1-mavzu: “Ilmiy tadqiqot metodologiyasi fanining maqsadi va vazifalari ilmiy blimlarning metodologik asoslari Reja

 
Axborot, bilim, ma’lumot tushunchalarining
tahlili.
So‘nggi yillarda 
«axborot», «invariantlik», «nomuayyanlik» kabi umumilmiy tushunchalar falsafiy 
tahlil predmetiga aylandi. Bilimning u yoki bu tarmoqlarida yuzaga kelgan va ilmiy 
bilishning mantiqiy-metodologik vositalari darajasiga ko‘tarilgan bu tushunchalar 
nafaqat ob’yektlar va jarayonlarni ko‘rishning umumiy usullari, balki 
rivojlanayotgan bilimni tahlil qilish shakllari hamdir.
Eng umumiy ma’noda axborot narsa va hodisalar haqidagi har qanday 
ma’lumotni anglatadi, biroq hozirgacha axborotning umum qabul qilingan ta’rifi 
yo‘q.
Axborotning eng sodda klassik ta’rifi bu – ma’lumot berishdir. N.Viner 
fikricha,
“Axborot – tashqi olamga ko‘nikish jarayonida undan olingan mazmunni 
ifodalashdir”. Bu yerda axborot tashqi olamni aks ettirish (gnoseologik jihat) va 
adaptatsiya (unga qo‘nikish) deb ifodalanadi. L.Popov “Axborot kommunikatsiya 
va aloqa jaaryonidagi noaniqlikning bartaraf qilinishi”
47
deb hisoblaydi. Bu ta’rifda 
asosan axborotning falsafiy -psixologik (kommunikatsiya, aloqa) tomoniga e’tibor 
qaratiladi.
R.Eshbi “Axborot – strukturalarning me’yori, yangilik, originallik”
48
, S.Mol 
esa, “Axborot – tanlash ehtimolligi”
24
deb ta’rif beradi. L.G.Svitich “Axborot 
tushunchasi ko‘p ma’noga ega, lekin umumiy falsafiy, metolingvistik ma’noda 
potensial, keng yoritilgan real mohiyatlarning majmui”
49
deb tushunadi.
Axborot
 
– 
ob’yektiv reallikning muhim qismini ifodalovchi tushuncha bo‘lib, 
o‘zini saqlash, qayta ishlash va ta’sir natijalari (izlari)dan foydalanish uchun 
mo‘ljallangan moddiy tizimlarda namoyon bo‘ladi. 
Ob’yektivlik, moddiylashtirish 
va uzatish imkoniyatining mavjudligi – axborotning muhim xususiyatlari.
«Axborotni o‘rganish axborot-boshqaruv jarayonini tahlil qilish bilan uzviy 
bog‘liq, chunki axborot unda funsional xossa sifatida mavjuddir»
50.
 
«Axborot», «ma’lumot», «bilim» tushunchalari ko‘pincha bir-biriga 
o‘xshatiladi. Bu qisman shu bilan izohlanadiki, bir darajada axborot sifatida amal 
47
Попов Л. Информациология и информационная политика. -М.: Луч, 1999. -С .27
48
Эшби Р. Массовая информация: стратегия и тактика потребления. -М.: Дело, 1993. –С.469
24
Моль С.Информационное воздействие в современном мире. –М.: Крқмский мост, 2004. –
С. 484.
49
Свитич Л.П. Социальная информациология. -М.: Алгоритм, 2000. –С.250
50
Тураев Б. Информационное свойство пространства и времени // Естествознание и 
философия. III международнқй семинар. – Санкт-Петербург: 1992. – С.64. 
27
Фалсафа 
қомусий луғат. -Т.: Шарқ, 2004. –Б.40.

---

qiluvchi dalillar boshqa darajada ma’lumotlar sifatida amal qilishi mumkin. 
Masalan, radio yoki televideniye muxbiri intervyu jarayonida muayyan axborot 
oladi. Bu axborot jamoatchilik fikrini o‘rganish markazi uchun ma’lumot bo‘lib 
xizmat qiladi. Mazkur markaz tomonidan e’lon qilingan axborotdan, o‘z navbatida, 
yuqori idora tahlil uchun ma’lumot sifatida foydalanishi mumkin.
Ma’lumotlar muayyan xulosa chiqarish yoki qaror qabul qilishga xizmat 
qiladi
. 
Ular saqlanishi, uzatilishi va berilishi mumkin, ammo axborot sifatida amal 
qilishi mumkin emas.
«Ma’lumotlar» tushunchasi o‘zaro bog‘liq bo‘lmagan dalillar 
majmuini aks ettiradi. Ma’lumotlarni tahlil qilish, aloqalarini aniqlash, eng muhim 
dalillarni ajratish va ularni sintez qilish yo‘li bilan axborotga aylantirish mumkin. 
Shu bois axborot ma’lumotlarga qaraganda ko‘proq qimmatga ega bo‘ladi.