1-mavzu “Ilmiy tadqiqot metodologiyasi fanining maqsadi va vazi
Dalilning uch tarkibiy elementi bir-biri bilan uzviy bog ’liq va ulami bir- biridan ajratish dalilning buzilishiga olib keladi. O‘z-o‘zidan ravshanki, dalilning lingvistik tomoni uning moddiy-amaliy tomoniga ta’sir ko‘rsatadi. Gapda voqelikning muayyan fragmenti haqidagi tasavvurlar ifodalanadi va ushbu
tasavvurlar mazkur fragmentni tadqiq etish uchun asboblar va vositalar ishlab
chiqilishiga turtki beradi. Agar dalilga uning uchala tomoni birligi nuqtai nazaridan
yondashadigan bo‘lsak, unga nisbatan haqiqat tushunchasini odatdagi ma’noda
qo‘llash mumkin bo‘lmasa kerak, zero, ilmiy dalil voqelikning in’ikosi bo‘lish bilan
bir vaqtda, muayyan madaniyat moddiy va ma’naviy yutuqlari, dunyoni bilish va
uni amalda o‘zlashtirish usullari, uning dunyoqarashi va voqelik haqidagi
tasawurlarining ifodasi hamdir. Bundan dalillaming ijtimoiy-madaniy nisbiyligi
kelib chiqadi. Masalan, metallar qizdirilganda ulaming vazni ko‘payishi vazn
nimaligini bilmaydigan madaniyat dalili bo‘lmaydi. Falsafa nuqtai nazaridan bu real
dunyo predmetlarining muayyan xossasi yo mazkur madaniyatda o‘z aksini
topmagani, yo boshqa dalillarda aks ettirilganini anglatadi.
Agar dalilning murakkab strukturasini hisobga oladigan bo‘lsak, dalillaming
«kashf etilishi» to‘g‘risida gapirish o‘rinli bo‘lmaydi. Tabiat oldindan tayyorlagan
dalillami inson «kashf» etmaydi, balki tabiatga faol ta’sir ko‘rsatadi va unga o‘z
amaliy vazifalari nuqtai nazaridan yondashib, o‘z shaxsi va faoliyati muhrini bosadi,
xususan, dunyoni bilish va o‘zgartirish ma’naviy va moddiy vositalarini kashf etadi
va takomillashtiradi, o‘zi yaratgan konseptual vositalar yordamida voqelikni
vaziyatlar va holatlarga ajratadi.
Dalillar inson faoliyati natijasi sifatida, uning dunyoga faol ijodiy ta’sir
ko‘rsatishi mahsuli sifatida yuzaga keladi. Dalil paydo bo‘lishi uchun muayyan
gapni ta’riflashning o‘zi kifoya qilmaydi. Bundan tashqari, dalilning moddiy-amaliy
tomonini yaratish va uning uchala tarkibiy elementini ham bir-biri bilan muvofiq
holatga keltirish talab etiladi. Bu uzoq davom etadigan murakkab jarayon oddiy
nusxa ko‘chirishdan ham ko‘ra ko‘proq ijodiy jarayonni eslatadi.
Dalilni (yoki dalillami) aniqlash ilmiy tadqiqotning zaruriy sharti hisoblanadi.
Dalil - bu moddiy yoki ma’naviy dunyoning inson bilimining sinashta unsuriga
aylangan hodisasi, bu muayyan hodisa, xossa va munosabatning qayd etilishidir.
