mashinalaridagi metall plitalar kerakli parametrlarga kesiladi. Zamonaviy uskuna sizni metallni daqiqada bir metrgacha tezlikda qisqartirishga imkon beradi, bu juda tez ishlab chiqariladi.
Yon frezeleme. Ushbu protsedura kelajakda tikuvlar va payvandlangan strukturaning o'zi uchun ishonchliligi va kerakli zichligini ta'minlaydi. Barcha jarayon maxsus uskunalar bo'yicha amalga oshiriladi.
Qurilish nurlar. Agar barcha elementlar dizayn ma'lumotlariga to'liq rioya qilingan holda amalga oshirilsa, u holda nurni yig'ish jarayoni muayyan qiyinchiliklarni keltirib chiqarmaydi. Tomning simmetriya va vertikalligiga qat'iy rioya qilish kerak.
Resurs elementlari. Ushbu jarayon to'liq avtomatlashtirilgan, manbalar maxsus qurilmalar tomonidan nazorat qilinadi.
Shamlardan geometriyani tahrirlang. Shovqinlarni tayyorlash vaqtida javonlar va devorlar ko'pincha almashtiriladi. Barcha ishlab chiqarish jarayonini diqqat bilan kuzatib borish kerak va elementlarning joylashishini to'g'irlash zarur bo'lganda.