1-mavzu. Fanning maqsadi va vazifalari reja Foydalaniladigan adabiyotlar Biotexnologiya fanining vazifasi va ahamiyati

Mavzu: O’simliklarni so’glomlashtirish va klonal
mikroko’paytirish.
Reja:
1. In vitro usullaridan foydalanib o’simliklarni mikroklonal ko’paytirish.
2. Klonal mikroko’paytirishning bosqichlari va uslublari.
3. Virussiz ekish materiallari olish texnologiyasi.
4. Hujayra va to’qimalar bankini kriosaqlash.
5. Xulosalar.
Adabiyotlar 1, 9,15.
Tayanch so‘zlar va iboralar. Mikroklonal, ko’paytirish, klon, virussiz, to‘qima, kriosaqlash, material, uslub, kultura,


1. Hujayra va to’qimalar kulturasi sohasida erishilgan yutuqlar vegetativ ko’paytirinshing yangi usularining yaratish imkoniyatiga ega bo’ldi. Bu uslub anaviy uslublarga nisbatan bir qator qulayliklarga ega. Genetik bir xil ekish materiallarini meristema kulturasidan foydalanib virussiz o’simliklar olish, yuqori o’sish koeffitsienti, seleksion davrning qisqaligi, o’simliklarning yuvenil fazadan reproduktiv fazaga o’tirishining tezlashishi, qiyin ko’payuvchi o’simliklarning ko’paytirilishi, butun yil davomida ishni davom ettirish, ekish materiallarini ekish o’stirish maydonishshg tejalishi imkoniyatini beradi. 50 yillarda fransuz olimi J.Morel tomonidan birinchi orxideya o’simligidan regenrant -o’simlik olindi. In vitro apikal meristemalarni o’stirish usulidan fopdalandi. Birlamchi eksplant sifatida o’simliklarning yuqorl merestemalaridan foydalaniladi.
2.O’simliklarni klonal mikroko’paytirish jarayonini 4ta bosqichga bo’lish mumkin:
1- donor o’simlik tanlash, epsplantlarni ajratish va yaxshi o’suvchi steril kultura olish;
2-maksimal miqdorda meriklonga erishilgandan sung xususiy mikroko’paytirish;
3-ko’paytirilgan novdada ildiz hosil qilish, ularni tuproq sharoitida o’sishiga ko’nikma hosil qilish;
4-o’simliklarni isciqxona gaaroptida o’stprish va ularni dalaga ekishga tayyorlash.
Klonal mikroko’paytirishning bir qancha usullari mavjud. Adabiyotlarda berilgan uslublardan kelib chiqqan holda quyidagi yo’llar bilan bu jarayonni amalga oshirish mumkin. O’simlikda mavjud bo’lgan meristemani faollashtirish; eksplant to’qimalarida adventiv kurtaklarning paydo bo’lish induksiyasi; somatik embriogenez induksiyasi; birlamchi va qayta ekiluvchi kallus to’qimasi adventiv kurtaklarning differensiatsiyasi.
O’simliklarni klonal mikroko’paytirishda o’simlikda mavjud bo’lgan meristemalarni faollash uslubi keng qo’llaniladi. Bu ikkita yo’l bilan amalga oshiriladi:
a) poyaning yuqori meristemasini olib tashlash va In vitro garmonsiz muhitda novdalarni mikroqalamchalash
6) bachki novdalarni rivojlantirishni indutsirlash uchun ozuqa muhitga sitokinin kabi ta'sirli moddalarni qo’shish. Sitokinin sifatida 6-benzilaminopurin (BAP) yoki 6-furfuril-aminopurin, (kinetan) shuningdek 2-izopenteniladenin (2 ip) va zeatindan foydalaniladi. Shunday tarzda olingan novdalar onalik eksplantlardan ajrati la di va bachki meristemalardan novdalarning ko’proq hosil bo’lishi uchun yana yangi tayyorlangan muhitda o’stiriladi.
Hozirgi vaqtda bu uslubdan foydalanib, qishloq xo’jaligi o’simlikmari, texnik o’simliklar, sabzavot-mevalar, tropik va subtropik o’slmlpklar, dekorativ o’simliklarning virussiz ekish materiallari olish ishlari yo’lga qo’yilgan. Ba'zi qishloq xo’jalik o’simliklari masalan kartoshka uchun klonal mikroko’paytirish texnologiyasi ishlab chiqarishning asosini tashkil qiladi. O’simlikda mavjud bo’lgan meristemaning aktivatsiyasi usuli kartoshkaning bitta meristemasidan yuz mingdan ko’proq o’simlik olish imkonini beradi. Texnologiya asosida probirkalarda xo’jalik ahamiyatiga molik qimmatli uru’glik materiallar - mikrotuganaklar yaratilmoqda.